گروه سیاسی: محمدجواد ظریف چه به حالت قهر نشست سازمان همکاری شانگهای در تاشکند را ترک کرده باشد چه براساس آنچه گفته شده، برای اقامه نماز از سالن برگزاری نشست، بیرون آمده باشد؛ آنچه در عمل اتفاق افتاده این است که سران سازمان همکاری شانگهای، فعلا تمایلی برای عضویت دائم ایران در این پیمان ندارند. اگر تا پیش از این، موضوع قطعنامه‌های تحریم علیه ایران، باعث ایجاد دغدغه برای سران ارشد پیمان شانگهای و عدم رغبت آنها به عضویت ایران در این پیمان بود؛ اما پس از به بار آمدن برجام و برداشته شدن تحریم‌ها – البته بر روی کاغذ و به صورت رسمی- این نگرانی چین و روسیه به عنوان سران ارشد شانگهای برطرف شد. با این حال اما با وجود برداشته شدن محدودیت‌های سیاسی تحریم‌های ایران برای عضویت در شانگهای، باز هم اعضای این پیمان برای عضویت رسمی ایران در این پیمان به توافق نرسیدند. به‌رغم موافقت صریح روسیه با عضویت ایران در پیمان شانگهای پس از توافق هسته‌ای، اما گزارشات منابع خارجی نشان می‌دهد این بار چین مخالف بررسی موضوع عضویت ایران در این سازمان بوده است.  اعضای دائم سازمان همکاری شانگهای عبارت از کشورهای چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان هستند با این حال این روسیه و چین هستند که نظرات نهایی را درباره عضویت کشورها در این سازمان می‌دهند. غیر از این 6 کشور، ایران، پاکستان، هند و افغانستان نیز به عنوان کشورهای ناظر، به عضویت سازمان همکاری شانگهای درآمده‌اند. هر 4 کشور خواستار عضویت دائم در این پیمان هستند. مهم‌ترین رکن سازمان همکاری شانگهای در بعد نظامی و امنیتی این پیمان قرار دارد با این حال فعالیت‌های اقتصادی سازمان همکاری شانگهای طی سال‌های اخیر باعث ترغیب کشورهای ناظر برای عضویت دائم شده است. جمهوری اسلامی ایران از سال 2005 عضو ناظر سازمان همکاری شانگهای شده است و طی یک دهه گذشته تمایل خود را برای عضویت در این پیمان منطقه‌ای ابراز داشته است. بویژه از سال 2008 ایران رایزنی‌های گسترده‌ای برای عضویت دائم در این پیمان انجام داده است با این حال اما با جدی شدن موضوع عضویت دائم ایران، این تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران بود که مانع عضویت دائم ایران در این پیمان شد.  بر اساس قواعدی که سال 2010 به عنوان شروط عضویت دائم در پیمان شانگهای به تایید اعضا رسید؛ بندی وجود دارد که به صورت مستقیم به فصل هفتم منشور سازمان ملل مرتبط است. با تصویب قطعنامه‌های تحریمی علیه ایران در شورای امنیت، ایران مشمول این شروط شد و به عبارتی قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت، مانع عضویت دائم ایران در پیمان شانگهای شد.
پس از توافق ایران و 1+5 بر سر موضوع هسته‌ای و به بار آمدن برجام، موضوع عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای تقویت شد. همان زمان ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه اعلام کرد با توجه به برداشته شدن قطعنامه‌های شورای امنیت علیه ایران، عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای بزودی محقق خواهد شد. تیرماه سال گذشته و در حاشیه اجلاس سران پیمان شانگهای در اوفای روسیه، «آنتون کوبیاکوف» مشاور ولادیمیر پوتین درباره عضویت دائم ایران در این سازمان گفت: «درخواست ایران (برای الحاق) در دستور کار اجلاس است و عضویت، دیر یا زود، پس از برداشته شدن تحریم‌های شورای امنیت به ایران اعطا می‌شود».
پشت درهای بسته!
موضوع پیشنهاد ایران برای عضویت دائم در پیمان شانگهای در دستور کار نشست تاشکند قرار داشت. در نشست 2 روزه تاشکند که محمدجواد ظریف به نمایندگی از دولت حسن روحانی در آن شرکت کرده بود؛ موضوع عضویت هند و پاکستان نیز در دستور کار قرار داشت. «یوری اوشاکف» دستیار رئیس‌جمهوری روسیه در آستانه برگزاری این نشست در تاشکند در جمع خبرنگاران گفت: در اجلاس سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای در تاشکند موضوع عضویت کشورهای هند، پاکستان و ایران، در این سازمان بررسی خواهد شد. وی با بیان اینکه جریان پذیرش هند و پاکستان به عضویت کامل سازمان همکاری شانگهای وارد مرحله نهایی شده است، گفت احتمال می‌رود درخواست ایران درباره عضویت در این سازمان پشت درهای بسته بررسی شود.
