محمد مهاجری*: مدتی است در رشته حقوق به فعالیت می‌پردازم و درباره موضوعات متعدد این رشته مطالعه کرده‌ام و چند سالی است که در شاخه حقوق عمومی فعالیت پژوهشی می‌کنم. چیزی که همواره برای من جای سوال داشت، برخورد «حقوق‌بشر» با مسلمانان بود؛ از این‌رو همواره در مطالعه اسناد حقوق‌بشری مانند اعلامیه جهانی حقوق‌بشر و میثاق حقوق مدنی- سیاسی به دنبال مقرراتی در این‌باره بودم و همچنین نحوه اهتمام مقامات بین‌المللی را در این مسائل مشاهده و رصد می‌کردم؛ اقداماتی همچون کشتار جمعی مردم میانمار(برمه) و اقدامات مکرر کشیشان در آتش زدن قرآن و همچنین بی‌توجهی به حقوق مسلمانان در ایالات متحده آمریکا از جمله وضع محدودیت‌های رفت و آمدی و اقامت اشخاص مسلمان در ایالات متحده آمریکا و همچنین محدودیت‌های حجاب در کشور فرانسه و کشیدن کاریکاتورهای توهین‌آمیز توسط گروه «شارلی ابدو» و ده‌ها واقعه دیگر شاید برای افکار عمومی ایران بسیار آشنا باشد و چیزی که در مقابل این اتفاقات مشاهده می‌کردم تنها «سکوت» بود.
دلیل این سکوت چیزی جز بی‌توجهی و دشمنی دیرینه با مسلمانان نیست و گویی قواعد حقوق‌بشر یک استثنا خورده‌اند و آن «مسلمانان» هستند. کوچک‌ترین رخدادها در برخی کشورهای اروپایی و کشته‌شدن چند نفر به بحران حقوق‌بشر در جهان تبدیل می‌شود و بسیاری برای آن پیام‌ها ارسال و اظهار تأسف می‌کنند؛ لیکن کشته‌شدن هزاران هزار انسان مسلمان اعم از اهل تشیع و تسنن، گویی برای هیچ‌یک از آحاد بشر و حقوق‌بشر دردناک و دردآور نیست. در حوادث اخیر در پاریس هم رهبری اشاره کردند که پاریس بخشی از چیزی را تجربه کرد که مردم کشورهای عراق و سوریه مدت‌هاست به طور روزانه با آن زندگی می‌کنند و آن را تجربه می‌کنند.
حقوق‌بشر مجموعه قواعدی است که به طور معمول برای آحاد بشر وضع شده است و همچنین باید فارغ از دین و مذهب و جنسیت و نژاد برای تمام آحاد بشر اعمال و تضمین شود. فارغ از ایرادات مساله حقوق‌بشر و تعارض برخی احکام آن از جمله برابری حقوق زن و مرد با اسلام، مقررات مربوط به منع توهین به مقدسات و احترام به ادیان گوناگون، از پایه‌های بدیهی و اولیه این حقوق تلقی می‌شود. به موجب ماده «18» اعلامیه جهانی حقوق‌بشر «هر انسانی محق به داشتن آزادی اندیشه، وجدان و دین است... و هیچ فردی حق اهانت و تعرض به فرد دیگری را به لحاظ تمایز و اختلاف اندیشه ندارد» و مطابق بند دوم ماده «20» میثاق بین‌المللی حقوق مدنی- سیاسی «هرگونه ترغیب به تنفر ملی یا نژادی یا مذهبی که باعث تحریک به تبعیض یا دشمنی و خشونت شود، به موجب قانون ممنوع است». در اسناد دیگر بین‌المللی مانند کنوانسیون اروپایی حقوق‌بشر و سایر کنوانسیون‌های منطقه‌ای نیز به مساله آزادی بیان و محدودیت‌های ناظر بر آن از جمله توهین به مقدسات و مذاهب اشاره شده است.
