سعید ملکی: جمهوری اسلامی نظامی است که بنای خود را بر رابطه میان دیانت و سیاست نهاده است. همچنان که در انقلاب اسلامی 3 ضلع مهم انقلاب همه بر پایه اسلام شیعی بنیان گذاشته شده و موجبات پیروزی انقلاب و انقلابیون را فراهم آورد(1) در تاسیس نظام متولدشده از این انقلاب نیز دین در تمام ارکان حکومتی حضور فعال و پررنگ یافت. حضور دین در عرصه سیاسی باعث شده میان نظام جمهوری اسلامی و نظام‌های مدرن غربی تفاوت‌های بارزی ایجاد شود. همان‌طور که می‌دانیم در مغرب‌زمین، طی چند سده اخیر دامنه حقوق مردم رو به فزونی نهاده است.(2) این در حالی است که در نظام سیاسی مبتنی بر اسلام و به طور خاص جمهوری اسلامی به مثابه نظامی منبعث از نظریه سیاسی تشیع، مفهوم حق با مفهوم تکلیف در هم آمیخته است. آنچه مردم و مسؤولان محق به انجام آن هستند، بر آنان تکلیف نیز شده است بنابراین باید در مقابل اختیارات خود نزد پروردگار متعال پاسخگو باشند؛ جدای از آنکه ضوابط اسلامی نیز متخلفان و سوءاستفاده‌کنندگان از این اختیارات را مورد مؤاخذه قرار می‌دهد. براساس تعالیم اسلامی میان 3 نوع حق باید تفکیک قائل شد: «حق‌النفس»، «حق‌الناس» و «حق‌الله». در میان این سه حق نیز بر حق‌الناس بیش از 2 حق دیگر تاکید و سفارش شده است.(3) همان‌طور که می‌دانیم حق‌الناس نقش فعالی در عرصه اجتماعی و نظم و ثبات و پیشرفت و تکامل جامعه اسلامی بازی می‌کند. با این مقدمه و یادآوری جایگاه حق‌الناس در نظام اسلامی، بهتر می‌توان به تحلیل و تبیین بیانات حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای رهبر حکیم انقلاب اسلامی در رابطه با حق‌الناس و انتخابات در نظام اسلامی پرداخت. رهبر فرزانه انقلاب در بیانات‌شان درباره انتخابات 7 اسفند تلاش کردند در چارچوب مردمسالاری دینی، مردم را به تفاوت‌های 2 نوع نگرش متفاوت و 2 نوع نظام سیاسی مختلف آگاه کنند. بیانات معظم‌له علاوه بر آنکه یک انذار دینی و سیاسی است، مسؤولان نظام سیاسی را نیز متوجه وظایف خود می‌کند. مقام معظم رهبری در بیانات‌شان درباره انتخابات و حق‌الناس، سه طیف مختلف و متفاوت جامعه را مخاطب قرار دادند:

1- اولین و مهم‌ترین طیفی که خطاب رهبر بزرگوار انقلاب قرار گرفتند، مسؤولان انتخابات اعم از مسؤولان نظارتی و مسؤولان اجرایی هستند. از نظر رهبر انقلاب مسؤولان موظفند به «حق داوطلب» توجه کنند. رهبر معظم انقلاب تاکید کردند: «اگر کسی صلاحیت داشت، او را رد نکنیم و به او میدان بدهیم و بر عکس اگر کسی صلاحیت قانونی نداشت با اغماض و بی‌دقتی او را وارد عرصه نکنیم...»(4). توجه به این امر مهم از نظر رهبر حکیم انقلاب مصداق توجه به مفهوم «امانت» است. ایشان تاکید کردند در مراحل بعدی انتخابات  یعنی «اجرا»، «مراقبت»، «شمارش»، «جمع‌بندی آرا» و «اعلام نتایج» نیز این مساله باید مورد توجه قرار گیرد. همان‌طور که گفته شد، مسؤولان مهم‌ترین مخاطبان انذار رهبر انقلاب اسلامی هستند، زیرا این گروه به‌عنوان نخبگان جامعه دارای تکلیف سنگین‌تری هستند، بویژه آنکه براساس علم و تجربه خود باید بتوانند سره را از ناسره تشخیص دهند.

