دکتر رضا شجیع*: اروپا در فاصله‌ای کوتاه دچار چنان تحولات سیاسی و امنیتی شده که باور کردنش دشوار است. 4 سال پیش در چنین روزهایی بزرگ‌ترین دغدغه پلیس اوکراین و لهستان در آستانه یورو 2012، هولیگانیسم و درگیری هواداران تیم‌های ملی برخی کشورها بویژه انگلیسی‌ها بود اما حالا در یورو 2016 فرانسه کار به جایی رسیده که هولیگانیسم آخرین دغدغه است. سطح امنیتی یورو 2016 در تاریخ ورزش جهان کم نظیر و چه بسا بی‌سابقه قلمداد می‌شود. دلایل آن هم مشخص است؛ حادثه تروریستی‌ای که 22 آبان ماه سال گذشته در دیدار دوستانه فرانسه ـ آلمان رخ داد و به طور مشخص، ورزشگاه سن‌دنی را با حضور 80 هزار نفر هدف حمله قرار داد،  صرفا به خاطر تمهید  چندین لایه امنیتی ناکام ماند. حضور شخص فرانسوا اولاند، رئیس‌جمهور فرانسه در آن شب در ورزشگاه نشان از بالا بودن سطح امنیتی داشت. با این حال شنیده شدن صدای انفجار در داخل ورزشگاه و در حین بازی، به خودی خود مثل بمب در جهان صدا کرد. این نشان می‌دهد بازتاب بین‌المللی گسترده و ضریب نفوذ اجتماعی بالای ورزش می‌تواند آن را به چه هدف مهمی برای داعش و سازمان‌های تروریستی تبدیل کند.
پیش‌بینی می‌شود طی یک ماه آینده  5/2میلیون نفر برای تماشای 51  بازی از 24 تیم یورو 2016 به فرانسه بیایند. این جمعیت هوادار از سراسر اروپا و چه بسا جهان و از طیف‌های کاملا مختلفی هستند و تروریست‌ها می‌توانند با پوشش هواداری فوتبال در لباس‌های مختلف تهدیدات‌شان را عملی کنند. در نتیجه، این  بحث، کنترل امنیت این آدم‌ها را سخت‌تر می‌کند. کنترل شامل بسیاری از  افرادی می‌شود که پیشینه فعالیت‌های مرتبط با تروریسم دارند یا شائبه حضور در کشورهای حامی یا درگیر تروریسم  و حتی محله‌های خاصی درباره آنها می‌رود.
همین انفجار اخیر ایرباس 320 هواپیمایی مصر که در دریای مدیترانه سقوط کرد و داعش هم مسؤولیت آن را پذیرفت، پیامی آشکار بود برای تهدید امنیت یورو 2016 چرا که این هواپیما از فرودگاه شارل دوگل پاریس بلند شده بود و این درست به مثابه این است که عامل انتحاری داعش که در فرانسه سوار هواپیما شده، در خود پاریس هواپیما را منفجر کرده است.
براساس آمار رسمی سرویس اطلاعاتی فرانسه، حدود  400 فرانسوی در جمع تروریست‌های تکفیری داعش در سوریه شناسایی شده‌اند و خطری که وجود دارد این است که آنها همزمان با یورو 2016 به فرانسه بازگردند. به  این مساله  باید حمایت قشری از جوانان فرانسوی از داعش را هم افزود. اما تهدید‌ها به داعش محدود نمی‌شود و خطر دیگری که نباید آن را دست کم گرفت معضل ناسیونالیست‌های افراطی خود فرانسه است که فرصت خیلی خوبی پیدا کرده‌اند اعتراض‌شان را به سیاست‌های دولت اولاند نشان دهند. اعترافات یکی از همین‌ها که چند روز  پیش توسط  پلیس اوکراین بازداشت شده بود و برنامه حمله به 13 نقطه فرانسه را داشت گویای همین موضوع بود.
بعد از حادثه تروریستی 22 آبان پاریس، بودجه امنیتی مسابقات جام ملت‌های اروپا 15 درصد افزایش پیدا کرده است.90 هزار نیروی امنیتی در این تورنمنت به کارگرفته می‌شوند که به این ترتیب هستند؛ 42 هزار پلیس با یونیفورم‌های رسمی حضور دارند که نمایش آنها همراه با سلاح‌ها و خودروهای پیشرفته باعث تلقین فضای نظم و آرامش و امنیت به تماشاگران می‌شود. آنها در قالب مانور نظم و در لایه‌های مختلف امنیتی از کیلومترها دورتر از ورزشگاه‌ها مستقر می‌شوند و به طرق مختلف بازرسی‌هایی را انجام می‌دهند. همچنین 10 هزار نیروی ویژه ضد تروریسم برای این مسابقات آماده شده‌اند که آموزش‌های خاصی مثل رفتارشناسی و چهره‌شناسی دیده‌اند و یکی از کارهای‌شان این است که افراد دارای شواهد یا پیشینه مشکوک به فعالیت تروریستی را شناسایی و دستگیر کنند. طبق گزارش‌های امنیتی، وزارت کشور فرانسه ادعا کرده حتی افرادی که کوچک‌ترین شائبه‌ای در این زمینه درباره‌شان وجود دارد تحت بازداشت قرار گرفته و تا پایان مسابقات در کمپ‌های خاص نگهداری می‌شوند. 30 هزار نیروی ارتشی نیز به عنوان پشتوانه پلیس و نیروهای ضدتروریسم در نظر گرفته شده‌اند که البته فقط در مواقع خاص و بحرانی به صورت  ضربتی وارد عمل خواهند شد. اما آنچه شاید برای فوتبالدوستان عجیب باشد، حضور 13 هزار پلیس مخفی یا لباس شخصی بویژه روی سکوها و بین تماشاگران خواهد بود. براساس آخرین اخبار در کنار همه این نیروها، فرانسه از پلیس انگلستان نیرو قرض کرده است.
