رضا نجابت*: آغاز سال تحصیلی، امسال در دانشگاه‌ها رنگ و بویی متفاوت گرفته است و دانشگاه‌ها شاهد تحصن‌های گسترده دانشجویی هستند. این اعتراضات صنفی دانشجویان اغلب در دانشگاه‌های مادر کشور و در اعتراض به قانون «سنوات آموزشی» شکل گرفته است. اما اصل ماجرا چیست؟ براساس ماده ۱۵ آیین‌نامه تحصیل در دوره‌های کارشناسی وزارت علوم، سنوات مجاز تحصیل در مقطع کارشناسی پیوسته ۴ سال است که بنا بر تشخیص دانشگاه، می‌تواند تا 2 نیم‌سال افزایش یابد. در ماده ۱۳ آیین‌نامه مصوب سال ۹۱ هیات امنای دانشگاه شریف هم آمده است که حداکثر مدت مجاز تحصیل در دوره‌های کاردانی و کارشناسی ناپیوسته ۲ سال و در دوره کارشناسی پیوسته ۵ سال است. اما به نظر می‌رسد این آیین‌نامه در برخی دانشگاه‌ها نظیر دانشگاه صنعتی شریف یا تربیت مدرس نقض شده است، چرا که به طور مثال دانشجویان مقطع کارشناسی که قصد ثبت‌نام در ترم نهم تحصیل خود را داشته باشند با جریمه‌هایی نظیر کاهش نمره، اخذ شهریه و... روبه‌رو می‌شوند. برابر آیین‌نامه تحصیل در دوره‌های کارشناسی ارشد نیز دانشجویان تا ۵ ترم می‌توانند بدون هیچ مانعی به تحصیل بپردازند.
به نظر می‌رسد این تصمیم وزارت علوم و دانشگاه‌ها کارشناسی‌شده نیست. کسانی که اندکی آشنایی با نظام آموزشی دانشگاهی ایران دارند می‌دانند ۹ ترمه شدن در کارشناسی و همچنین ۵ ترمه شدن در کارشناسی ارشد امری طبیعی است. برای مثال دانشجوی مقطع کارشناسی ارشدی را در نظر بگیرید که در رشته جامعه‌شناسی در یکی از دانشگاه‌های کشور قبول شده و رشته کارشناسی وی علوم سیاسی بوده است، در این حالت این دانشجو باید علاوه بر گذراندن ۳۲ واحد درس اصلی مقطع کارشناسی ارشد، ۱۰ واحد نیز به عنوان پیش‌نیاز بگذراند. طبیعی است گذراندن ۴۲ واحد درسی زمان زمان زیادی می‌گیرد و از سوی دیگر دانشجو تنها زمانی می‌تواند از پایان‌نامه خود دفاع کند که حداقل ۶ ماه از تصویب و تایید پروپوزال وی گذشته باشد. حال تصور کنید یک دانشجوی نخبه با سطح مطالعات مطلوب نیز در طی کردن ۴ ترمه مقطع کارشناسی ارشد مشکلات فراوانی را پیش روی خود از حیث محدود بودن زمان خواهد داشت ولی اکنون با این رویه شکل گرفته توسط دانشگاه‌ها چگونه می‌توان از عموم دانشجویان انتظار داشت در دوره کارشناسی ارشد هم به کیفیت آموزش و پژوهش و... توجه کنند و هم در مدت ۲ سال فارغ‌التحصیل شوند؟
این امر برای دانشجویان برخی رشته‌ها بویژه رشته‌های فنی بیشتر مشکل‌ساز است چرا که طی مراحل گوناگون نوشتن پایان‌نامه که باید بسیاری آزمایش‌ها و تحقیقات انجام شود برخی اساتید با سختگیری‌های بجا یا بعضاً نابجا مدت زمان نوشتن پایان‌نامه را برای دانشجویان طولانی کرده و خود به خود مدت زمان تحصیل دانشجو بیش از ۴ ترم خواهد شد.
همین مسائل برای دانشجویان کارشناسی نیز صادق است، چرا که طبق آیین‌نامه، دانشجو در هر ترم حداقل ۱۲ واحد و حداکثر ۲۰ واحد می‌تواند اخذ کند. حال تصور کنید دانشجویی در یکی از رشته‌های فنی که مجموعاً ۱۴۰ واحد را باید بگذراند در هر ترم به طور میانگین ۱۶ واحد را بگذراند، در این صورت پس از گذشت ۸ ترم وی ۱۲۸ واحد گذرانده و باز ۱۲ واحد دیگر پیش روی او است؛ فارغ از اینکه قانون به وی اجازه داده رعایت حداقل را نماید و این امر می‌تواند تا 12 ترم واحد‌های او را توزیع نماید.
باید گفت به طور قطع این تصمیم وزارت علوم مبنی بر اخذ جریمه مبتنی بر سنوات آموزشی نه مصلحت دانشگاه‌ها را در پی دارد و نه مصلحت دانشجویان را! این تصمیم ناصحیح منجر به کاهش کیفیت آموزش برای دانشگاه‌ها و دانشجویان شده و دانشجویان را از انجام پژوهش‌های علمی باز خواهد داشت. عمده دانشجویان نیز منبع درآمدی ندارند بنابراین فشار بر خانواده‌ها وارد خواهد شد. یعنی چنانچه به هر دلیل زمان تحصیل دانشجویی بیش از زمانی که دانشگاه‌ها تعیین کرده‌اند طول بکشد، آن دانشجو به نوعی شرمنده خانواده خود خواهد شد که خود می‌تواند باعث معضلات اجتماعی فراوانی باشد.
گفتنی است اخذ هزینه سنوات رفاهی در دانشگاه‌ها، معمول بوده و دانشجویان سنواتی برای خوابگاه، غذا و سایر امکانات رفاهی جریمه می‌پردازند اما این بار بحث سنوات رفاهی نبوده و صحبت از سنوات آموزشی است، بدین معنی که همان طور که عنوان شد دانشجویان سنواتی با جرایم آموزشی چون کاهش نمره، پرداخت شهریه و... مواجه خواهند شد.
اما در این میان و در جریان اعتراضات بحق دانشجویان، عکس‌العمل چندانی از تشکل‌های دانشجویی که آغاز سال تحصیلی را تجربه می‌کنند شاهد نبودیم. به نظر می‌رسد هر اندازه مسائلی مانند FATF، برجام و... حائز اهمیت باشد و تشکل‌ها را به خود مشغول کرده باشد دلیل موجهی بر غفلت مجموعه‌های دانشجویی انقلابی از اعتراضات صنفی نیست. این رویه که تشکل‌های دانشجویی خود را کاملاً بیگانه با این مسائل صنفی می‌پندارند، شکاف ایجادشده میان تشکل‌ها و عموم دانشجویان را شدت می‌بخشد و این شکاف، اثرگذاری تشکل‌ها را روز به روز کمتر خواهد کرد. امروز چه از جنبه حقانیت و تظلم‌‌خواهی و چه از باب وظیفه؛ تشکل‌های دانشجویی باید در خط مقدم اعتراضات دانشجویی باشند و از حقوق تضییع‌شده دانشجویان دفاع کنند.
*عضو شورای مرکزی اتحادیه انجمن‌های اسلامی دانشجویان مستقل