دشت کبودرآهنگ و قهاوند که روزگاری سرسبزترین دشتهای همدان بودند، در حال بیابانی شدن و ایجاد مرکز ریزگرد هستند و وضعیت فروچالهها مانند غده سرطانی در پیکرشان روزبهروز وخیمتر میشود. «مرگ دشتهای همدان در راه است»؛ خبر کوتاه است اما نگرانکننده، چراکه فرونشست زمین در چند نقطه از دشتهای استان همدان به مرحله خطر نزدیک شده است اما همچنان برداشت بیرویه از طریق چاهها ادامه دارد و هنوز بهرهوری در بخش آب کشاورزی پایین است. براساس بررسیها، ایران رتبه سوم برداشت آب را از منابع زیرزمینی در جهان دارد و نیمی از دشتهای کشور ممنوعه و نیم دیگر نیز با اضافه برداشت مواجهند اما این وضعیت در دشتهای استان همدان زنگ خطر را به صدا درآورده است. به گفته محققان، منابع آب زیرزمینی پس از یخچالها، دومین منبع آب شیرین موجود در جهان هستند و در نقاطی که آبهای سطحی از جمله دریاچهها و رودخانهها وجود نداشته یا غیرقابل استفاده باشند نیازهای آبی توسط منابع زیرزمینی برطرف میشود. در این میان برداشت بیرویه از سفرههای زیرزمینی دلیل اصلی افت سطح آب است و کارشناسان نگران تداوم این قصه تلخ هستند، چراکه همچنان برداشت بیرویه از آبهای زیرزمینی ادامه دارد و هنوز از مدیر و مسؤول گرفته تا کشاورز و روستایی ابراز تأسف میکنند و سری به نشانه نگرانی تکان میدهند اما اقدام عاجلی دیده نمیشود. گذشته از این موضوع آنچه اوضاع دشتهای همدان را نگرانکننده کرده است وقوع فروچالههایی در اقصی نقاط این دشتهاست، چرا که نشست یا فرونشستن زمین پدیدهای است که در اثر خالی شدن آب بافتهای متراکم و لایههای زیرین سطح زمین رخ میدهد و در اثر آن سطح زمین به صورت تدریجی و در برخی موارد به طور ناگهانی فرو مینشیند. براساس اعلام مسؤولان، استان همدان دارای ۱۳ دشت مستقل و مشترک است که براساس اعلام کارشناسان احتمال ایجاد فروچاله در تمام آنها وجود دارد اما این احتمال در برخی دشتها همچون قهاوند و کبودرآهنگ بسیار بالاست. در همین راستا کارشناس زمینشناسی استان همدان در گفتوگو با مهر با بیان اینکه یکی از پدیدههایی که در سالهای اخیر به یکی از بحرانهای خسارتبار کشور تبدیل شده و هر چند وقت یکبار نیز اخبار مربوط به این پدیده و خسارتهایش به گوش میخورد، پدیده فرونشست زمین است، گفت: فروچالهها چندی است میهمان ناخوانده دشتهای همدان شدهاند. علی محمدی با بیان اینکه فرونشستها، فرورفتگی و نشستهای ناگهانی سطح زمین با عمق قابل توجهی هستند که به دلایل طبیعی و انسانی رخ داده و گاهی با خسارات جانی و مالی نیز همراه هستند، گفت: با خالی شدن آبخوان، لایه هیدرولیک ضعیف شده و فشار آن کاهش مییابد که به همین دلیل زمین نشست کرده و فروچاله یا شکافهایی در زمین ایجاد میشود. وی با تاکید بر اینکه در صورت نبود تدبیر و مدیریت در زمینه آب، باید منتظر اتفاقات ناخوشایند زیادی بود، گفت: در دشتهای استان همدان بویژه کبودرآهنگ و فامنین فروچالههایی بر اثر برداشت بیرویه آب ایجاد شده که جبرانشان غیرممکن است. در همین زمینه رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی همدان نیز از نابودی ۶۱ قنات در همدان خبر