گروه اجتماعی: این جمله که تحریم‌ها می‌تواند به نوعی فرصت برای کشور تبدیل شود را بارها شنیده‌ایم و مصادیقی از خودباوری و تولید انواع و اقسام کالاهای مصرفی و دانش‌بنیان را در مسیر رفع اثر تحریم‌ها شاهد بوده‌ایم اما زمانی می‌توان این موضوع را به‌عنوان یک دستاورد حفظ کرد که دولت و شرکت‌های وابسته به آن تمام‌قد پای کار باشند و در دوران به اصطلاح پسابرجام هم گوشه‌چشمی به خارجی‌ها نداشته باشند. یکی از حوزه‌هایی که تحت تاثیر تحریم‌های صورت گرفته به بالندگی رسیده صنایع پتروشیمی است که با اتکا به دانش بومی و تولید محصولاتی دانش‌بنیان مانند نانوکاتالیست‌های مورد نیاز در فرآیندهای پتروشیمی موفق به حفظ گردش چرخ این صنعت شده است اما بتازگی برخی شرکت‌های نیمه‌دولتی و در اصطلاح خصولتی با پشت پا زدن به نانوکاتالیست‌های داخلی به واردات این محصول روی آورده‌اند. این در حالی است که امسال به‌عنوان اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل نامگذاری شده و بی‌شک اقتصاد دانش‌بنیان در تحقق این موضوع نقش مهمی را عهده‌دار است. بر این اساس تغییر رویه برخی شرکت‌های وابسته به دولت و چرخش به سمت خارجی‌ها می‌تواند رشته‌ها در این زمینه را دوباره پنبه کند. این موضوعی است که سعید سرکار، دبیر ستاد توسعه فناوری نانو ضمن اشاره به جزئیات آن پشت پرده تغییر استراتژی و جایگزین کردن نانوکاتالیست‌های وارداتی با نمونه داخلی را تشریح کرده است.
تولید نانو کاتالیست، آغاز ماجرا
یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که توانست در جهت خنثی‌سازی فشار تحریم‌ها برای زمینگیر کردن صنایع پتروشیمی وارد عمل شود تولید نانوکاتالیست بود. سعید سرکار درباره شکل‌گیری این فرآیند اظهار داشت: مسیر تحریم کشور از طریق محصولات دانش‌بنیان و وابسته به زندگی مردم بوده است و سیاست‌های جهانی به شکلی بود که در مواردی تحریم‌هایی را علیه کشور اعمال کرد که به نوعی گلوگاه‌های اقتصادی کشور به حساب می‌آید.
سرکار یکی از این گلوگاه‌ها را نانوکاتالیست‌های مورد نیاز در فرآیندهای پتروشیمی نام برد و افزود: در این راستا شاهد بودیم برخی بنگاه‌ها در زمان تحریم، یا محصول خود را به ایران ارائه نمی‌دادند یا اینکه با چندین برابر قیمت اجازه واردات آن به ایران داده می‌شد. وی خاطرنشان کرد: تحریم‌ها دارای وجه مثبتی برای کشور بود، چرا که محققان کشور توانستند برخی محصولات مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته مانند نانوکاتالیست‌ها را در کشور تولید کنند.
ایجاد بن بست برای شرکت‌های داخلی
این در حالی است که با وجود تولید این محصول توسط شرکت‌های داخلی و انعقاد قرارداد فروش با صنایع پتروشیمی برخی شرکت‌ها دوباره مرغ همسایه را ترجیح داده و به سمت شرکت‌های خارجی متمایل شدند. سرکار با ابراز نگرانی در زمینه به بن‌بست رساندن شرکت‌های داخلی، به نمونه‌ای از این اقدامات اشاره کرد و گفت: با وجود اینکه یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی موفق به ساخت و تولید نانوکاتالیست مورد نیاز صنایع پتروشیمی شده است اما پتروشیمی مورد نظر پس از یک دوره انعقاد قرارداد و خرید یک محصول، از خرید دوباره خودداری کرده است. وی با بیان اینکه این پتروشیمی در حال حاضر کاتالیست مورد نیاز خود را از یک شرکت اروپایی خریداری می‌کند، یادآور شد: این پتروشیمی پیش‌پرداخت‌های خرید نانوکاتالیست تولید داخل را پرداخت کرده اما با تغییر مدیرعامل پتروشیمی خرید محصول تولید داخل متوقف شده است.
