دکترسیدمحمدعلی خطیبی*: اخیراً برخی مقامات دولتی در توجیه پذیرش برجام ادعا کرده‌اند در صورت عدم پذیرش برجام، صادرات نفت کشور صفر می‌شد که نتیجه آن حذف ایران از بازار نفت بود. بررسی کارشناسی این موضوع با استناد به آمار و ارقام بیانگر این واقعیت است که ادعای یادشده با مستندات موجود ثابت نمی‌شود. بنابراین به نظر می‌رسد این ادعا بیشتر سیاسی است و با اهداف خاصی مطرح می‌شود.
بررسی ارقام صادرات نفت‌خام کشور بیانگر آن است که به دنبال تشدید تحریم‌ها و بویژه تحریم خرید نفت ایران توسط کشورهای غربی و متحدان آنها صادرات نفت‌خام کشور از حدود 5/2 میلیون بشکه در روز به سرعت با طی روند نزولی در مدت کوتاهی به کمتر از یک میلیون بشکه در روز رسید اما با تمهیداتی که در دولت قبل اندیشیده شد، روند نزولی صادرات نفت‌خام متوقف شد و صادرات نفت مجدداً به حدود یک میلیون بشکه در روز افزایش یافت و کم‌وبیش در همین سطح تثبیت شد. البته اگر ارقام صادرات میعانات گازی و صادرات نفت کوره را هم به این رقم اضافه کنیم، جمع آن به مراتب بیشتر از یک میلیون بشکه در روز بود.
با تغییر دولت و روی کار آمدن دولت یازدهم، صادرات نفت‌خام کم‌وبیش در همین سطح دنبال شد، زیرا وزارت نفت در همان بستری که قبلاً ایجاد شده بود صادرات نفت را ادامه داد و صادرات نفت‌خام تا زمان پذیرش برجام حدودا در سطح یک میلیون بشکه در روز قرار داشت و اینگونه نبود که در زمان پذیرش برجام، صادرات نفت کشور نزدیک به صفر بوده باشد، بلکه صادرات نفت‌خام کشور از زمان تحریم‌ها پس از یک نوسان تا زمان برجام، در سطح یک میلیون بشکه در چند سال اخیر تثبیت شده بود. بدیهی است تحریم‌کنندگان درصدد آن بودند که صادرات نفت کشورمان را به صفر برسانند اما تلاش‌های صورت گرفته باعث شد آنها به هدف خود هرگز دست پیدا نکنند. تحریم‌کنندگان برای دستیابی به هدف خود علاوه بر تحریم خرید نفت کشورمان، تحریم‌های دیگری را هم اعمال کردند که تحریم نفتکش‌های حامل نفت کشورمان و تحریم شرکت‌های بیمه‌گر و نظایر آن می‌رفت تا از چند سو راه را بر صادرات نفت بسته و آن را به بن بست بکشاند اما پافشاری بر حفظ صادرات در سطح حدود یک میلیون بشکه در روز و ایجاد راهکارهای مقابله با تحریم‌های یاد شده نظیر حمل نفت با نفتکش‌های ملکی که با تقویت ناوگان داخلی امکان‌پذیر شد و بیمه کشتی‌ها و محموله‌های آن با بیمه داخل و تمهیدات گوناگون دیگر باعث شد دشمن به اهداف خود دست نیابد که در این مسیر باید به تلاش‌های کارکنان صنعت نفت و ابتکارهای آنها در شرایط دشوار تحریم اشاره و از آن تمجید کرد، نه اینکه آنها را نادیده گرفته و فقط به نقش برجام اکتفا کرد.
امیدواریم روزی تلاش‌های صورت گرفته جهت مقابله با تحریم‌ها مورد بررسی منصفانه قرار گرفته و اینگونه تلاش‌ها که باعث گردید دشمن در دستیابی به اهداف خود ناکام باشد، مورد توجه قرار گیرد و به عنوان بخشی از تلاش‌های جهادی در تاریخ کشور ثبت و ضبط شود، که این به معنی نادیده گرفتن تلاش‌های صورت گرفته در مذاکرات هسته‌ای نیست. در واقع مقاومت ملت شریف کشورمان در کنار تمهیدات صورت گرفته در شرایط تحریم برای اداره کشور، به همراه تلاش‌های تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای همگی مکمل یکدیگر بوده و در مقابل یکدیگر نیست. منصفانه نیست نقش یکی را بسیار برجسته و نقش دیگر عوامل را فراموش کرد.
پس از برداشته شدن تحریم خرید نفت کشورمان، صادرات نفت‌خام به حدود 2 میلیون بشکه در روز افزایش یافته اما هنوز به سطح قبل از تحریم نرسیده است. نکته قابل توجه اینکه با وجود افزایش صادرات نفت‌خام کشورمان پس از توافق برجام، هنوز ارزش این صادرات، از ارزش صادرات نفت‌خام در دولت قبل و در شرایط تحریم کمتر است، زیرا اگرچه در شرایط تحریم، صادرات نفت خام حدود یک میلیون بشکه در روز بود اما این مقدار با قیمت بیش از یکصد دلار به فروش می‌رسید که ارزش آن از صادرات پس از برجام که حدود 2 میلیون بشکه در روز است اما با قیمت حدود 40 دلار به فروش رسیده بیشتر است.
پس از نظر کسب درآمد نمی‌توان ادعا کرد با وجود افزایش صادرات پس از برجام، گشایشی در درآمدهای نفتی به وجود آمده است، زیرا ارزش صادرات نفت، تابعی از مقدار و قیمت آن است که متأسفانه با وجود افزایش مقدار صادرات نفت خام، در شرایط کنونی درآمد ناشی از آن هنوز به سطح دولت قبل حتی در شرایط تحریم (صادرات حدود یک میلیون بشکه در روز) نرسیده است.
در نتیجه به‌رغم رفع موانع صادرات نفت‌خام پس از برجام و افزایش آن، اثر این افزایش پیشاپیش خنثی شده است، زیرا کاهش قیمت نفت به حدود یک‌سوم شرایط دولت قبل، امکان هرگونه گشایش جدی در درآمدهای نفتی را منتفی کرده است. البته با وصول ارز بلوکه شده ناشی از صادرات نفت در اواخر دولت قبل، انتظار می‌رود گشایشی در درآمدهای دولت کنونی ایجاد شود.
* کارشناس حوزه نفت و انرژی