دکتر ندا  ملکی*: مهربانی توانایی شگرف توجه داشتن به آسایش و احساسات دیگران و یکی از فضیلت‌های اساسی هوش اخلاقی است. تحقیقات نشان می‌دهد صفات مهربانی و عطوفت باید پایه‌گذاری، پرورانده و آموخته شده باشند و از آنجا که یکی از بهترین روش‌ها جهت آموزش رفتارهای اخلاقی به کودکان، تقلید از سرمشق‌هایی است که آنها را ارزشمند می‌دانند لذا والدین و مربیان کودک ـ که متولیان مساجد نیز در زمره آنها هستند ـ می‌توانند مهربانی را در عمل به کودکانی که مسجد را به عنوان خانه خدا و مکانی امن پنداشته و به آنجا آمد و شد دارند بیاموزند. یک چیز مسلم است: نمی‌توان کنار ایستاد و چنین انگاشت که فرزندان‌مان در دنیایی که آنها را با تعالیم بدبینانه و نامهربانانه اشباع می‌کنند، خوش‌قلب و مهربان خواهند شد. این گفته قدیمی که می‌گوید کودکان آنچه را که با آن زندگی می‌کنند می‌آموزند حقایق زیادی را در خود نهفته دارد. در اینجا به 3 مرحله آموختنی که می‌توانیم در مساجد از آنها برای تقویت مهربانی در کودکان استفاده کنیم اشاره خواهیم داشت.
مرحله نخست: معنا و ارزش مهربانی را آموزش دهیم. آگاهانه سرمشق مهربانی بودن، انتظار و توقع مهربانی داشتن، معنای مهربانی را آموزش دادن و نشان دادن اینکه مهربانی چگونه به نظر می‌رسد از ضرورت‌های فعلیت بخشیدن به مرحله اول است. به طور معمول رفتارهای عطوفت‌آمیز آنقدر طبیعی است که ممکن است کودکان آنها را درک نکنند، بنابراین باید این رفتارها را از روی عمد ظاهر کنیم. به عنوان مثال اگر کودکی چند صباحی است به مسجد نمی‌آید، امام جماعت مسجد به او تلفن زده و از احوال او جویا شود. یا اگر نوجوانی تنها به مسجد آمده یا کمی دلگیر به نظر می‌رسد امام محترم جماعت با الفاظی چون: «حالتان خوب است؟»، «تنها به نظر می‌رسید» یا «چطور می‌توانم به شما کمک کنم؟» مهربانی و دلسوزی خود را به کودک اعلام کند. همچنین پیشنهاد کمک به مادران و پدرانی که کودک آنها در مسجد بی‌قراری می‌کند و نیز عیادت از کودکان بیمار به همراه کودکان و نوجوانانی که به مسجد می‌آیند، می‌تواند پیام‌های دوستی و مهربانی را به کودکان برساند.
البته سخنان واضح و روشن امام جماعت مسجد که دال بر توضیح و تبیین دستور خداوند متعال مبنی بر مهربانی و بیان دقیق معنای آن مسیر است، آموزش مهربانی را هموار کرده، همچنین کودکان و نوجوانان را جهت حضور در مسجد ترغیب و تشویق می‌کند. بیان این نکته ضروری است که مهربانی ورزیدن باید در تعامل با همه موجودات عالم تجلی یافته و انسان به عنوان جانشین خداوند روی زمین مظهر رحمانیت او شود. این امر در سیره بزرگان ما و اولیای الهی کاملا مشهود است.
مرحله دوم: نامهربانی را تحمل نکنیم. به این معنا که به کودکان کمک کنیم تشخیص دهند گفتار و کردار نامهربانانه، آزاردهنده است و با هر جمله یا کلمه توهین‌آمیز کرامت انسانی او مورد خدشه قرار می‌گیرد. حال اگر کودکی کردار ناشایستی را در مسجد مرتکب شد، باید رفتار نامهربانانه را هدف قرار داد نه او را. سخنرانی‌های ما معمولا از رغبت کودکان به گوش دادن به حرف‌های‌مان می‌کاهد در عوض نام بردن آن رفتار نامهربانانه و شرح مختصر آن او را تأدیب خواهد کرد. از سوی دیگر گاهی لازم است رفتار نازیبا و نامهربانانه کودکان نادیده گرفته شده، بل باید تنها کار درست و رفتار صحیح به او آموزش داده شود.
«انس بن مالک» که در کودکی خدمتکار رسول خدا(ص) بود، می‌گوید: پیامبر هر گاه به کار من ایرادی داشتند، می‌فرمودند: این گونه انجام بده. (اخلاق النبی، ص 34) به این معنا که حضرت بدون توبیخ یا تنبیه انس، روش صحیح کار را به او می‌آموختند. امیرالمؤمنین حضرت امام علی علیه آلاف التحیه و الثنا نیز می‌فرمایند: «سرزنش زیاد موجب لجاجت شنونده می‌شود و او بر کار اشتباه خود اصرار می‌ورزد».
مرحله سوم: مهربانی را تشویق کنیم و به اثرهای مطلوب آن تاکید بورزیم. تقدیر از کودکان و نوجوانانی که در مهربانی ورزیدن به دیگران در مسجد پیشگام هستند، می‌تواند به شکل‌گیری مرحله سوم یاری رساند. پذیرایی از نمازگزاران، دستگیری از افراد سالمند، کار کردن در آشپزخانه و کمک کردن به برگزاری دوره‌های مختلف آموزشی در مسجد از جمله کارهایی است که کودکان می‌توانند معجزه مهربانی را به‌واسطه حضور در مسجد تجربه کرده و نیز از خویشتن شخصیتی محبوب، مهربان و همدل با سایر افراد جامعه بسازند. و اینگونه است که مهربانی او، به عادتی زیبا در زندگی‌اش تبدیل می‌شود.
*کارشناس امور دینی و تربیتی