نادیده گرفتن تأییدیه کیفیت
در عین حال باید به این نکته هم توجه داشت که نانوکاتالیست‌های تولید شده در داخل به استناد دریافت گواهی تایید کیفیت از استاندارد لازم برخوردار بوده است. مهدی ضیغمی، مسؤول حوزه نفت و انرژی ستاد توسعه فناوری نانو در این باره عنوان کرد: برای اعطای تاییدیه نانو مقیاس صنعتی، کارشناسان ستاد به شرکت مراجعه می‌کنند و بر فرآیند تولید از ابتدا تا مراحل نهایی آن نظارت دارند و در خط تولید نیز نمونه‌ای از محصول تولید شده برداشت می‌شود و مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. ضیغمی با بیان اینکه نانوکاتالیست تولید شده محققان کشور تاییدیه نانو مقیاس صنعتی ستاد توسعه نانو را دریافت کرده است، تصریح کرد: این نانو کاتالیست به نام اوپسی کلوراسیون است که در فرآیند تولید PVC در پتروشیمی‌ها کاربرد دارد. بنا بر اظهارت ضیغمی در حال حاضر نانوکاتالیست تولید شده به مدت 2 سال در پتروشیمی غدیر مورد استفاده قرار گرفته است اما با تغییر مدیرعامل شرکت پتروشیمی غدیر اعلام شد تست ماندگاری این نانوکاتالیست در رآکتور نشان داده است نانوکاتالیست تولید شده داخلی ماندگاری لازم را ندارد که این بهانه‌ای ناصحیح در این زمینه به حساب می‌آید.
2تاکتیک برای دور زدن تولیدات داخلی
شگرد‌های به کار گرفته شده برای دور زدن محصولات داخلی از دیگر نکاتی است که دبیر ستاد فناوری نانو به تشریح آن پرداخته است. سرکار با اشاره به فضای ایجاد شده در دوران پسابرجام بیان داشت: در این دوران ما شاهد فعالیت برخی بنگاه‌هایی هستیم که بخش خصوصی به حساب نمی‌آیند و به دو طریق ضررهای زیادی به کشور وارد می‌کنند. به گفته وی، این بنگاه‌ها با ایجاد روابط ناصحیح مسیر را به گونه‌ای هموار می‌کنند که صنایع داخلی از محصولات ملی خریداری نکنند یا با انجام دامپینگ یا شکست قیمت‌ها کالاهای مشابه کالای داخلی را به کشور وارد کرده و با قیمت‌های بسیار ارزان به فروش می‌رسانند. به گفته دبیر ستاد توسعه فناوری نانو، این بازی جدیدی است که در کشور شاهد آن هستیم، چرا که این بنگاه‌ها درصدد هستند شرکت‌های داخلی را از گردونه فعالیت‌های اقتصادی خارج کنند تا پس از آن بتوانند محصولات وارداتی خود را به قیمت واقعی در کشور به فروش برسانند و به این ترتیب ضررهای خود را جبران کنند. سرکار با تاکید بر لزوم ایجاد واحدی برای رسیدگی به اینگونه تخلفات تصریح کرد: یکی از دستگاه‌هایی که می‌تواند در این زمینه نقش مهمی ایفا کند، قوه قضائیه است که می‌تواند با ایجاد واحدی به اینگونه تخلف‌ها رسیدگی کند.