عبدالباری عطوان*: اقدامات و موضع‌گیری‌های غیرمنتظره اردوغان این روزها زیاد و متعدد است و نیاز دارد که انسان هر از گاهی نفسی تازه کند تا بتواند خود را به سرعت آنها برساند اما بارزترین این موضعگیری‌های غیرمنتظره ممکن است «آشتی» با سوریه و ورود به مذاکرات با این کشور و تغییر همه رویکردهای سیاسی و نظامی دولت ترکیه در قبال سوریه باشد. ما در این‌باره سخن‌ها گفته‌ایم و بارها اظهارات بن‌علی ییلدریم، مرد شماره 2 ترکیه را نقل کرده‌ایم که از بیهوده بودن جنگ در سوریه و توقف حمام‌های خون و بازگشت به روند «صفر کردن مشکلات» با همسایگان سخن گفته است اما این بار مساله جدید، تاکیدهای اخیر بر این مساله از زبان خود اردوغان است و چه‌بسا بزرگ‌ترین اقدام غیرمنتظره‌ای است که قلب‌های برخی را به تپش خواهد انداخت و برخی دیگر را دچار سکته قلبی خواهد کرد. اردوغان در برابر گروهی از طرفدارانش گفت که کشورش اختلافات خود با کشورهای همسایه را پشت سر خواهد گذاشت. وی فاش کرد که دولت ترکیه تصمیم مهمی در نشست روز چهارشنبه شورای امنیت ملی اتخاذ می‌‌کند. به‌یقین بزرگ‌ترین اختلافات اردوغان با کشورهای همجواری که آن را پشت سرش خواهد گذاشت، با سوریه است که منبع همه مشکلاتی است که این روزها ترکیه با آن دست و پنجه نرم می‌کند؛ از جمله تروریسم و انفجارهای آنکارا و استانبول و انتظارات کردها در ایجاد یک دولت که در طول مرزهای شمالی سوریه تجلی می‌یابد. البته ما اختلافات ترکیه با عراق و در وهله دوم با مصر و در وهله سوم با شدت کمتر با ایران و در وهله چهارم با روسیه که در مسیر حل و فصل قرار دارد را انکار نمی‌کنیم اما همه این اختلافات ثانویه است یا ارتباط مستقیمی با پرونده سوریه دارد و در صورت تغییر سیاست ترکیه در قبال این پرونده، همه آنها حل و فصل شده و از بین خواهد رفت. ما در این مقاله تلاش داریم تا اظهارات اردوغان و محتوای آن درباره این یا آن پرونده را بررسی و حلاجی کنیم. از این اظهارات و محتوای آن می‌توان به طور خلاصه موارد زیر را برداشت کرد. اولا: رویکرد رسانه‌ای و سیاسی پرشتاب دولت اردوغان برای بازنگری در روابط دوستی با واشنگتن، عدم توجه به تهدیدهای اروپا درباره توقف مذاکرات پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا در صورت عمل دوباره به مجازات اعدام، احتمال قطع روابط 2 طرف در بستر مخالفت دولت آمریکا با تحویل فتح‌الله گولن، مفتی ترک که در آمریکا به سر می‌‌برد و رسما متهم به دست داشتن در کودتای نافرجام در ترکیه است. دوم: «سردی» حاکم بر روابط ترکیه و عربستان از زمان اظهارات ییلدریم درباره احتمال ازسرگیری روابط کشورش با سوریه. سردرگمی و دستپاچگی رسانه‌ای سعودی در قبال کودتای نافرجام در ترکیه نیز منعکس‌کننده همین سردی است.  سوم: اظهارات عجیب عادل‌الجبیر، وزیر خارجه سعودی در حاشیه نشست وزیران خارجه کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس و اروپا در برو    کسل که گفت: امید برای یک راه‌حل برای بحران سوریه پابرجاست. الجبیر همزمان تاکید کرد که «کشورش به حمایت از معارضان سوری و نیز جنگ علیه داعش ادامه خواهد داد». مساله تعجب‌برانگیز این است که الجبیر بر خلاف عادت معمولش، درباره راه‌حل سیاسی در سوریه خوشبین بود و هرگز درباره رفتن بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه سخنی نگفت. تردیدی نداریم که بشار اسد، رئیس‌جمهوری سوریه به دلایل زیر، چه‌بسا بزرگ‌ترین برنده در ورای این کودتای نافرجام در ترکیه است؛ خواه این کودتا واقعی باشد یا ساختگی. اولا: نزدیکی روابط ترکیه و روسیه امری حتمی است و چه‌بسا وارد مرحله بی‌سابقه‌ای از همکاری راهبردی در صورت وخامت روابط ترکیه و آمریکا شود. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه 2 روز قبل بر همکاری مستحکم بین مسکو و آنکارا در پرونده سوریه تاکید کرد. ثانیا: گفت‌وگوی تلفنی که حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران با رجب طیب اردوغان، همتای ترک خود انجام داد، مورد استقبال و تقدیر زیاد رئیس‌جمهور ترکیه قرار گرفت که حاوی تبریک به وی به خاطر شکست کودتا و آمادگی برای همکاری بین 2 کشور بود و چه بسا این مساله سرآغازی برای میانجیگری مشترک روسیه و ایران برای از سرگیری روابط سوریه و ترکیه باشد. سوم: ناپدید شدن جناح معارضان سوری از صحنه سیاسی طی چند روز گذشته و عدم ورود هیات این جناح به آنکارا برای همبستگی با اردوغان. صحنه در ترکیه تغییر می‌کند. ترکیه بعد از کودتا با ترکیه قبل از آن متفاوت خواهد بود و همچنین حال و روز و وضعیت اردوغان.
*تحلیلگر برجسته جهان عرب