حامد نجفی‌مهر: 2سال از زمان اجرای طرح رایگان شدن زایمان طبیعی در بیمارستان‌ها و مراکز وابسته به دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور گذشته و آمار تولد نوزادان با این روش به حدود 920هزار ولادت رسیده است. 15 اردیبهشت 93 وزارت بهداشت با در نظر گرفتن 2 موضوع افزایش جمعیت و کاهش آمار سزارین و البته با پیشنهاد برخی کارشناسان و رسانه‌ها انجام زایمان طبیعی در مراکز درمانی دولتی را رایگان اعلام کرد و برای اجرای موفق این طرح هم صندوقی با عنوان «صندوق ترویج زایمان طبیعی» با اعتبار 250میلیارد تومان تشکیل شد. این در حالی است که مجموع اقدامات انجام شده درباره رایگان شدن زایمان طبیعی به همراه برنامه‌های فرهنگی و آموزشی باعث شد روند افزایشی انجام سزارین در همان روزهای آغاز این طرح متوقف شود و با توجه به استقبال مادران باردار از این بسته حمایتی میزان سزارین روند نزولی به خود بگیرد تا جایی که به گفته محمدآقاجانی، معاون درمان وزیر بهداشت انجام عمل سزارین با کاهش 5/6درصدی مواجه شده است.
رکوردشکنی ایران در سزارین
هرچند انجام سزارین هم به‌عنوان یک روش علمی زایمان به حساب می‌آید اما نگاهی به آمارهای موجود نشان می‌دهد ایرانیان در این باره هم مانند آنچه درباره عمل زیبایی انجام داده‌اند با افراط برخورد کرده و رتبه دوم جهان را بعد از کشور برزیل به دست آوردند. درصد انجام سزارین نسبت به زایمان طبیعی بین شاخص‌های بهداشتی کشور بدترین وضعیت را داشت، چرا که این شاخص از سال 70 روند صعودی به خود گرفت و از 37 درصد به 56درصد رسید. بر این اساس حدود 60درصد از زنان باردار تحت تاثیر تبلیغات مغرضانه برخی مراکز درمانی خصوصی یا ترس از زایمان طبیعی، سزارین را به‌عنوان تنها گزینه مادر شدن در نظر داشتند.
وزارت بهداشت و شاخص سزارین
جالب اینجاست که پیشنهاد سازمان بهداشت جهانی درباره سزارین تنها 15 درصد کل زایمان‌هاست و در بسیاری از کشورهای اروپایی آمار سزارین زیر 20 درصد است. انجام بی‌دلیل سزارین در کشور و تغییر شاخص‌های سلامت مادر و نوزاد از یک سو و مصوبه شورایعالی انقلاب فرهنگی درباره افزایش جمعیت از طرف دیگر باعث شد وزارت بهداشت با تکیه به اهرم مالی و در نظر گرفتن تمهیداتی خاص برای تشویق مادران به روش طبیعی زایمان، کاستن از میزان سزارین و ارتقای شاخص‌های بهداشتی وارد میدان عمل شود.
بسته تشویقی افزایش جمعیت
این در حالی است که پیری جمعیت و تغییر هرم سنی نیز یکی دیگر از تهدیداتی به حساب می‌آید که بیخ گوش جامعه ایرانی قرار گرفته و از آنجا که 80درصد مراکز درمانی کشور را بیمارستان‌های دولتی تشکیل می‌دهد می‌توان رایگان شدن زایمان طبیعی در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی وابسته به دانشگاه‌های علوم پزشکی را به‌عنوان یک بسته تشویقی برای خانواده‌هایی در نظر گرفت که یکی از دغدغه‌های آنها برای بچه‌دار شدن پرداخت هزینه‌های بیمارستانی است.
از طرفی بنابر اظهارات نجمه تهرانیان، مشاور وزیر بهداشت در امور مامایی از آنجا که سزارین خطرات و عواقب بسیاری برای زایمان‌های بعدی مادر به همراه دارد و حتی می‌تواند منجر به نازایی شود، انجام زایمان طبیعی و تشویق مادران به این کار می‌تواند جزو سیاست‌های افزایش جمعیت محسوب شود.
طرحی موفق بنا بر 3 استدلال
یکی از معیارهای سنجش موفقیت طرح زایمان طبیعی رایگان نیز برگرفته از میزان مراجعه مادران است، چرا که پس از اجرایی شدن این طرح بسیاری از زایمان‌هایی که در منازل و به صورت ناایمن انجام می‌گرفت به مراکز درمانی دولتی منتقل شده است. این موضوعی است که محمد آقاجانی، معاون درمان وزیر بهداشت در گفت‌وگو با «وطن امروز» ضمن تایید آن بیان داشت: یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها برای بررسی میزان استقبال مادران از طرح رایگان شدن زایمان طبیعی انجام920هزار زایمان در قالب این طرح است. به گفته معاون وزیر بهداشت، معیار دیگر کاهش میزان سزارین به حساب می‌آید که در حال حاضر روند نزولی به خود گرفته و شاهد کاهش 5/6درصدی سزارین هستیم. البته مهر تایید دیگری که می‌توان پای موفقیت‌آمیز بودن این طرح نشاند اذعان سازمان بهداشت جهانی به ایجاد تحول در شاخص میزان سزارین کشور است.