داد و گفت: در شهر همدان ۷۹ قنات وجود داشت که تنها ۱۸ قنات باقی مانده است. ابوالقاسم سوزنچی با بیان اینکه ۹۰ درصد آب در استان همدان در بخش کشاورزی و مابقی در بخشهای شرب و صنعت مصرف میشود، گفت: تاکنون ۲۶ فروچاله در استان همدان شناسایی شده است. وی با بیان اینکه باید از اضافه برداشتها در استان همدان جلوگیری کرد، گفت: در ایجاد فروچالهها ۵۴ درصد به اضافه برداشتها و ۲۶ درصد به برداشتهای غیرمجاز مربوط میشود. وی با بیان اینکه امروز مدیریت خشکسالی حرف نخست را میزند، عنوان کرد: اگر وضعیت به همین منوال پیش رود در آینده با مشکل جدی بحران آب در استان مواجه خواهیم بود. فرماندار کبودرآهنگ نیز پیرامون وضعیت دشت کبودرآهنگ و وجود فروچاله در این دشت با بیان اینکه ۹۰ درصد آب در بخش کشاورزی استفاده میشود و باید برای مدیریت آب در این بخش برنامه داشت، گفت: تولید برخی محصولات در استان همدان در ایجاد فروچالهها بیتاثیر نیست. احسان قنبری با بیان اینکه جهاد کشاورزی باید کاهش تولید سیبزمینی در استان همدان را در برنامه قرار دهد، گفت: تولید محصولات پر آب بر از جمله خیار و هندوانه نیز باید مدیریت شود. وی با بیان اینکه استان همدان با بحران آب روبهرو است و در این راستا بروز فروچالهها در دشتها یک هشدار است، گفت: تاکنون ۱۹۰۰ حلقه چاه غیر مجاز در شهرستان کبودرآهنگ شناسایی و ۳۶۰ حلقه چاه نیز در 5/2 سال اخیر مسدود شده است.
برداشت بیرویه آب از منابع زیرزمینی در همدان
مدیرکل محیط زیست استان همدان با بیان اینکه علت ایجاد فروچاله تخلیه مخازن زیرزمینی در دشتهای استان همدان است، گفت: دشت قهاوند و کبودرآهنگ نیازمند اقدام فوری در مدیریت منابع آب است. محمدعلی محمدی با بیان اینکه اگر برداشت بیرویه همچون گذشته ادامه یابد باید منتظر مشکلات بسیاری در دشتها بود، گفت: پس از فرونشست، زمین از نظر قابلیت ذخیره آب عقیم میشود و این امر سبب میشود آبی در منابع زیرزمینی ذخیره نشود. وی با تاکید بر تغییر رویه در کشت محصولات کشاورزی عنوان کرد برای برون رفت از مشکلات باید به دنبال مدیریت علمی آب بود و برداشت آب با مدیریت صورت گیرد در غیر این صورت باید منتظر اتفاقات ناخوشایند دیگری نیز بود. مدیرعامل شرکت آب منطقهای همدان نیز علت اصلی ایجاد فروچالهها را برداشت بیرویه از منابع زیرزمینی عنوان کرد و گفت: آب ماده هیدرولیکی است که به دلیل حجم و فشار خود، لایههای زمین را به صورت پایدار نگه میدارد. مرتضی عزالدین عنوان کرد: با خالی شدن آبخوان، لایه هیدرولیک ضعیف شده و فشار آن کاهش مییابد که به همین دلیل زمین نشست کرده و فروچاله یا شکافهایی در زمین ایجاد میشود. وی گفت: در ۸ سال گذشته فروچالهای در دشتهای همدان ایجاد نشده ولی احتمال اینکه هر لحظه فروچاله در همه دشتهای همدان ایجاد شود وجود دارد. با این تفاسیر افت سطح آبهای زیرزمینی اگرچه یک مشکل جهانی است ولی به دلیل بالا بودن این بحران در کشورمان بویژه استان همدان بسیاری از دشتها با پدیده نشست زمین مواجه شده و فروچالهها حیات دشتها را تهدید میکند که باید پیش از آنکه فاجعهای رخ دهد به فکر پیشگیری آن بود.