عبدالباری عطوان*: این روزها مناسبات تهران- آنکارا شاهد تحولاتی سریع است و دور از انتظار نیست با سفر قریب‌الوقوع رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه به تهران این موج تحولات به اوج برسد، بویژه موضوع بحران سوریه که احتمالا با غافلگیری‌های بزرگی مواجه شویم. محور این سفرها و تماس‌های محرمانه و علنی چیست؟ به اظهارات شوک‌آور نعمان کورتولموش، معاون نخست‌وزیر ترکیه اشاره کنیم که در مصاحبه‌ای مطبوعاتی از سیاست کشورش در قبال سوریه انتقاد بی‌سابقه‌ای و سوریه را منبع درد و رنجی بسیار توصیف کرد که ترکیه امروز با آن مواجه است. معاون نخست‌وزیر ترکیه همچنین در جایی دیگر ابراز امیدواری می‌‌کند: بزودی به راه‌حلی دست می‌یابیم که مورد پذیرش مردم سوریه خواهد بود و این راه‌حل جایگزین راه‌حلی است که از خارج ارائه می‌شود. مهم‌ترین بخش اظهارات کورتولموش آنجا بود که گفت: «اطمینان دارم، زمان پایان جنگ نیابتی در سوریه فرارسیده و ان‌شاءالله به راه‌حل خواهیم رسید».  دگرگونی در موضع و تغییر رویکرد ترکیه در برابر بحران سوریه که پیش‌زمینه‌های آن به سرعت در حال متبلور شدن است، در درجه اول به روی آوردن آمریکایی‌ها به کردها به عنوان متحد راهبردی و پیشروی چشمگیر «نیروهای سوریه دموکراتیک» بازمی‌گردد که اغلب عناصر آن را کردهای شمال غربی سوریه تشکیل می‌دهند و موفق شدند با بیرون راندن داعش، بر منبج سیطره یابند تا نگرانی‌های اردوغان از ارتباط دو شهر منبج و عفرین و گذاشتن سنگ بنای منطقه خودگردان کردنشین در نزیکی مرزهایش دوچندان شود.  پیش از کودتای نافرجام ترکیه، نخست‌وزیر این کشور سیاست جدید کشور متبوعش در قبال سوریه را اعلام کرد و گفت آنکارا بازنگری جامع و فراگیری در سیاست خارجی‌اش در قبال سوریه انجام خواهد داد و مهم‌ترین اصل این بازنگری جلوگیری از تشکیل دولت کوچک کردنشین در شمال سوریه است.  وی افزود: هر راه‌حلی که برای بحران سوریه ارائه می‌شود، باید منوط به این دو شرط باشد، بی‌آنکه به موضوع کناره‌گیری بشار اسد از قدرت یا ادامه حضور وی در این عرصه اشاره کند؛ حفظ تمامیت ارضی سوریه و تشکیل نظام حکومتی که در آن تمام طیف‌های جامعه از هر نژاد و مذهبی مشارکت داشته باشند. شرط اول با رد طرح آمریکایی فدرالیته کردن سوریه و تشکیل 3 اقلیم در شرق و غرب و شمال که در شمال کردهای سوریه را دربرمی‌گیرد محقق خواهد شد، چون ترکیه مخالف سرسخت آن است اما تحقق شرط دوم در گرو تشکیل دولت فراگیری است که همه جریان‌ها و گروه‌ها در آن مشارکت داشته باشند و نمایندگان آنها در برابر رئیس‌جمهوری سوریه سوگند خورده و پیش‌زمینه اصلاحات فراگیر سیاسی و اقتصادی را فراهم کنند و این راهکاری است که روسیه، ترکیه و ایران آن را تایید می‌کنند. در این بین کردها بویژه کردهای سوریه مهم‌ترین نقش را در نزدیکی تهران و آنکارا و تغییر بنیادین در سیاست ترکیه در قبال بحران سوریه ایفا کرده و بزرگ‌ترین قربانی این تفاهمات هستند.  پنتاگون طی روزهای گذشته از ارسال جنگنده‌های آمریکایی در حمایت از کردهای شمال سوریه و هدف‌گیری آنها توسط نیروی هوایی سوریه در نزدیکی حسکه، در شمال شرقی این کشور خبر داد؛ اقدامی که بازتاب تفاهم‌های اخیر ترکیه و روسیه علیه کردها و فراهم کردن زمینه دستیابی به راه‌حل بحران سوریه شمرده می‌شود. به طور قطع ائتلاف روسیه- ایران- ترکیه در حال تحکیم است و ترکیه پس از کودتا، با ترکیه پیش از آن تفاوت دارد و بازنگری ریشه‌ای آنکارا در سیاستش در قبال سوریه، به معنای خارج شدن آن از ائتلاف عربستان- قطر- آمریکاست که طی 5 سال بحران سوریه یکی از ستون‌های این ائتلاف را تشکیل می‌داد.  حل بحران سوریه هم‌اکنون ملموس‌تر از هر زمان دیگری است، مگر آنکه آمریکا در این روند مانع‌تراشی کند و از آنجا که این اقدام ممکن است، تقابل مسکو- واشنگتن را به دنبال داشته باشد، بنابراین گزینه محتملی نخواهد بود. کورتولموش از فرارسیدن موعد پایان جنگ نیابتی در سوریه سخن گفته بود. این بدین معناست که کمک‌های نظامی به گروه‌های تروریستی متوقف و مرزهای ترکیه به روی هرگونه حمایت نظامی و مالی از این گروه‌ها بسته خواهد شد. در چنین شرایطی گروه‌های تروریستی فعال در حلب، در رأس قربانیان این تصمیمات هستند، مانند سرنوشتی که داعش در منبج به آن دچار شد.
*تحلیلگر برجسته جهان عرب