گروه بین‌الملل: کودتای نافرجامی که جمعه شب علیه دولت رجب طیب اردوغان رخ داد، تنها ترکیه را تحت تاثیر قرار نمی‌دهد بلکه بازتاب آن را می‌توان طی روزها و هفته‌های آینده در سرتاسر منطقه از جمله کشورهای همجوار آن و آینده منطقه مشاهد کرد. سوریه و بحران این کشور که ترکیه از بازیگران اصلی آن شمرده می‌شود، یکی از کانون‌های منطقه‌ای است که نمی‌توان تاثیر کودتای ترکیه بر آن را انکار کرد، بویژه آنکه کارشناسان در ریشه‌یابی این کودتا به عواملی مانند ایفای نقش ترکیه در بحران خونین سوریه و حمایت آن از گروه‌های تروریستی از جمله داعش و جبهه النصره به‌عنوان پیش‌زمینه‌های این کودتا اشاره می‌کنند. این حادثه هر چند کودتای ناموفقی بود که دولت ترکیه به سرعت آن را سرکوب کرد و کنترل امور را در دست گرفت ولی برای اردوغان حکم بمبی را داشت که این بار خنثی شد و مشخص نیست در آینده هم همین‌گونه باشد. این حادثه همچنین انعکاس و بازتاب عملکرد اردوغان در چند سال اخیر بویژه دخالت‌‌های خارجی وی شمرده می‌شود که موجب از بین رفتن امنیت در ترکیه شد و مراتب انزوای بین‌المللی و منطقه‌ای ترکیه را که به اعتبار و حیثیت این کشور در بیرون از مرزها لطمه زده بود نشان می‌دهد. بی‌تردید این موارد واقعی، از دید اردوغان و مشاورانش دور نمانده و آنها را به تامل بیشتر در شرایط جدید حاکم بر ترکیه و جایگاه و موقعیت دولت به رهبری حزب «عدالت و توسعه» در موازنات سیاسی و معادلات داخلی و خارجی وادار می‌کند. موضوعی که رجب طیب اردوغان از آن سخن گفته و اعلام کرده است ترکیه روابط با همسایگانش را بهبود خواهد بخشید. رئیس‌جمهوری ترکیه که این موضوع را دوشنبه‌شب در جمع هواداران خود در استانبول مطرح کرد، بدون اشاره به کشوری خاص، وعده بهبود روابط با همسایگان ترکیه را داد و گفت: ما اختلافات خود با کشورهای همسایه را کنار خواهیم گذاشت. اردوغان تاکید کرد: دولت روز چهارشنبه (20 جولای) نشستی را برگزار می‌کند و تصمیم مهمی خواهد گرفت. بی‌تردید در نشست امروز شورای امنیت ملی ترکیه، بهبود روابط با سوریه محور رایزنی‌ها قرار خواهد گرفت. در چنین شرایطی دور از انتظار نیست که روزنه‌هایی فراروی حل بحران سوریه ایجاد شود؛ اقدام برای بستن مرزهای مشترک با استان ادلب سوریه می‌تواند اولین بازتاب کودتای نظامی در ترکیه بر تحولات سوریه باشد که در دل خود بازتاب‌های بسیار و عمیقی بر روند بحران سوریه خواهد گذاشت.
تجدید روابط با واشنگتن
از سوی دیگر، همزمان با عزم ترکیه بر احیای روابط با همسایگانش، نخست‌وزیر آن از قصد دولت این کشور برای بازنگری در روابط با آمریکا خبر داد. بر این اساس، بن‌علی ییلدریم طی کنفرانس مطبوعاتی در آنکارا گفت: اگر دوستان‌مان از ما شواهد و مدارک برای اثبات دست داشتن (فتح‌الله گولن، مخالف و رقیب رجب طیب اردوغان) در تلاش برای کودتا در ترکیه می‌خواهند، دچار ناامیدی خواهیم شد و چه بسا در دوستی خود با آنها تجدید نظر کنیم. ترکیه گولن را در پس پرده کودتای نافرجام این کشور می‌داند و از آمریکا خواسته است این مفتی مخالف دولت را تحویل دهد. این در حالی است که جان کری، وزیر خارجه آمریکا تأکید کرده است، کشورش آماده تحویل دادن گولن به ترکیه، در صورت همخوانی مدارک و شواهد آنکارا با مفاد توافقنامه استرداد افراد مورد پیگرد بین 2 کشور است.
پاسخ به احساسات مردمی ترکیه
در حالی که نگرانی‌های بین‌المللی از سرکوب گسترده مخالفان و عوامل کودتا در ترکیه افزایش یافته است، اردوغان احتمال بازگشت حکم اعدام را منتفی ندانسته و گفته است: ترکیه یک دولت قانونی دموکراتیک است. در دولت قانونی دموکراتیک نمی‌توان خواست مردم را نادیده گرفت. اگر مردم چنین درخواستی یعنی اعدام دارند، محل بحث درباره آن، مجلس است. رئیس‌جمهور ترکیه تاکید کرد اگر مجلس اعدام کودتاچیان را تصویب کند، او به‌عنوان بالاترین مقام ترکیه آن را امضا خواهد کرد. از سوی دیگر، مولود چاووش اوغلو، وزیر خارجه ترکیه با غیرقابل قبول خواندن انتقادات درباره نحوه برخورد دولت با کودتاچیان، اعلام کرد این انتقادات به منزله حمایت از کسانی است که برای کودتا تلاش کردند.
