گروه فرهنگ و هنر: این روزها اتفاقات خوبی در حوزه شعر اجتماعی و نقاد بویژه شعر مردمی افتاده است. حضور موثر جریان شعر در فضای اجتماعی با پرداختن به مسائلی که مردم با آن دست و پنجه نرم می‌کنند، باعث شده است، فضایی که در  روزهای آغازین انقلاب و ایام دفاع‌مقدس وجود داشت، بازتولید و به روز شود. در این میان منابر نماز جمعه قوت گرفته‌اند و شعرهای اجتماعی شاعران که در منبرهای نماز عیدفطر و نماز جمعه توسط مداحان قرائت می‌شود با استقبال مردم مواجه می‌شود و در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود. جمعه گذشته در نماز جمعه تهران، شعر مشترک جواد شیخ‎الاسلامی، سید محمدمهدی شفیعی، سیدعلیرضا شفیعی، محمدرضا شفیعی و سعید تاج‌محمدی توسط امیر عباسی قرائت شد. 

به این بهانه و درباره حضور جدی اشعار اجتماعی در منابر و هیئات با سیدمحمدمهدی شفیعی یکی از شاعران موفق در این حوزه گفت‌وگو کرده‌ایم. شعر «مدافعان حرم» او که در حضور رهبر انقلاب قرائت شد، با تحسین اهالی شعر و مردم مواجه شد.

***

 فرصت منابر نماز جمعه، هیات‌ها و اجتماعات برای قرائت اشعار اجتماعی، تا چه اندازه به فضای ادبیات کمک می‌کند؟

از قدیم در میان اهل ادب درباره ویژگی‌های یک شعر موفق اینطور گفته می‌شد که اگر قرار است، شعری را موفق بنامیم باید شعری باشد که علاوه بر خواص و انجمن‌های ادبی، مردم عادی هم بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند. در واقع توفیق شعر را جایی می‌یابیم که مردم از آن استقبال کنند. امروز بعضا در برخی فضاهای ادبی می‌بینیم شکافی میان ادبیات و مردم ایجاد شده است. مثلا یک شعر در محفل ادبی شعر خوبی است و تحسین می‌شود اما مردم با آن ارتباط برقرار نمی‌کنند. به همین جهت فضاهایی مانند نماز جمعه، منابر و حتی فضاهایی که به طور خاص رنگ و بوی مذهبی هم ندارند می‌توانند این خلأ را پرکنند. در واقع ابتدایی‌ترین و عمومی‌ترین کمک نمازهای جمعه، هیات‌ها و منبرها این است که با در اختیار دادن منابر برای قرائت اشعار شاعران، به این حوزه کمک کنند. 

 به نظر می‌رسد مردم از صراحتی که در اشعار وجود دارد استقبال می‌کنند. شعر اخیری که توسط میثم مطیعی در نماز عید فطر قرائت شد، این صراحت را داشت. به نظر می‌رسد صراحت اشعار اجتماعی ویژگی مهم آنهاست. اینکه بی‌رودربایستی با مسؤولان مواجهه داشته باشد. نظر شما چیست؟

باید ببینیم کدام صراحت مدنظر ما است. به یک معنا ادبیات و شعر تکلیفش این نیست که صریح باشد. چون اگر قرار باشد صراحت داشته باشد، خطابه سیاسی بیشتر کاربرد دارد. هنر در لفافه به کمک جریان نقاد اجتماعی در کشور می‌آید. البته نه آنقدر در لفافه که مساله اصلی گم شود. هنر در عین حال که اثرش خیلی بیشتر از یک خطابه سیاسی است اما در صراحتش مثل آن خطابه نیست، چون قرار است هنر باشد. هنر در واقع قرار است حرف را در یک پوسته هنری ارائه دهد و خود این پوسته هنری ناخودآگاه صراحت مطلب را کم می‌کند. اما اگر منظور از صراحت این باشد که مشخص شود تیغ هنر کجا قرار است فرود بیاید و مشخص باشد روی حرف با چه کسی است، من فکر می‌کنم در همین قبیل شعر‌هایی که شما مثال زدید، این مشخص است. یعنی هم مردم می‌دانند و هم خود این مسؤولان متوجهند که روی این حرف‌ها با چه کسانی است. البته اگر آنها بخواهند خودشان را به تغافل بزنند و جوری رفتار کنند که انگار متوجه نیستند یا انگار مخاطب آنها نیستند، خب! آن بحث دیگری است. بیدار کردن آنها به عهده ما نیست، چون کسی را که خواب است می‌شود بیدار کرد اما کسی که خودش را به خواب زده نمی‌شود به این راحتی بیدار کرد. 

