عبدالباری عطوان*: نشست سه‌شنبه سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در جده اگرچه تفاوتی با نشست‌های سابق آن نداشت، اما اوضاع در عرصه منطقه‌ای طی 5 سال اخیر شاهد تحولات بسیار و متعددی بوده و می‌توان گفت، نشست اخیر به دلیل این تحولات بزرگ و افزایش تهدیدات علیه کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس برگزار شد. نظام‌های عربی را دیگر نمی‌توان کشورهایی در حاشیه سیاست منطقه‌ای برشمرد و نقش آنها را به حمایت مالی محدود کرد یا اینکه مواضع آنها بر سیاست‌های منطقه‌ای تاثیر نداشته باشد، این کشورها به عنوان یک جناح بر کرسی رهبری و ریاست تکیه زده و در جنگ‌های جاری در منطقه مانند یمن، سوریه، عراق و لیبی تقریبا مقابل ایران (فلسطین موضوع بحث نیست) صف‌آرایی کرده‌اند. خبرهای منتشر شده درباره نشست اخیر سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس خبرهایی روتین و عادی است، اما برگزاری این نشست پشت درهای بسته حکایت از تنگناها و چالش‌هایی دارد که کشورهای عضو این شورا با آن مواجه هستند و نگرانی سران این کشورها را موجب شده است. بر این اساس می‌توان به 6 نکته درباره این نشست اشاره کرد:
1- نخستین موضوع مورد بحث بی‌تردید قضیه عدم حضور حجاج ایرانی در حج امسال است که با مخالفت سعودی‌ها مواجه شد و در این‌باره ریاض تلاش می‌کند، شیوخ عرب خلیج‌فارس را در صورت تشدید اوضاع از سوی طرف ایرانی بویژه در زمان برگزاری مناسک کنار خود داشته باشد.
2- از تجاوز عربستان به یمن 15 ماه می‌گذرد، اما ریاض و همپیمانانش نه‌تنها نتوانسته‌اند به اهداف موردنظر خود برسند، بلکه این تجاوز تاکنون نتایج کاملا معکوسی برای سعودی‌ها داشته و موجب تغییر موضع ریاض در برابر انصارالله شده، به‌گونه‌ای که وزیر خارجه عربستان را وادار کرده از انصارالله که آنها را نوک پیکان طرح منطقه‌ای ایران می‌داند، با عنوان «همسایگان خوب» یاد کند و به تبع آن شاهد پیشرفت در مذاکرات کویت باشیم. 3- شیوخ عرب حوزه خلیج‌فارس با بحران اقتصادی بزرگ و شدیدی به دلیل کاهش قیمت نفت مواجه هستند و اکنون بحران اقتصادی، به بحران مشترک کشورهای عرب این منطقه تبدیل شده است.
4- قانونی که کنگره آمریکا علیه عربستان سعودی تصویب کرد و به بازماندگان قربانیان حادثه 11 سپتامبر اجازه شکایت از ریاض و دریافت غرامت از عربستان به دلیل دست داشتن در این حملات را می‌دهد، این احتمال را مطرح می‌کند که در آینده شاهد چنین مطالباتی از سوی یمنی‌ها، سوری‌ها و لیبیایی‌ها از عربستان و کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس به دلیل حمایت از گروه‌های تروریستی در این کشورها به موجب همین قانون باشیم.
5- رویگردانی آمریکا از این کشورها و پذیرفتن پیشنهاد انگلیس مبنی بر برگزاری نشست سالانه‌ای در سطح رهبران این کشورها با انگلیس تاکید می‌کند که شیوخ عرب بار دیگر به این کشور روی آورده‌اند.
6- شیوخ عرب بخوبی از افول جایگاه و کمرنگ شدن نقش خود در سوریه و عراق با ورود روس‌ها به عرصه میدانی سوریه آگاه هستند، این درحالی است که ائتلاف سعودی- ترکی- قطری درحال فروپاشی است و مذاکرات ژنو همچنان ادامه دارد و معارضان ریاض هر روز شاهد شکاف جدیدی هستند و آمریکایی‌ها در پرونده سوریه به ائتلاف با کردها روی آورده و نیروهای عراقی بدون اینکه ائتلاف سنی منطقه توان مقابله با این نیروها را داشته باشد، درحال آزادسازی فلوجه هستند. تمام این قضایا نشان‌دهنده وضعیت بحرانی و افول نقش این کشورها در منطقه است. معلوم نیست سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در این نشست چه تعاملی با این مسائل داشتند، اما اظهارات وزیر خارجه عربستان مبنی بر اینکه این شورا تمایل دارد بازیگران منطقه تعامل مشترکی با این شورا از جمله درباره بحران‌های اقتصادی داشته باشند، بیانگر نگرانی‌های این کشورهاست. برگزاری این نشست‌ها را می‌توان اعلام حالت فوق‌العاده اقتصادی- سیاسی- نظامی از سوی شیوخ عرب شمرد، اما بعید است که حکام این کشورها به عمق این بحران‌ها پی برده باشند و درصدد ایجاد تغییرات و تحولاتی در عرصه اقتصادی- سیاسی- نظامی باشند و این موجب می‌شود تا خطر چالش‌ها و بحران‌هایی که این کشورها را فراگرفته بیش از پیش افزایش یابد.
*تحلیلگر برجسته جهان عرب