در آستانه آغاز یورو 2016، قانون ورزشگاه‌های این رقابت‌ها در 12 بند ابلاغ و منتشر شده است. این قانون به طور مشترک توسط یوفا (فدراسیون فوتبال اروپا)، اف‌اف‌اف (فدراسیون فوتبال فرانسه) و دستگاه‌های امنیتی این کشور تدوین شده است و شامل نحوه حضور تماشاچی‌ها در ورزشگاه‌ها، نحوه برخورد پلیس با آنها، نحوه بازرسی و نظارت بر آنها، نحوه کنترل بلیت‌ها  و چگونگی نصب دوربین‌های امنیتی می‌شود. یک نکته  جالب در رابطه با این قانون، نقش هماهنگ‌کننده آن بین نیروهای برگزارکننده، داوطلبان و پلیس است که هر کسی بداند کار خود را باید به چه شکل انجام دهد. این نشان می‌دهد یکی از فرصت‌های تروریست‌ها عدم هماهنگی و بی‌نظمی بین نهادهای اجرایی و امنیتی کشور میزبان است. یکی از نگرانی‌های پلیس فرانسه بحث تظاهرات و آشوب‌هایی است که به نوبه خود می‌تواند فضا را برای انجام حملات تروریستی  مهیا کند. این آشوب‌ها فقط مختص اعتراضات سیاسی و اعتصابات داخلی نیست بلکه معضل آشوب هولیگان‌ها در حین مسابقات فوتبال را نیز شامل می‌شود. لایه‌های امنیتی در اطراف ورزشگاه‌های یورو 2016 شامل گیت‌هایی می‌شود که از کیلومترها دور‌تر تماشاگران، بلیت‌ها و کارت شناسایی‌شان را مرتبا مورد بازرسی قرار می‌دهند. بلیت‌ها از نظر امنیتی دارای مشخصاتی بوده و حاوی اطلاعاتی از دارنده‌شان هستند که خود به نوعی کارت شناسایی محسوب می‌شوند با این حال این اطلاعات با کارت شناسایی فرد مطابقت داده می‌شود. در لایه‌های دیگر بازرسی‌هایی درباره لباس انجام و وارد کردن هر وسیله‌ای به ورزشگاه کنترل می‌شود. در نهایت  در حلقه امنیتی آخر که محدوده‌های پیرامون ورزشگاه‌ها و محل تجمع هواداران محسوب می‌شود، پلیس‌های مخفی حتی با لباس خود هواداران حضور دارند و به محض اینکه موضوع مشکوکی را احساس کنند وارد عمل شده و افراد را دستگیر می‌کنند. علاوه بر این در این دوره رکورد نصب دوربین‌های مداربسته شکسته شده و حدود 10 هزار دوربین تنها در محوطه ورزشگاه‌ها کوچک‌ترین حرکتی را کنترل می‌کنند.
با همه اینها مساله‌ای که این روزها نگرانی‌های زیادی درباره‌اش وجود دارد، فن‌زون‌ها
(Fan Zone یا محدوده‌های هواداری) است. نقاطی در نزدیک ورزشگاه‌ها که تلویزیون‌های عظیم در آنها نصب می‌شود و هواداران تیم‌ها جمع می‌شوند تا مسابقات را تماشا کنند. پیش‌بینی شده در این مسابقات حدود 90 هزار نفر در فن‌زون‌ها جمع شوند آن هم در حالی که پلیس فرانسه رسما اعلام کرده توانایی تامین امنیت این محدوده‌های پر از جمعیت را ندارد. در نتیجه براساس تحقیقی که صورت گرفته،64 درصد مردم فرانسه گفته‌اند بازی‌ها را از این محدوده‌های هواداری دنبال نخواهند کرد. این موضوع نشان‌دهنده نقطه ضعف لایه‌های امنیتی این مسابقات است چون پلیس تمرکز خود را بر محدوده خود ورزشگاه‌ها می‌گذارد و از مناطقی مثل فن‌زون‌ها که در فواصل بعید‌تر از ورزشگاه‌ها هستند غافل می‌شود. در نتیجه از همین حالا پیش‌بینی می‌شود بهترین نقاط برای انجام حملات تروریستی در فرانسه طی مسابقات جام ملت‌های اروپا، همین فن‌زون‌ها باشند که جمعیت زیادی را به سوی خود می‌کشند.
در میانه چنین تهدیدهایی اختلاف نظری هم بین پلیس و مجمع امنیت ملی فرانسه به وجود آمده درباره قانون اضطراری کنترل انتقال مالکیت و حمل سلاح در این کشور که پلیس خواهان تصویب و اعمال فوری این قانون بوده اما امنیتی‌ها مخالف این کار بودند.
در مجموع باید گفت سطح تهدید در یورو 2016 بسیار بالاست و می‌توانیم بگوییم شاهد فوتبالی با طعم ترس و دلهره خواهیم بود.
این دوره از مسابقات نمایشی کامل از همه تمهیدات امنیتی است، چرا که کوچک‌ترین اتفاقی می‌تواند هم بر اوضاع بین‌المللی تاثیر بگذارد و هم بر مسابقات پیش رو بویژه المپیک ریودوژانیرو.
*دبیر شورای راهبردی وزارت ورزش و جوانان