 در میان مسائل اجتماعی، موضوع مدافعان حرم چندسالی است بخش مهمی از جامعه را به خود درگیر کرده؛ به نظر شما شعر و ادبیات درباره تبیین و ترویج این مساله تا چه اندازه موفق بوده است؟ 

قضیه 2 بعد دارد؛ یک سوی قضیه مقایسه شعر با سایر هنرها و سایر عرصه‌هایی که وظیفه بیان و تبلیغ دارند. شعر در زمینه مسائل اجتماعی و ارزشی و به‌طور خاص مساله مدافعان حرم یک سر و گردن بالاتر از بقیه عمل کرده و پیشتاز است. شعر را با عرصه فیلمسازی و موسیقی مقایسه کنید. اختلاف زیاد است. با اینکه هنوز آن اندازه که باید و شاید کار نشده اما همین الان می‌شود چند مجموعه شعر خوب از آثار شاعران ما درباره شهدای مدافع حرم استخراج کرد. بعد دیگر ماجرا این است که اگر با خود عظمت کار شهدای مدافع حرم بخواهیم مقایسه کنیم، به نظر من این مقداری که در شعر و سایر عرصه‌ها کار شده اصلا در شأن این حرکت عظیم و حماسی و جایگاه این شهدا نبوده است. امیدوارم با این فضای خوبی که این شهدا در کشور ما ایجاد می‌کنند و با تشییع پیکر‌هایی که می‌شود و روح تازه‌ای که در شهر‌های ما می‌دمد، به برکت خون شهدا ان‌شاء‌الله هنرمندان بتوانند این مساله را به بهترین شکل و قالب تبیین و تبلیغ کنند. با همه این تفاسیر باز هم فکر می‌کنم وضع‌مان در شعر بهتر است.

 درباره سروده اخیرتان که در نماز جمعه تهران قرائت شد، توضیح می‌دهید. 

این شعر یک شعر مفصلی بود. با تعدادی از دوستانی که از سابق با هم ارتباط داشتیم این شعر را شروع کردیم و هر کدام‌مان هر مقدار که دستش می‌رسید گفت. یعنی من مثلا با آقای سیدعلیرضا شفیعی که پسرعموی بنده هستند، با هم نشستیم و شاید باورتان نشود که من در ذهنم نیست که کدام بیت و مصراع را من گفتم، چون نگاه‌ها اگر یکی و همسو باشد حرف‌ها و زبان‌ها هم یکی می‌شود. من امیدوارم این دست کارها در جامعه بیشتر شود. یک روی کار آن اثر هنری است که ارائه می‌شود. یک روی کار این همدلی و همزبانی است که بین هنرمندان انقلاب اسلامی در چنین کارهایی نمود پیدا می‌کند. یعنی بی‌سابقه است. قبل از کارهای اخیر شما کار ارزشی را پیدا کنید که چندشاعر با هم گفته باشند و وقتی شما شعر را می‌خوانید، احساس گسستگی زبانی و اینکه حرف‌ها چندتاست و متفاوت است نداشته باشید. این خیلی کم پیش می‌آید. من فکر می‌کنم در این سال‌ها هم چنین چیزی را نداشتیم. اینکه چندشاعر و هنرمند انقلاب اسلامی کنار هم بنشینند و در عین حالی که یکجا نیستند در چند شهر همزمان حرف‌شان را می‌زنند اما وقتی سرجمع حرف‌ها را کنار هم می‌چینید احساس گسستگی نمی‌کنید. این پدیده مبارکی است که به برکت همین خون‌های شهدای عزیز انقلاب و نفس قدسی حضرت امام(ره)، حاصلش را برداشت می‌کنیم.

 وضعیت ما در سرود چگونه است؟ به نظرتان با تاکیدی که رهبر انقلاب درباره سرود داشتند، وضعیت سرود چگونه خواهد شد؟ 

نسبت به قبل، امروز خیلی بهتر است. امروز چند موسسه و فضای خوب انقلابی داریم که کار می‌کنند و دغدغه دارند. شما بسامد کارهایی که در 5-4 سال اخیر و بویژه بعد از فتنه در زمینه موسیقی انقلاب و سرود عرضه شده را با قبل از فتنه مقایسه کنید.  با توجه به اینکه نسبت به اول انقلاب تا فتنه، ما از نظر زمانی بعد از فتنه مدت کمتری را طی کردیم اما من فکر می‌کنم بسامد قابل توجهی است. جریان‌هایی که پیگیرند هم کم نیستند اما این نقطه آرمانی نیست و با نقطه مطلوب خیلی فاصله داریم. شما از یک طرف میزان پیشرفت شعر ما را و میزان اشعاری که در این زمینه‌هاست با میزان کارهای تولیدی مقایسه کنید! خیلی فاصله داریم. شاید به ازای هر 10، 20 کار موفق در زمینه شعر یکی به مرحله تولید برسد. تازه اگر خوب توزیع و ترویج شود. من فکر می‌کنم چندبرابر کارهای تولیدی موجود، آثار خوب داریم که هنوز زمینه مناسبی که بخش زیادی از اینها را بشود استفاده کرد فراهم نشده است. من امیدوارم با تاکیدی که حضرت آقا داشتند این فضا مناسب‌تر شود و به جای موازی‌کاری و سطحی‌کاری و سپردن کارها به دست افراد غیر کارشناس از سرودهای انقلابی و سازمان‌های مردمی توسط وزارت ارشاد و دولت حمایت شود،  تا در کنار رشد کمی آثار تولیدی، شاهد رشد کیفی این آثار نیز باشیم.