عبدالباری عطوان*: رجب   طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه از یکی از بارزترین همپیمانان و تئوریسین‌های حزبش یعنی احمد داوود اوغلو خلاص شد، چرا که حزب حاکم «عدالت و توسعه»، یکشنبه با برگزاری کنفرانسی اضطراری استعفای اوغلو از ریاست این حزب و همزمان از نخست‌وزیری را مورد تایید قرار داد و برای انتخاب بن علی ییلدریم، وزیر حمل‌ونقل و دوست مطیع رئیس‌جمهوری به جانشینی وی رای‌گیری کرد. این امر راه را برای انتقال ترکیه به نظام ریاستی مانند کشورهای فرانسه، آمریکا و روسیه که تمام اختیارات اجرایی به دست رئیس‌جمهوری می‌افتد، هموار می‎کند. اردوغان جا پای دشمن خود، ولادیمیر پوتین (رئیس‌جمهوری روسیه) می‌گذارد. هر جا اردوغان برود منبع تمام اختیارات می‌شود؛ چه زمانی که نخست‌وزیر بود و چه زمانی‌که رئیس‌جمهور است. زمانی‌که اردوغان نخست‌وزیر بود بر نظام پارلمانی تأکید داشت و زمانی‌که با حکم قانون اساسی از پست نخست‌وزیری کنار رفت، تمام اختیارات اجرایی را عملا منتقل کرد و داوود اوغلو، نخست‌وزیر را به حاشیه راند؛ امری که باعث استعفای وی شد. روشن است که اردوغان همچنان مرد قدرتمند در حزب حاکم است و او حرف اول و آخر را در این حزب می‌زند و نامزد شدن تنها یک نفر برای ریاست بر این حزب یعنی بن علی ییلدریم تأکیدی بر این واقعیت است و سازوکار دموکراتیک بودن حزب را صرفا «صوری» کرده است. داوود اوغلو، نخست‌وزیر ترکیه که یکشنبه پست خود را ترک کرد، با معلم خود یعنی اردوغان توازنی را ایجاد می‌کرد که وجهه‌ای متمدنانه و دموکراتیک از ترکیه ارائه می‌شد؛ چه آن زمان که داوود اوغلو وزیر خارجه بود و چه زمانی‌که نخست‌وزیر. ترکیه به داوود اوغلو مدیون است، زیرا دیپلماسی وی که مبتنی بر برقراری روابط خوب با تمام کشورهای همسایه از کشورهای اروپایی گرفته تا اسلامی بود، ترکیه را در رده قوی‌ترین اقتصادهای جهان قرار داد. به هیچ‌وجه درباره قدرت اردوغان در داخل حزبش جدال نمی‌کنیم و در عین حال تردیدی در توانایی‌های وی برای تغییر نظام پارلمانی به نظام ریاستی مطلق نداریم ولی چنین رویکردی عاری از عوارض جانبی نیست؛ عوارضی که می‌تواند به بیماری‌های مزمنی در آینده تبدیل و درمانش سخت شود. ییلدریم، نخست‌وزیر جدید نقش مهمی در رساندن اردوغان به ریاست جمهوری مطلق ایفا خواهد کرد ولی این پرسش مطرح می‌شود که «آیا این ریاست‌جمهوری عامل ثبات یا عامل تنش در ترکیه خواهد شد؟ لیره ترکیه طی 2 ماه گذشته 5 درصد از ارزش خود را از دست داده، میزان رشد اقتصادی این کشور پس از آنکه طی 2 سال قبل به 7 درصد افزایش یافته بود، کمتر از 4 درصد اعلام شده است و موسم گردشگری که سالانه 36 میلیارد دلار وارد خزانه ترکیه می‌کرد، به دلیل انفجارهای اخیر در آنکارا، استانبول و برخی دیگر از تفرجگاه‌ها همچنان رو به وخامت است. اردوغان همزمان 2 جنگ علیه کردها در ترکیه و سوریه و همچنین جنگ سومی علیه داعش را آغاز کرده است، روزنامه‌نگاران را به زندان می‌اندازد، روزنامه‌ها را می‌بندد، اینترنت را محدود و شبکه‌های اجتماعی را فیلتر می‌کند و از سوی دیگر مصونیت پارلمانی 138 نماینده را که بخش اعظمی از آنها کرد هستند لغو می‌کند. روابط این کشور با روسیه، رومانی، بلغارستان و یونان و اخیرا با همه اتحادیه اروپا متشنج شده است. ما معتقد نیستیم که اردوغان بتواند در این جنگ‌ها یا بیشتر آنها پیروز شود. ترکیه‌ اردوغان موفقیت‌های بزرگی در عرصه‌های سیاسی و اقتصادی به دست آورده است، زیرا اسلام را با دموکراسی ادغام و همچنین مدنی بودن دولت را حفظ کرد. این کشور همچنین پل‌های دوستی با همسایگان را برقرار کرد. ما بر این باور نیستیم که ترکیه‌ «سلطانی» می‌تواند این موفقیت‌ها را حفظ کند و اگر هم حفظ کند کوتاه‌مدت خواهد بود. این پایانی دردناکی برای یک تجربه الگو شدن در جهان اسلام است. امپراتوری‌ها زمانی‌که به فساد کشیده شوند و استبداد حاکم شود و دایره جنگ‌ها گسترده شود و دشمنان بیشتر و دوستان کمتر شوند و اختلافات داخلی در مراکز تصمیم‌گیری افزایش یابد از هم فرو می‌پاشند. بیشتر این عناصر در امپراتوری اردوغانی وجود دارند. ما امیدواریم که در اشتباه باشیم.
*تحلیلگر برجسته جهان عرب