موج جدیدی از بی‌سوادی با وجود تلاش نهادهای آموزشی به انسداد مبادی بی‌سوادی و توسعه سوادآموزی، به دلیل گریز از تحصیل و کاهش علاقه‌مندی به درس خواندن در اردبیل برخاسته است.  شکل‌گیری نهضت سوادآموزی از یک سو و توسعه مدارس از سوی دیگر تحول قابل‌توجهی در وضعیت آموزش‌وپرورش اردبیل به وجود آورد؛ چه آن زمان که اردبیل استان مستقلی نشده بود و چه بعد از استقلال خود نهضت سوادآموزی، خیل عظیمی از بی‌سوادان را پای کلاس درس کشاند.  افرادی که تا همین دیروز برای خرید 2 قلم جنس سواد کافی نداشتند به همت نهضت در مناطق محروم پای کلاس‌های ریاضی و علوم نشستند.  تا جایی که درصد باسوادی زنان از ۱۵ درصد به ۸۷ درصد افزایش یافت. در بخش روستایی درصد باسوادی از ۲۶ درصد به ۸۶ درصد رسید و فاصله سوادآموزی استان با میانگین کشوری از ۱۷ درصد به 5/1 درصد کاهش یافت.  همه اینها نشان می‌داد تعداد باسوادان خانواده‌ها رو به افزایش است و اگر تا دیروز یک نفر باسواد گلیم اعضای خانواده را از آب بیرون می‌کشید، امروز هر یک از اعضا خود به تنهایی می‌تواند زندگی فردی و اجتماعی را به سهولت مدیریت کند. با این ‌وجود بررسی‌ها نشان می‌دهد موج جدید بی‌سوادی در اردبیل در حال شکل‌گیری است.  موجی که عوامل متعدد، به هم گره‌خورده و پیچیده‌ای در ایجاد آن مؤثر بوده و حتی کارشناسان فرهنگی و آموزشی را نگران کرده است.  سوادآموزی در سال‌های اخیر به دنبال انسداد مبادی بی‌سوادی بوده است. حتی برخی مواقع به اغراق مدیران گفته می‌شد جشن بی‌سوادی تا چند سال آینده برگزار می‌شود.  با این ‌وجود برنامه‌های سوادآموزی در حالی اجرا می‌شد که تغییراتی در دیدگاه و نظرات عمومی نسبت به سوادآموزی ایجاد شده است.  در حال حاضر یکی از دغدغه‌های جدید سوادآموزی بازگرداندن به تحصیل از تحصیل‌ماندگان است.  به طوری که بخش قابل‌توجهی از انرژی کارشناسان آموزشی صرف این موضوع شده و برای کاهش نرخ بی‌سوادی در این حوزه اقدامات متعددی صورت می‌گیرد.  به گفته مدیرکل آموزش‌وپرورش استان اردبیل، پوشش تحصیلی دوره ابتدایی ۱۰۰ درصد، دوره متوسطه اول 94/92 درصد و دوره متوسطه دوم 36/76 درصد و در مجموع پوشش تحصیلی 31/94 درصد است.  احمد ناصری در ۱۹ ناحیه آموزشی اردبیل امکانات را برای تحصیل هر علاقه‌مند به تحصیلی آماده می‌بیند به طوری که در این باره به مهر گفت: هیچ دانش‌آموزی به دلیل کمبود امکانات بازمانده از تحصیل نیست.  با این ‌وجود سوال این است که چرا پوشش تحصیلی در مقاطع بالاتر رو به کاهش است؟ موضوعی که برخی شهروندان اردبیلی در پاسخ به آن به دغدغه‌ای اشاره دارند که از سوی مسؤولان آموزشی نیز پذیرفته شده است.  یکی از شهروندان اردبیلی با اصرار فرزند خود را به‌تازگی روانه یکی از رشته‌های فنی و حرفه‌ای کرده است.   وی گفت: چند سال است فرزندم ترک تحصیل کرده و هیچ رغبتی برای ادامه تحصیل ندارد.  وی افزود: با اصرار و التماس راضی شده در رشته طلا و جواهرسازی مشغول به تحصیل شود، با این ‌وجود به این رشته هم علاقه‌ای ندارد. از سویی مدیر دبیرستان صفوی اردبیل نیز از کاهش علاقه‌مندی به تحصیل گفت و تأکید کرد: دانش‌آموزان امروزی شور و شوق دانش‌آموزان دیروزی را ندارند.  مصطفی حضرتی که در یکی از باسابقه‌ترین مدارس اردبیل مدیریت می‌کند، معتقد است هر چند دانش‌آموز امروزی امکانات بیشتری دارد اما علاقه‌مندی به تحصیل با کاهش همراه است.