در پی اقدام توهین‌آمیز و شرم‌آور «شادی صدر» در انتشار تصویری از خود در حالی که بر کاناپه‌ای نشسته است که تصاویر مربوط به کتیبه‌های عزاداری امام حسین(ع) بر آن منقش است، این پرسش به میان می‌آید که چگونه چنین شخصی که خود را مدعی حقوق‌بشر می‌نامد و اتفاقاً حقوق‌خوانده نیز هست، به احکام و قواعد پایه‌ای حقوق‌بشر هم آگاهی ندارد- یا دارد و می‌خواهد آگاهانه آنها را زیر پا بگذارد- و احساسات میلیون‌ها مسلمان را جریحه‌دار کند؟ «شادی صدر» که عضو فعال کمپین قانون بی‌سنگسار است و از فعالان ایرانی حقوق زنان و جریان فمینیسم است، بارها و بارها با طرح ایده‌های مختلف از حقوق‌بشر و از حقوق زنان و... سخن گفته است؛ حال چگونه است که چنین اقدام توهین‌آمیزی را نقض حقوق میلیون‌ها انسان مسلمان تلقی نمی‌کند؟
پس از اقدام توهین‌آمیز شادی صدر به مقدسات اسلامی، پرسشی که در شبکه‌های اجتماعی و میان حقوقدانان مطرح شد، این بود که آیا این اقدام قابل مجازات است و آیا جرمی محقق شده است یا خیر؟ این اقدام توهین‌آمیز به جهت جرم‌انگاری توهین به مقدسات اسلامی در قوانین جزایی جمهوری اسلامی ایران، قابل پیگیری حقوقی است و شایسته است در این‌باره اقدام عملی صورت بگیرد. به موجب ماده «7» قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 و همچنین ماده «5» این قانون، اصل سرزمینی‌بودن قوانین جزایی، در مواردی استثنا شده است. ماده «7» بیان می‌کند: «علاوه بر موارد مذکور در مواد فوق [منظور مواد «5» و «6» قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 است] هریک از اتباع ایران در خارج از کشور مرتکب جرمی شود، در صورتی که در ایران یافت و یا به ایران اعاده گردد، طبق قوانین جمهوری اسلامی ایران محاکمه و مجازات می‌شود مشروط بر اینکه:
الف- رفتار ارتکابی به موجب قانون جمهوری اسلامی ایران جرم باشد.
ب- در صورتی که جرم ارتکابی از جرائم موجب تعزیر باشد، متهم در محل وقوع جرم محاکمه و تبرئه نشده یا در صورت محکومیت، مجازات کلاً یا بعضاً درباره او اجرا نشده باشد.
پ- طبق قوانین ایران موجبی برای منع یا موقوفی تعقیب یا موقوفی اجرای مجازات یا سقوط آن نباشد».
همچنین به موجب ماده «513» قانون مجازات اسلامی بخش تعزیرات و مجازات‌های بازدارنده مصوب 1375 «هرکس به مقدسات اسلام و یا هر یک از انبیای عظام یا ائمه طاهرین(ع) یا حضرت صدیقه طاهره(س) اهانت نماید، اگر مشمول حکم ساب‌النبی باشد، اعدام می‌شود و در غیر این صورت به حبس از یک تا 5 سال محکوم خواهد شد». بنابراین در پاسخ به این پرسش که آیا این عمل جرم است، باید با قاطعیت کامل عنصر مادی و معنوی جرم را محرز دانست و مطابق مواد متعدد قانون مجازات اسلامی نیز به عنصر قانونی استناد کرد و از مقامات عمومی کشور تقاضا کرد از این اقدام و اقدامات مشابه چشم‌پوشی نکنند و خواهان استرداد، محاکمه و مجازات چنین اشخاصی بشوند. بنابراین به این جهت که اولاً در قانون مجازات اسلامی این عمل جرم‌انگاری شده است، اقدام این شخص به استناد بند «الف» ماده «7» قانون مجازات اسلامی، جرم و قابل مجازات است؛ لیکن مجازات وی منوط به یافته‌شدن در ایران و یا اعاده به کشور ایران است. همچنین مجازات این شخص نیز به 2 صورت خواهد بود؛ در صورتی که این عمل مشمول عنوان ساب‌النبی باشد که البته به جهت خاص بودن ساب‌النبی بعید است اقدام و رفتار عملی این شخص مشمول این عنوان باشد، حکم وی اعدام و در صورتی که مشمول عنوان ساب‌النبی نباشد، وی به یک تا 5 سال حبس محکوم خواهد شد.
البته اینها فارغ از آن است که نه‌تنها ایران بلکه محاکم بین‌المللی اگر بخواهند بی‌طرفی را لحاظ کنند و با قاعده استثنای مسلمانان از حقوق بین‌المللی رفتار نکنند، آنها نیز باید پیگرد قانونی شادی صدر و هر کس دیگری را که به مذاهب توهین می‌کند در دستور کار بیاورند-چنانکه قوانین موضوعه آن مجمل بیان شد- اما سابقه نشان داده این استثنا همواره یک قاعده برای تصمیم‌گیران مجامع بین‌المللی بوده است.
به هر جهت به عنوان یکی از فعالان حقوقی و رسانه‌ای از مقامات قضایی تقاضای رسیدگی به این مساله و استرداد این شخص را دارم و امیدوارم با برخورد جدی و مناسب قضایی شاهد کاهش چنین اعمال و اقداماتی باشیم.
* مدرس دانشگاه و پژوهشگر حقوقی