نقش فرمانده پیشین نیروی هوایی در کودتا
در تصاویری از یک فیلم منتشر شده از یک مرکز پلیس در آنکارا تعدادی از ژنرال‌های ارشد ترکیه با دستان بسته به داخل یک اتاق هدایت می‌شوند. یکی از مردان ایستاده فریاد می‌زند که «آیا شما خوشحالید که شکست خوردید؟» بعد به آنها دستور می‌دهد نام و سمت خود را اعلام کنند. در میان این افراد ژنرال آکین اوزتورک، فرمانده پیشین نیروهای هوایی هم حضور داشت که در تصاویر منتشر شده چندین جراحت در سر و بدن وی مشاهده می‌شود. او در بازجویی‌ها اعلام کرد، قصد برپایی کودتا در کشور را داشته است. این در حالی است که اوزتورک در بازجویی‌های چند روز گذشته، با رد هرگونه مشارکت در کودتا گفته بود: در هیچ مرحله از کودتایی که دموکراسی و ملت را مورد هدف قرار داد، دخالتی نداشته‌ام.
بازداشت متهمان به قتل خلبان روسی
در تحولی دیگر، تلویزیون سی‌ان‌ان ترکیه گزارش داد خلبانانی که در انهدام هواپیمای سوخو24 روسیه دست داشتند بین کودتاچیان ترکیه دستگیر شده‌اند. باکیر بوزداغ، وزیر دادگستری ترکیه این خبر را تایید کرد. طبق این گزارش، این خلبانان بین بازداشت‌شدگانی قرار دارند که در جریان کودتای نظامی ترکیه نیز حضور داشتند. پیش‌تر اعلام شده بود که یکی از این خلبانان در جریان انهدام بالگرد مهاجم کودتاچی‌ها به محل اقامت رئیس‌جمهور کشته شده است.
افزایش تنش‌ها در شرق ترکیه
تنش‌ها در استان مالاتیا در شرق ترکیه با حضور شماری از حامیان اردوغان در مناطق علوی‌نشین این استان و سر دادن شعارهایی در اعتراض به کودتای نظامیان شدت گرفت. طبق گزارش رسانه‌های محلی، گروه‌هایی از حامیان رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه به مناطق علوی‌نشین چاووش‌اوغلو و پاشاکوشکو رفته و فریاد می‌زدند: حامیان آک پارتی (حزب حاکم عدالت و توسعه ترکیه) اینجا هستند. علوی‌ها کجا هستند؟ این معترضان آهنگ‌های انتخاباتی حزب حاکم را پخش می‌کردند و حدود 1000 تن از آنان در محله پاشاکوشکو گردهم آمدند که به درگیری میان ساکنان منطقه و این گروه منجر شد. پس از گزارش ناآرامی، پلیس در صحنه حاضر شد و برای متفرق کردن آنها تیر هوایی شلیک کرد. نماینده انجمن علوی‌ها هم از فرماندار مالاتیا خواست درخواست کمک کند.
نقش اعراب در کودتا
در حالی که پیش‌تر وزیر کار ترکیه، آمریکا را به راه‌اندازی کودتای نافرجام در این کشور محکوم کرده بود، برخی منابع عربی مدعی شدند آنکارا همچنین به مدارکی دست یافته که نشان می‌دهد کشورهای عربی و در راس آنها مصر و امارات در پشت پرده کودتای ناکام نظامی ترکیه و تلاش برای سرنگونی اردوغان قرار دارند. در همین راستا یک منبع آگاه مدعی شد سفارت‌های ترکیه و دستگاه‌های اطلاعاتی این کشور در تلاشند مدارکی دال برای تلاش این کشورها برای کودتا در ترکیه جمع کنند. در ادامه این گزارش آمده است: ترکیه هم‌اکنون در حال تحقیق درباره سفر فتح‌الله گولن به امارات در هفته گذشته است؛ سفری که گفته می‌شود وی در آن با محمد دحلان، عضو جدا شده جنبش فلسطینی فتح دیدار کرده است. ترکیه همچنین مشغول تحقیق درباره نقش دحلان و عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر است. دحلان هم‌اکنون به عنوان یکی از مستشاران امنیتی نزدیک به محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی به شمار می‌رود. پایگاه خبری وطن که به جریان اخوان‌المسلمین نزدیک است، در پایان این گزارش خود نوشت امارات امیدوار بود اردوغان در انتخابات شکست بخورد و از طریق صندوق‌های رای سرنگون شود اما گویا پیروزی اردوغان در انتخابات باعث شد کودتای مستقیم ارتش را طراحی و حمایت کند. پیش‌تر نیز امیر سابق قطر عادل الجبیر، وزیر سعودی را به ایفای نقش در کودتای نافرجام ترکیه متهم کرده بود.
اردوغان 10 دقیقه با مرگ فاصله داشت
با شروع کودتای نظامیان ترکیه‌ای جمعه شب گذشته چند بالگرد هتل محل اقامت تعطیلات تابستانی اردوغان درساحل دریای اژه را گلوله باران کردند و لحظاتی بعد نظامیان وارد آن شدند، در حالی که رئیس‌جمهوری ترکیه ساعت‌ها قبل آنجا را ترک کرده بود. او می‌گوید که شب شروع کودتا با خانواده خود در اقامتگاه ریاست‌جمهوری در مارماریس استراحت می‌کرده که 7 ساعت پیش از کودتا یعنی حوالی بعدازظهر جمعه گذشته از تحرکات مشکوک ارتش با خبر می‌شود. در همین راستا، اردوغان درباره حمله به محل استراحت خود در هتل شهر مارماریس در شب کودتای نافرجام گفت اگر خروج ما از این هتل 10 دقیقه با تاخیر صورت می‌گرفت، مرا می‌کشتند یا دستگیر می‌کردند. وی در گفت‌وگویش با سی‌ان‌ان افزود، 2 تن از محافظان وی در حوادث اخیر صدمه دیده‌اند اما جان او را نجات داده‌اند و اگر چنین نبود او کشته می‌شد.