گروه فرهنگ و هنر: هنگامی که چندی پیش تصاویر قتل آلتون استرلینگ، مرد سیاهپوستی که قربانی خشونت پلیس بتون روژ در ایالت لوییزیانا شد، به صورت گسترده در اینترنت و رسانه‌های خبری پخش شد و واکنش‌هایی بسیار را به دنبال داشت، بار دیگر نژادپرستی در پلیس آمریکا در کانون توجهات جهان قرار گرفت. اما این نه آغازی و نه پایانی بر این کشتارهای دهشتناک و ناجوانمردانه علیه رنگین‌پوستان بیگناه در آمریکا و دیگر نقاط جهان نبوده و نخواهد بود. همان‌طور که در حادثه سال گذشته در بالتیمور یک سیاهپوست آمریکایی کشته شد و همان‌طور که مایکل براون نوجوان سیاهپوست اسیر شلیک گلوله دردناک پلیسی سفیدپوست شد و در نهایت هم پرونده قاتلان با نهایت بی‌تفاوتی مقامات آمریکایی تبرئه شد و باراک اوباما در یک وارونه‌نمایی، کشتار فوق و اعتراضات مردم را چیزی جز رفتار مجرمانه ندانسته و عنوان کرد که قلبش برای ماموران پلیسی که زخمی شدند می‌تپد! در این سال‌ها آثار بسیاری در نمایان‌سازی کشتار سیاهپوستان و تاریخ بردهداری توسط غربی‌ها ساخته شد که مهم‌ترینش فیلم «12 سال بردگی» ساخته استیو مک‌‌کوئین، فیلمساز سیاهپوست آمریکایی است و در ایران هم مستندهایی در واکاوی این نگاه به تصویر درآمده که «لیورپول» ساخته شهاب اسفندیاری از جمله آنها است. لیورپول، همانجا که سال‌ها آن را با باشگاه فوتبالش می‌شناسیم، روزگاری مهم‌ترین مکان تجارت برده در انگلیس بوده و شهاب اسفندیاری ناگفته‌هایی از این راز مگو را در مستندی با عنوان «لیورپول» نمایان کرده است. مستندی که درباره بردهداری و تاریخچه آن در کشور انگلستان بوده و به دنبال نمایش ابعاد ناشناخته‌ای از فعالیت‌های ضدحقوق‌بشری کشورهای غربی است. مستند «لیورپول» با کاوش در اسنادی حقیقی و گفت‌وگو با محققان و تصاویر آرشیوی می‌خواهد دامنه رسوایی‌های تاریخی را در دل تصویر نمایان کند. از این‌رو به این بهانه و با توجه به اتفاقات اخیر رخ داده به گفت‌وگویی کوتاه با دکتر شهاب اسفندیاری، محقق و مستندساز سینمایی پرداختیم.
***
اتفاقات اخیر در آمریکا و خشونت‌هایی که علیه سیاهان اعمال می‌شود، می‌تواند موضوع و سوژه مستندها و فیلم‌های بسیاری باشد، به نظر شما کم‌کاری‌ها در این حوزه به خاطر امکانات است یا عدم دغدغه؟
امکانات که وجود دارد. باید دغدغه، اراده و همت باشد. شناخت و درک واقعی از فضای غرب و آمریکا هم ضروری است. شناخت باید وجود داشته باشد.
