ایلیا حنا*: شامگاه جمعه، شب بسیار دشواری برای رجب طیب‌اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه بود. بدبین‌ترین هوادار وی نیز وقوع کودتای نظامی را پیش‌بینی نمی‌کرد. چند ساعت از این کودتا در تب و تاب گذشت و تصویر رئیس‌جمهور ترکیه و دولت او همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار داشت. چند ساعت بعد مشخص شد که «یک گروه کوچک» دست به شورش زده تا نشان دهد که تلاش برای کودتا جدی است؛ هر چند که همان ساعات اولیه این کودتا ناکام شد. پس از اینکه کودتا خنثی شد، معلوم شد اردوغان نسلی از افسران وفادار را تربیت کرده است. هرچند که وی معتقد است همه برگه‌های بازی را در اختیار دارد. ثمره کار آتاتورک در انتحاری‌هایی جلوه‌گر شد که قصد داشتند ترکیه را به دوران نظامی‌گری برگردانند ولی آخرین حرف را حاکم واحد در این کشور می‌زند. در سال 2014 برای ژنرال کنعان اورین، فرمانده کودتای 1980 و تحسین شاهین کایا، فرمانده اسبق نیروهای هوایی ترکیه حکم حبس ابد صادر شد. اردوغان بازخواست همه نظامیان وابسته به آتاتورک را فراموش نکرد و به محاکمه‌ها ادامه داد و به گفته طرفدارانش، ارتش را از مخالفان خود جدا کرد و در ستاد مشترک ارتش ترکیه افراد نزدیک به خود را گماشت. پس از آن بود که ترکیه مراحل حساسی را پشت سر گذاشت ولی انتظار می‌رفت که در خلال آن ارتش مداخله کند. پس از آن اخبار موثقی منتشر شد که در آن از دیدارهای محرمانه رهبران حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) و رهبران ترکیه حکایت داشت. ولی مشخص شد که دست و پای ارتش در برابر سلطان بسته است و فقط تحت فرمان اوست. هر وقت که سلطان می‌خواست این حزب را هدف قرار می‌داد، در عراق مداخله و در سوریه فعالیت می‌کرد. آنچه جمعه شب رخ داد از زمانی که حزب عدالت و توسعه (حزب حاکم) قدرت را به دست گرفته و اردوغان سلطه خود را بر آن تثبیت کرده خارج از روند عادی در ترکیه بود. رخدادهای جمعه شب ترکیه نشان داد خمیرمایه اصلی نهادهای نظامی این کشور همچنان با گروه حاکم دشمن است و ظاهرا قادر است کودتای هدفمند و سازمان‌یافته‌ای را ترتیب دهد که کشور را فلج کند. هرکسی که اعتقادات کمال آتاتورک را درباره سکولاریسم و قدرت ارتش در همه بخش‌های زندگی سیاسی ترکیه دارد حاضر و آماده است تا وارد هر ماجراجویی نظامی شود که احتمال دارد عاقبت همه کسانی که در این مساله شرکت کرده‌اند به اعدام ختم شود. جمعه‌شب یادآور کودتاهای سابق  (1960- 1980 - 1971 - 1997) است که برخی از آنها نرم بودند، ولی در برخی از کودتاها، افراد کودتاچی همگی به دار آویخته شدند و کشور روند تازه‌ای در پیش گرفت. کنترل تدریجی فرودگاه، تلویزیون و پارلمان نشان می‌دهد گروه معینی از ارتش نقش خود را در کودتا ایفا می‌کند و به صورت موقت توانستند جنبش فرماندهی نظامی را بویژه پس از بازداشت خلوصی آکار، رئیس ستاد مشترک فلج کنند. تصویر جمعه‌شب ترکیه آنقدر مبهم بود که آمریکا در ساعت‌های نخست هیچ موضعی نگرفت و اعلام کرد به سختی می‌توان تعیین کرد چه‌کسی پیروز خواهد شد. این ابهام زمانی افزایش یافت که اردوغان اعلام کرد کودتاچیان وابسته به فتح‌الله گولن هستند؛ شخصی که در واشنگتن زندگی می‌کند و اردوغان طی سال‌های گذشته تلاش کرد نفوذ وی در ارتش، پلیس، دستگاه قضا و سیاست را از بین ببرد. به هر حال کودتاچیان نتوانستند هیچ مسؤول سیاسی در دولت یا پارلمان را بازداشت کنند. بیشتر آنان در تلویزیون از این اتفاق ابراز شگفتی کردند. غیبت اردوغان نیز زیاد طول نکشید. وی در حالی در تلویزیون با مردم سخن می‌گفت که صورتش می‌لرزید ولی با همان اطمینان همیشگی تأکید کرد که به آنکارا بازخواهد گشت و افراد شورشی را بازخواست می‌کند. اما زمانی که کاخ سفید از دولت منتخب اعلام حمایت کرد مشخص شد همه چیز به پایان رسیده است. از سوی دیگر، مشخص شد اردوغان طی سال‌های حکومتش در داخل نیروهای مسلح، نسلی از افسران مطیع را تربیت کرده است که جمعه برای کنترل کودتاچیان بر آنها تکیه کرد. به هر حال، ترکیه وارد معرکه تازه‌ای شده که ممکن است در مقایسه با سایر پرونده‌ها نتواند از آن سربلند خارج شود. هر چند که این کشور تغییرات خود را در سیاست‌های منطقه‌ای آغاز کرده بود. ولی این‌بار، داخل این کشور به لرزه درآمده است.
*ستون‌نویس روزنامه الاخبار