کودتای ناکام چندساعته بخشی از ارتش علیه دولت اردوغان آینده سیاسی این کشور را متزلزل‌تر از قبل کرد

ت ر ک ی ه

گروه بین‌الملل:‌ برای پنجمین‌بار از سال 1960 در تاریخ ترکیه کودتا شد. ساعت 11:30 جمعه شب به وقت محلی، ارتش ترکیه اعلام کرد علیه دولت رجب طیب اردوغان کودتا کرده است.  گروهی از نیروهای ارتش همراه با ادوات نظامی در استانبول و آنکارا وارد خیابان‌ها شده و اعلام کردند کنترل امور را در دست گرفته‌اند اما با گذشت ساعاتی کودتا ناکام ماند. گروهی از نیروهای ارتش در 2 شهر عمده ترکیه یعنی آنکارا، پایتخت و استانبول با تانک و زره‌پوش وارد خیابان‌ها شده و مناطق مختلف از جمله فرودگاه‌ها، پارلمان و ساختمان رادیو و تلویزیون دولتی را تحت کنترل خود در آوردند و درگیری‌های شدیدی در برخی مناطق روی داد.  نیروهای ارتش ترکیه همچنین پل‌های اصلی استانبول را بستند و هواپیماها و هلیکوپترهای جنگی در ارتفاع کم بر فراز استانبول و آنکارا به پرواز درآمدند. در آنکارا و استانبول صدای تیراندازی‌های پیاپی شنیده شد. منابع خبری در حالی از ورود تانک‌ به خیابان‌های آنکارا خبر دادند که گروهی از مردم این شهر در مسیر حرکت تانک‌ها دراز کشیدند و مخالفت خود را با این اقدام ارتش ابراز کردند. هزاران تن از مردم در مخالفت با این اقدام ارتش به خیابان‌ها آمدند و با فریادهای «الله‌اکبر» و «لااله الا الله» و «سرنگون باد کودتا» بشدت با نیروهای نظامی درگیر شدند.  در تصاویر منتشر شده از سوی رسانه‌های این کشور لحظات دستگیری ده‌ها تن از کودتاچیان به نمایش درآمده است. مردم خشمگین تا پیش از رسیدن نیروهای امنیتی، سربازان و افسران کودتاچی را بشدت مورد ضرب و جرح قرار دادند.  همزمان با فروکش کردن ناامنی‌های ناشی از کودتای نظامیان ترکیه علیه دولت اردوغان، فعالان رسانه‌ای این کشور تصاویری از لحظه شلیک بالگردهای کبرا به حامیان دولت در خیابان‌های آنکارا منتشر کرده‌اند. در این تصاویر همچنین تانک‌های کودتاچیان، غیرنظامیان را زیر می‌گرفتند. در آغازین دقایق کودتا فرودگاه آتاتورک استانبول به تصرف ارتش درآمد و تمام پروازها متوقف شد.  حریت گزارش داد: تانک‌ها در مقابل ورودی فرودگاه آتاتورک مستقر شدند و رفت و آمد به این فرودگاه متوقف شد. تصاویری نیز از حضور سربازان ارتش درون ساختمان تلویزیون دولتی ترکیه منتشر شد. تلویزیون دولتی که در آن موقع به تصرف نیروهای ارتش درآمده بود اعلام کرد ارتش قدرت را در سراسر کشور به دست گرفته است.  از سوی دیگر، در بیانیه‌ای که در ساعات اول کودتا از سوی ارتش ترکیه منتشر شد، آمده بود ارتش «برای دموکراسی و حقوق بشر» اداره امور را در دست گرفته است.  در این بیانیه آمده بود تمام روابط خارجی کشور به شکل موجود باقی خواهد ماند. ارتش در بیانیه‌اش آورده بود برقراری قانون باید اولویت اصلی باشد. همچنین خبرگزاری رسمی ترکیه گزارش داد عده‌ای از افسران ارتش، خلوصی آکار، رئیس ستاد کل ارتش را به گروگان گرفتند اما صبح شنبه وی آزاد شد و براساس آنچه مخابره شده به سر کارش بازگشته است. خبرگزاری آناتولی ترکیه همچنین به نقل از شاهدان عینی گزارش کرد هلیکوپترهای نظامی به سوی کاخ ریاست‌جمهوری تیراندازی کردند. با گذشت ساعاتی از وقوع کودتا، وزیر دادگستری ترکیه اعلام کرد کودتاچیان در دستیابی به اهداف خود شکست خوردند.