در حال حاضر این شناخت وجود ندارد؟
یک مانع بزرگ برای رسیدن به این شناخت، تصاویر افسانه‌ای و دروغینی است که توسط جریان روشنفکری ساخته شده است و تبعیض‌های نهادین و نهادینه شده بازگو نمی‌شود و طبعا وقتی یک چنین اتفاقاتی می‌افتد، بعضی سوال می‌کنند در جامعه‌ای که مهد آزادی و فرصت‌های برابر است چطور ممکن است این وقایع رخ دهد! در حالی که وضعیت سیاهپوستان آمریکا به خاطر تبعیض‌های نهادین وضعیت مناسبی نیست. اما در داخل برخی آمریکا را طور دیگری تصویر کرده‌اند. در آمریکا البته در آثار برخی فیلمسازان مستقل مانند اسپایک‌لی می‌توان توجه به این مساله را دید اما مشکل در داخل این است که بازنمایی و مطالعه درستی در این‌باره صورت نگرفته است. بعضی فیلمسازان اروپایی که درباره آمریکا فیلم ساختند روی موضوع تبعیض نژادی کار کرده‌اند. به عنوان مثال 12سال بردگی را یک سیاهپوست انگلیسی ساخته است. برخی فیلمسازان منتقد آمریکایی مثل تارانتینو به این مساله پرداختند. البته مواضع این تیپ فیلمسازان مستقل در فضای رسانه‌ای و هنری ما بازتاب پیدا نمی‌کند.
می‌توان به ساخت مستند یا فیلم درباره این موضوع امیدوار بود؟ در این‌باره کارهایی صورت گرفته است؟
نسل جوان مستندساز ما با دانش و شناخت می‌توانند کارهایی را با مطالعه وضعیت زندگی سیاهان در جامعه آمریکا بسازند. اما کار زیادی در این حوزه صورت نگرفته است. خود من زمانی که برای مستند «لیورپول» می‌خواستم کار کنم می‌گفتند داستان بردهداری مربوط به گذشته است. متاسفانه حتی نهادهای رسمی و ارزشی به خاطر ذهنیت اشتباهی که وجود دارد، به این مسائل بی‌توجه هستند و می‌گویند این موضوع تاریخی است!
داده و اطلاعات اولیه برای ورود به مستندسازی در این حوزه چیست؟
کتاب‌های زیادی ترجمه شده است. همین کتاب جامعه‌شناسی آنتونی گیدنز، در بخش نژاد و قومیت با عدد و رقم موضوع تبعیض نژادی در جامعه انگلستان، غرب و آمریکا را مورد مطالعه قرار داده است یا کتاب‌های مطالعات فرهنگی استیوارت هال و همکارانش در مکتب بیرمنگام که شامل بحث‌هایی درباره تبعیض نژادی است. در منابع آکادمیک در این‌باره مطالب زیادی وجود دارد. البته برای کسانی که در ایران هستند، مشکل بشود در این حوزه کار کرد. اگر افرادی بتوانند با سیاهپوستان و کسانی که چنین دغدغه‌هایی دارند ارتباط برقرار کنند فضای راحت‌تری برای مصاحبه و گفت‌وگو می‌توانند ایجاد کنند. تجربه خود من این است که ارتباط گرفتن با افراد بومی و محلی برای کسب اطلاعات آگاهی دقیق‌تری از مساله به دست می‌دهد.
در سال‌های اخیر ارتباط‌هایی با برخی چهره‌ها در ایران از طریق برخی افراد صورت گرفته است که به ایران می‌آیند و در همایش‌هایی با موضوع تبعیض نژادی در آمریکا شرکت می‌کنند. نظرتان درباره این فعالیت‌ها چیست؟
در میان افرادی که در این سال‌ها مورد مصاحبه قرار گرفتند، افراد وزین و صاحبنام و روشنفکران بنامی از آمریکا و اروپا حضور داشته‌اند که اطلاعات دقیقی ارائه کرده‌اند. اما برخی هم در سطوح پایین‌تر بودند و از افراد شاخص در این حوزه نبودند. در میان چهره‌های روشنفکری و اساتید، افراد برجسته‌ای هستند که از سیاهپوستان آمریکایی و روشنفکران آفریقایی‌تبار هستند که اطلاعات خوبی در این زمینه‌ها دارند و می‌توانند مورد مصاحبه و گفت‌وگو قرار بگیرند تا کارهای دقیق‌تری در این‌باره تولید شود.