بیکاری فارغ‌التحصیلان؛ نگرانی  دانش‌آموزان
یکی از شهروندان گفت: وقتی پسرم می‌بیند مهندس عمران، لیسانس شیمی، لیسانس مدیریت و فوق‌لیسانس زیست‌شناسی که همه از اقوام هستند، همه بیکارند، رغبتی به درس خواندن ندارد.  یکی دیگر از شهروندان نیز معتقد است هر چند عوامل مختلفی از جمله سرگرمی‌های ذهنی دانش‌آموزان با گوشی همراه و لپ‌تاپ و...  عوامل بازدارنده از تحصیل است، اما دلیل اصلی نبود امیدواری به آینده شغلی است.  راضیه علیزاده با بیان اینکه یکی از فرزندانش در رشته تجربی و دیگری در علوم انسانی مشغول به تحصیل است، تأکید کرد: بارها فرزندانم از من می‌پرسند اگر بعد از دانشگاه کار پیدا نکنیم می‌خواهیم چه کار کنیم؟ در واقع آمارهای ارائه‌شده از وضعیت اشتغال فارغ‌التحصیلان دانشگاهی در اردبیل دغدغه اولیای دانش‌آموز را تایید می‌کند.  به گفته مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان نرخ بیکاری جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله در سال ۱۳۹۳، 8/27 درصد است که از این میزان 6/25 درصد شامل مردان و 6/35 درصد شامل زنان است.  حسین منوری درباره اشتغال جوانان تحصیلکرده ادامه داد: جمعیت فعال اقتصادی دانش‌آموخته یا در حال تحصیل دوره‌های آموزش عالی در سال ۱۳۹۲، ۸۶ هزار و ۸۲۰ نفر است که از این تعداد ۶۵ هزار و ۶۰۲ نفر شاغل و ۲۱ هزار و ۲۱۸ نفر بیکار هستند و در عین ‌حال نرخ بیکاری در این سال 4/24 درصد است.  اما تغییرات نرخ بیکاری که بسیاری از مدیران و برنامه‌ریزان را نگران کرده، در اردبیل که یکی از استان‌های کمتر توسعه یافته است، بیشتر در معیشت و باورهای عمومی تأثیرگذار بوده است.  نبود واحدهای مادر صنعتی، مشکلات متعدد در حوزه کشاورزی و خدمات همه دست‌به‌دست هم داده تا باور پول درآوردن با مدرک بشکند. به طوری که به عقیده یک دانش‌آموز روستایی که شغل آماده و موروثی پدر به وی پیشنهاد می‌شود، این احتمال که مدرک مهندسی کشاورزی می‌تواند درآمدزایی بیشتری برای وی داشته باشد، کمتر پذیرفته می‌شود. در افکار عمومی سواد کارکرد اقتصادی ندارد و در واقع جزو اولویت‌های برنامه‌ریزی زندگی قرار نمی‌گیرد.

در افکار عمومی سواد کارکرد اقتصادی ندارد!
معاون سوادآموزی آموزش‌وپرورش استان اردبیل تأکید کرد: تا زمانی که مبادی بی‌سوادی مسدود نشود نمی‌توان بی‌سوادی را ریشه‌کن کرد.  دیوان اکبری‌فر دلیل فرار از تحصیل و کاهش رغبت به سوادآموزی را اینطور عنوان کرد که در افکار عمومی سواد کارکرد اقتصادی ندارد و در واقع جزو اولویت‌های برنامه‌ریزی زندگی قرار نمی‌گیرد. هر چند نباید از موج مدرک‌گرایی چشم پوشید اما حتی این موج نیز با تغییر مواجه بوده و خیل عظیم لیسانس و فوق‌لیسانس‌های بیکار از قدرت آن کاسته است. به گفته اکبری‌فر، برابر مصوبات آموزش‌وپرورش فردی که مدرک سوم ابتدایی نداشته باشد، بی‌سواد محسوب می‌شود. وی افزود: بعد از سوم ابتدایی، دوره انتقال برای اخذ مدرک ششم ابتدایی توسط سوادآموزی حمایت می‌شود و پس از آن فرد به حوزه آموزش متوسطه انتقال پیدا می‌کند.