استمداد اردوغان از مردم
با گذشت ساعتی از وقوع کودتا رئیس‌جمهوری ترکیه با انتشار پیامی از مردم کشورش خواست در مقابل کودتایی که به راه افتاده، از دولت مشروع آنکارا حمایت کنند. رجب طیب اردوغان که در تعطیلات بود در مصاحبه تصویری با موبایل به سی‌ان‌ان ترک گفت ترکیه بر مشکلی که پیش آمده چیره خواهد شد. او از مردم ترکیه خواست به خیابان‌ها بیایند تا با «شورش» مقابله کنند.  اردوغان در حالی‌که  ترس از کودتاهایی که وی و حزبش را در طول بیش از یک دهه از حکومت دنبال کرده بود، ناگهان در چهره‌اش پدیدار شده بود، از مردم کشورش خواست در اعتراض به کودتا به خیابان‌ها بروند.  وی با تأکید بر اینکه ترکیه بر این کودتا پیروز خواهد شد، تصریح کرد کودتای نظامی بعد از مدت زمانی کوتاه برچیده خواهد شد. اردوغان گفت از مردم می‌خواهد با حضور در خیابان‌ها از دولت مشروع این کشور در مقابل کودتا حمایت کنند.  رئیس‌جمهوری ترکیه با بیان اینکه وی همچنان فرمانده کل قوا در کشور است، اظهار کرد کودتاچیان بهای سنگینی را بابت اقدامی که انجام داده‌اند، خواهند پرداخت. همزمان عبدالله گل، رئیس‌جمهور سابق ترکیه ضمن اعلام مخالفت خود با کودتا از شهروندان این کشور خواست برای «نجات دموکراسی» به خیابان‌ها بیایند.
قربانیان کودتا
کودتای نظامیان در ترکیه تا پیش از ظهر شنبه دست‌کم ۱94 کشته و  ۱440 زخمی برجا گذاشته است. در همین حال، بن‌علی ییلدریم، نخست‌وزیر ترکیه در جمع خبرنگاران گفت کودتا شکست خورده و زندگی روزمره در ترکیه به حالت عادی بازگشته است. وی گفت: در این کودتا 2839 نظامی نیز بازداشت شده‌اند که برخی از آنها افسران ارشد ارتش هستند.  طبق گزارش منابع خبری، همچنین روز گذشته یک بالگرد کودتاچیان در شهر الکساندروپولیس یونان فرود آمد. این نظامیان در حالی‌که در پی پناهندگی سیاسی از یونان بودند، توسط مقام‌های این کشور بازداشت شدند.  شبکه سی‌ان‌ان ترک اعلام کرد تلاش کودتا را دادستان نظامی کل با حمایت ۴۶ افسر عالیرتبه ترکیه برعهده داشتند و اجراکننده آن 2 فرمانده نیروی هوایی و زمینی بودند. اکرم چاغلار، مقام سوم ارتش ترکیه هم در شهر ارزینجان دستگیر شد. تا عصر ظهر شنبه ۳۴ تن از مقامات ارتش از جمله ۵ ژنرال و ۲۹ سرهنگ عزل شده‌اند. همچنین دادستانی ترکیه دستور بازداشت تعدادی از اعضای شورایعالی قضات را صادر کرده است. همزمان حدود 200 سرباز که در مقر ستاد ارتش ترکیه در آنکارا در محاصره بودند، خود را به نیروهای امنیتی ترکیه تسلیم کرده‌اند.  به این ترتیب شب طولانی کودتا در ترکیه، پایان یافت، شبی که در آن، ساختمان پارلمان هدف قرار گرفت  و مقر ریاست‌جمهوری این کشور در آنکارا با 2 فروند موشک هدف قرار گرفت که در پی آن 5 غیرنظامی کشته شدند.  همزمان با اعلام شکست کودتا توسط وزیر کشور، رجب طیب اردوغان که از بامداد شنبه به استانبول رفته بود، عازم آنکارا شد.
گروگانگیری روزنامه‌نگاران
از سوی دیگر، جمعه شب با شروع کودتای نظامی در ترکیه عده‌ای از این افراد وارد ساختمان روزنامه «حریت دیلی‌نیوز» در استانبول شدند و عده‌ای از روزنامه‌نگاران را به گروگان گرفتند. به گفته یکی از شاهدان محلی،  این سربازها توسط پلیس دستگیر شده و در ساعات اولیه دیروز (۱۶ جولای برابر با ۲۶ تیر) نیروهای پلیس ترکیه کنترل راهروهای دفتر مرکزی روزنامه «حریت» را به دست گرفتند. «حریت دیلی‌نیوز» اعلام کرد: خبررسانی «CNN Turk» هم پس از ورود کودتاچیان به ساختمان این شبکه خبری متوقف شد اما پس از اینکه نیروهای پلیس کنترل اوضاع را به دست گرفتند، ‌پوشش خبری این شبکه از سر گرفته شد.