کوبیدن بر طبل سزارین
از نکات مهم دیگری که باید درباره این طرح در نظر داشت زمانبر بودن آن در مسیر دستیابی به اهداف تعریف شده است، چرا که چند دهه در کشور بنابر دلایل و مقاصد گوناگون بر طبل سزارین کوبیده شده و اصلاح این رویه نامطلوب نیازمند فرهنگسازی و صرف زمان است. مقایسه اعداد و ارقام مربوط به انجام عمل سزارین و انجام زایمان در منزل قبل و بعد از اجرای این گام از طرح تحول سلامت بخوبی موید آن است که زمینه‌سازی برای تغییر این فرهنگ در بین زنان ایجاد شده است، چرا که شاهد شکل‌گیری پویش مردمی با عنوان «نه به سزارین» در جامعه هستیم تا جایی که در شبکه‌های پیامرسان، فضای مجازی و حتی رسانه ملی هم این موضوع تبلیغ می‌شود.
ردپای بیمارستان‌های خصوصی در سزارین
جالب اینجاست که بیمارستان‌ها و مراکز درمانی خصوصی سهم قابل توجهی را در افزایش آمار سزارین و تغییر این شاخص بهداشتی به خود اختصاص داده‌اند. محمد اسماعیل‌مطلق، مدیرکل دفتر سلامت جمعیت وزارت بهداشت در این باره به «وطن امروز» اظهار داشت: در سال یک‌میلیون و 580 هزار فرزندآوری در کشور اتفاق می‌افتد که سهم قابل توجهی از این آمار در بیمارستان‌های دولتی و خصوصی به صورت طبیعی و سزارین به ثبت می‌رسد اما در این میان بیشترین آمار سزارین مربوط به بیمارستان‌های خصوصی کشور است. به باور مطلق رقیب اصلی زایمان طبیعی، مراکز درمانی خصوصی هستند، چرا که در برخی از این بیمارستان‌ها 100درصد زایمان‌ها به روش سزارین اتفاق می‌افتد. وی با بیان اینکه پاشنه آشیل این طرح هراس از زایمان طبیعی و واهمه از درد تحت تاثیر تبلیغات سوء است، خاطرنشان کرد: برنامه‌های جانبی دیگری در قالب طرح تحول سلامت در حال انجام است تا با آموزش خانواده‌ها و ایجاد شرایط ویژه برای انجام زایمان طبیعی مانند بلوک‌های اختصاصی زایمان ضمن حفظ حریم خصوصی مادران، خوشایندسازی زایمان طبیعی نیز صورت گیرد.
ضرورتی از جنس اعتبارات
همزمان با اعلام خبر رایگان شدن زایمان طبیعی موجی در رسانه‌ها و همچنین برخی انجمن‌ها و پویش‌های مردمی ایجاد شد اما با گره خوردن سرنوشت طرح تحول با موضوع یارانه‌ها نگرانی‌هایی درباره تداوم برخی برنامه‌های پیش‌بینی شده در این طرح به وجود آمد، چرا که شرط تداوم هر طرح و برنامه‌ای پایداری منابع است. بنابر اظهارات آقاجانی تداوم طرح رایگان شدن زایمان طبیعی هم از این قاعده مستثنا نبوده و مشروط به تامین منابع است. در عین حال نجمه تهرانیان، مشاور وزیر بهداشت در امور مامایی در گفت‌وگو با «وطن امروز» بر این نکته تاکید کرد که طرح زایمان طبیعی رایگان از برنامه‌های اولویت‌دار وزارت بهداشت به حساب می‌آید که پیش‌بینی‌های لازم برای تامین منابع آن در نظر گرفته شده است.
زایمان طبیعی، مطالبه عمومی
همچنین باید به این نکته توجه داشت که در حال حاضر طرح زایمان طبیعی رایگان به یک مطالبه عمومی تبدیل شده و از طرفی به‌عنوان یک دستاورد مهم برای نظام سلامت کشور مطرح است که به تایید سازمان جهانی بهداشت هم رسیده است بنابراین لازم است دولت منابع لازم این طرح را تامین کند. مدیران وزارت بهداشت هم باید منابع و اعتبارات موجود را به نحوی مدیریت کنند که طرح‌ها و برنامه‌هایی که در قالب طرح تحول آغاز شده به فرجام مورد نظر برسد و نیمه‌کاره رها نشود. هرچند در تامین اعتبارات طرح تحول موضوعاتی مانند سهم مالیات بر ارزش افزوده یا انصراف از یارانه‌ها محقق نشد اما توجه به مواردی نظیر افزایش مالیات کالاهای آسیب‌رسان مانند سیگار و اختصاص آن به حوزه سلامت می‌تواند راهکاری مناسب برای تضمین تداوم طرح زایمان طبیعی رایگان باشد.