با این حال اما در شرایطی که مانع عضویت دائم ایران به عنوان همسایه بزرگ جنوبی پیمان شانگهای برداشته شد اما با طرح این موضوع در نشست تاشکند مخالفت شد. خبرگزاری‌ها از مخالفت چین می‌گویند. خبرگزاری رویترز در این‌باره نوشت: با وجود تمایل روسیه اما سران چین با عضویت ایران مخالفت کرده‌اند. خبرگزاری یورونیوز نیز در این‌باره نوشت: با وجود درخواست روسیه برای موافقت اعضای سازمان شانگهای با عضویت دائم ایران، این سازمان نتوانست بر سر موضوع ایران به توافق برسد. گفته می‌شود، اختلاف نظر چین و روسیه و عدم تمایل پکن به افزایش جنبه «ضدغربی» این سازمان، دلیل اصلی این موضوع بوده است.  براساس این گزارش، بختیار حکیم‌اف، نماینده ویژه رئیس‌جمهور روسیه در سازمان همکاری شانگهای در حاشیه اجلاس جاری این سازمان در تاشکند ازبکستان، به خبرنگاران گفت: «موضع روسیه در حمایت از پروسه الحاق بدون تأخیر ایران به سازمان شانگهای، روشن است». وی افزود: «ما این بار نتوانستیم با همتایان خود به توافق برسیم، اما این کار همچنان ادامه دارد». به گفته حکیم‌اف، هیچ مخالفت «اساسی» با ایده الحاق ایران وجود نداشته، اما برخی «اختلافات فنی» بر سر زمان این موضوع وجود داشته است. وی همچنین اشاره‌ای به اینکه مخالفت‌ها از جانب کدام کشور بوده، نکرد.  با وجود این، به نظر می‌رسد یکی از مخالفان اصلی این ایده، چین بوده باشد. یک دیپلمات چینی در تاشکند از پاسخ به پرسشی درباره این موضوع خودداری کرد، اما وانگ یی، وزیر خارجه چین که ماه گذشته برای شرکت در اجلاس وزرای خارجه سازمان شانگهای به تاشکند رفته بود، گفت پکن ابتدا خواستار پیشبرد روند الحاق هند و پاکستان است.
مخالفت چشم تنگ‌ها!
روز گذشته برخی منابع خبری از اعتراض جواد ظریف به مخالفت با عضویت ایران در پیمان شانگهای خبر داده و نوشتند ظریف به نشانه اعتراض، سالن برگزاری نشست را ترک کرد. این خبر را نخستین‌بار خبرگزاری حامی دولت ایلنا منتشر کرد با این حال چند ساعت بعد از انتشار این خبر، ابراهیم رحیم‌پور، معاون آسیا و اقیانوسیه وزارت امور خارجه گفت ظریف به خاطر اقامه نماز سالن را ترک کرده است. او در کنار این گفته خود، اظهار داشت موضوع عضویت ایران در پیمان شانگهای اصلا در دستور کار نشست تاشکند نبوده است!
با این حال اما با توجه به فضای رسانه‌ای و روانی قبل از برگزاری نشست تاشکند، این انتظار وجود داشت که این بار و با توجه به برداشته شدن موانع عضویت دائم ایران، خبر موافقت اعضا با عضویت دائم ایران در اجلاس همکاری شانگهای به عنوان دستاورد نشست تاشکند برای ایران اعلام شود. با این حال اما با وجود برجام و رفع موانع عضویت ایران، چین یعنی یکی از همان اعضای 1+5 که دولت حسن روحانی برنامه هسته‌ای ایران را با آنها معامله کرد، مانع عضویت دائم ایران در این پیمان شد! چشم بادامی‌ها برای عضویت دائم ایران در پیمان شانگهای حریص و چشم‌تنگ شدند.  مخالفت چین با عضویت دائم ایران در اجلاس همکاری شانگهای و به تاخیر انداختن این موضوع می‌تواند به نحوه رفتار دیپلماتیک ایران طی چند سال اخیر مرتبط باشد. یکی از اهداف مهم‌ پیمان شانگهای، ایجاد یک بلوک قدرتمند امنیتی در شرق دنیا بوده است. قطعا حضور جمهوری اسلامی ایران در این بلوک که 2 قدرت هسته‌ای دنیا در آن حضور دارند، می‌توانست وزن پیمان شانگهای را افزایش داده و گستره این پیمان را به آب‌های گرم و همچنین خاورمیانه گسترش دهد. برخی کارشناسان معتقدند نوعی تردید در مواضع طرف مقابل نسبت به عضویت ایران ایجاد شده است. بویژه برخی رفتارهای عجیب دولت ایران نسبت به آمریکا می‌تواند در مخالفت چینی‌ها با عضویت دائم ایران در پیمان شانگهای موثر باشد. یک دیپلمات باسابقه ایران در روسیه در این‌باره به
«وطن امروز» گفت: چینی‌ها پس از برجام قراردادهای دوجانبه ویژه‌ای با ایران امضا کرده‌اند اما نسبت به مواضع دولت ایران در قبال آمریکا دچار تردید هستند. وی افزود: به لحاظ منطقی دیگر مانعی بر سر راه عضویت دائم ایران در پیمان شانگهای نیست اما شاید چینی‌ها می‌خواهند تا انتخابات ریاست‌جمهوری ایران در سال آینده
صبر کنند.