گولن: کار من نبود
فتح‌الله گولن، مخالف جدی دولت ترکیه که به دست داشتن در این کودتا متهم شده بود، گفت: «به عنوان فردی که در 5 دهه گذشته به خاطر کودتاهای متعدد مصیبت کشیده است، بسیار توهین‌آمیز است که به نقش داشتن در این کودتا متهم شوم. من به شدیدترین شکل این کودتا را محکوم می‌کنم. دولت را باید از طریق انتخابات آزاد و عادلانه به دست آورد نه از طریق زور. برای ترکیه، شهروندان ترک و افرادی که هم اینک در ترکیه هستند دعا می‌کنم که این وضعیت به سرعت و به طور مسالمت‌آمیز حل شود».   این در حالی است که اردوغان، روز شنبه انگشت اتهام در این کودتای ناموفق را سمت جنبش گولن گرفت و گفت: روز گذشته متوجه شدیم افراد دخیل در ساختار موازی چه کسانی هستند.
هشدار درباره کودتایی جدید
کودتای نظامی علیه دولت رجب طیب اردوغان پس از 12 ساعت درگیری‌های خونین خیابانی شکست خورده است اما دفتر ریاست جمهوری ترکیه در پیامی در شبکه توئیتر هشدار داده ممکن است این کشور شاهد تلاشی دیگر برای کودتا در هر زمان باشد. در ادامه این پیام آمده که لازم است همچنان خیابان‌ها در کنترل باشد.  یک مقام دولت ترکیه که خواست نامش فاش نشود، گفت عملیات‌ها برای بازپس‌گیری کنترل مقرهای نیروهای مسلح ترکیه در شهر آنکارا همچنان ادامه دارد.  در همین راستا، نظامیان کودتاچی در ترکیه در بیانیه‌ای اعلام کردند نبرد را ادامه خواهند داد و از شهروندان خواستند تا در منازل خود بمانند.
اطلاع غربی‌ها از کودتای ضد اردوغان
در همین حال، برخی کارشناسان و ناظران بر تحولات ترکیه می‌گویند تدابیر برخی کشورهای غربی در ارتباط با ترکیه، نشان از اطلاع قبلی آنها از وقوع این کودتا بوده است.  در همین راستا رضا سراج، کارشناس مسائل استراتژیک و راهبردی نوشت: یک روز قبل از کودتا، دولت فرانسه از تعطیلی دفاتر خود در ترکیه خبر داده بود، این مهم نشانه‌ای از اطلاع غربی‌ها از وقوع کودتا در ترکیه است. از سوی دیگر گولنیست‌ها هم که به عنوان کودتاگران از آنها نام برده می‌شود، مورد حمایت آمریکا هستند، غربی‌ها اجازه چرخش بیشتر ترکیه به سمت روسیه را ندادند.
نگرانی اعراب از کودتای نظامیان!
در واکنش به کودتای ناموفق گروهی از نظامیان در ترکیه که به مدت 12 ساعت ادامه یافت، بیشتر کشورهای جهان موضعی منطقی در حمایت از دولت قانونی مردمی ترکیه اتخاذ و کودتا در این کشور را محکوم کردند. درحالی که برخی شخصیت‌های سیاسی، دینی، رسانه‌ای و فرهنگی عرب بشدت درباره کودتای ترکیه اظهار نگرانی کردند.  یوسف قرضاوی، مفتی قطری - مصری اعلام کرد: ما از ترکیه و مردم آزاده این کشور حمایت می‌کنیم و فساد و حکومت نظامیان را برنمی‌تابیم. تمیم بن حمد آل‌ثانی، امیر قطر هم در تماس تلفنی با رجب طیب اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه ناکام گذاشتن کودتای نظامیان را تبریک گفت. آل‌ثانی بشدت کودتای نظامیان ترکیه را محکوم کرد و گفت ملت و دولت قطر از امنیت و ثبات ترکیه در همه زمینه‌ها حمایت می‌کند.  یکی از مبلغان سعودی به نام سلمان العوده نیز در مطلبی با عنوان «شکست کودتا» اعلام کرد: خداوند ظالمان را ریشه‌کن کرد. کمک و یاری خداوند چه زود به داد بندگانش می‌رسد و بندگان گناهکارش چه زود از کرده خود پشیمان می‌شوند.  از سوی دیگر، دولت عراق صبح شنبه در پی کودتای ترکیه نشست اضطراری تشکیل داد. ارتش ترکیه بامداد همان روز، دستور عقب‌‌نشینی فوری نیروهای مستقر خود در عراق را صادر کرد.
شادی سوری‌ها در شب سیاه اردوغان
در پی حوادث جمعه شب ترکیه، نیروهای مسلح سوریه به نشانه شادمانی، اقدام به تیراندازی هوایی و نورافشانی آسمان دمشق کردند. کاروان‌های شادی در بسیاری از خیابان‌های پایتخت سوریه به راه افتاد و مردم با زدن بوق‌های ممتد شادی کردند. بسیاری از شهروندان نیز در خیابان‌ها تجمع کرده و حوادث ترکیه را به یکدیگر تبریک گفتند.