2- دومین گروهی که مخاطب بیانات رهبر فرزانه انقلاب بودند، کاندیداهای نمایندگی در 2 مجلس شورای اسلامی و خبرگان و نیروهای پشتیبان آنها هستند. این مساله به طور خاص خود را در «ارائه لیست‌های انتخاباتی» نشان می‌دهد. مقام معظم رهبری تاکید کردند: «رعایت حق‌الناس در پیشنهاد فهرست‌ها به معنای این است که مساله رفیق‌بازی و جناح‌بازی را در لیست‌های خود دخالت ندهند و با معیار شایستگی، لیست‌ها را تهیه کنند...».

3- گروه آخری که مخاطب بیانات رهبر انقلاب اسلامی بودند، رای‌دهندگان هستند. ایشان به مردم توصیه کردند: «برای انتخاب نامزدها به کسانی و مجموعه‌هایی اعتماد کنید که از صفا، صداقت و علاقه‌مندی به انقلاب لیست داده‌اند، نه از روی مقاصد خاص گاه فاسد». 

نکته قابل توجه در بیانات مقام معظم رهبری آن است که ایشان تلاش می‌کنند با تاکید بر مفهوم حق‌الناس و تکلیفی که از آن ناشی می‌شود، در 3 سطح مختلف جلوی انتخاب نماینده غیرشایسته گرفته شود؛ اول در مرحله‌ای که دست‌اندرکاران گروه‌ها و جریان‌های سیاسی به تهیه و ارائه لیست می‌پردازند، دوم در مرحله‌ای که مسؤولان اجرایی و نظارتی به دنبال تایید صلاحیت این کاندیداها هستند و سوم در سطح و مرحله‌ای که مردم می‌خواهند به آنها رای دهند. در هر سطحی اگر جلوی انتخاب این افراد گرفته شود، نظام مقدس اسلامی از انحراف و ناکارآمدی مبرا خواهد شد. به‌علاوه آنکه جلوی نفوذ دشمنان اسلام نیز گرفته می‌شود؛(5) نکته‌ مهمی که رهبر انقلاب در بیاناتشان بر آن تاکید کردند: «کسانی که به اطلاعات دسترسی دارند می‌دانند چه دام‌هایی برای کشور گسترده شده یا در حال گسترده شدن است تا در حصار اراده و تصمیمات ملت نفوذ کنند». 

به همین دلیل است که هر سه سطح مخاطبان بیانات رهبر انقلاب اسلامی باید بکوشند با گوش فرادادن به رهنمودهای ایشان و ایفای تکلیف محوله، نظام اسلامی را در مقابل آفات پیش رو بیمه کنند. 

-----------------------------------

پی‌نوشت

1- در رویکردهای کلاسیک به مقوله انقلاب، 3 ضلع یا پایه را برای وقوع انقلاب مد نظر قرار می‌دهند: 1-رهبری انقلاب که در انقلاب اسلامی بر دوش حضرت امام خمینی(ره) بود، 2- سازماندهی انقلاب که در انقلاب 57 تا حد زیادی مساجد آن را ممکن ساختند و 3- ایدئولوژی انقلاب که در انقلاب اسلامی مبتنی بر مولفه‌های اسلام شیعی بود.

2- آنچنان که نظریه حقوق الهی اکنون جای خود را به نظریه قرارداد اجتماعی داده که براساس آن حاکم همه حقوق حاکمیتی خود را از مردم جامعه اخذ می‌کند.

3- مساله حق‌الناس آنچنان دارای اهمیت است که حتی شهدا نیز که مقام والایی نزد خدا دارند، در مقابل حق‌الناس مصون نیستند.

4- بیانات رهبر حکیم انقلاب در دیدار ائمه جمعه سراسر کشور / چهاردهم دی‌ماه 94

5- مساله نفوذ سیاسی دشمن طی سال‌های اخیر به کرات مورد توجه مقام معظم رهبری بوده است.