گروه اجتماعی: 2 دهه از فعالیت مدارس غیردولتی می‌گذرد اما کارنامه این مدارس چندان تعریفی ندارد و به نظر می‌رسد زمان آن رسیده با بهره‌گیری از تجارب جهانی و آسیب‌شناسی وضع موجود در مسیر حرکت بازنگری شود. «انتخاب بین مدارس دولتی و غیردولتی» موضوعی است که بسیاری از والدین و حتی سیاست‌گذاران آموزشی بارها بر سر دوراهی آن قرار گرفته‌اند. این دوراهی مختص کشور ایران نیست و کشورهای مختلف دنیا تجربه‌های گاه مشابه و البته متفاوتی در این زمینه‌ دارند.
خبرگزاری مهر با انتشار گزارشی نوشت: اقتصاد آموزش‌وپرورش به‌عنوان علمی جوان به بحث داده‌ها و ستانده‌های آموزش‌وپرورش و هزینه و فایده می‌پردازد و از زمانی که موضوع اقتصاد آموزش‌وپرورش در کشورهای مختلف موردتوجه قرار گرفت لزوم سرمایه‌گذاری در این بخش پررنگ‌تر و جدی‌تر شد به‌طوری‌که از آموزش‌وپرورش با عنوان «سرمایه‌گذاری روی سرمایه انسانی» یاد می‌شود. زمانی که پژوهش‌ها نشان داد هرچه بیشتر در این حوزه هزینه شود خروجی آموزش‌وپرورش کیفی‌تر و بهره‌وری نظام آموزشی بیشتر خواهد بود، با توجه به محدودیت‌های موجود در بخش دولتی برای سرمایه‌گذاری در این بخش، سیاست‌گذاران آموزشی سراغ ظرفیت‌های مختلف برای جذب سرمایه رفتند؛ از والدین گرفته تا بخش خصوصی و نهادهای خیریه‌ای.
از غیرانتفاعی تا غیردولتی
جلب مشارکت‌های مردمی، بخش خصوصی و حتی شهرداری‌ها در حوزه آموزش‌وپرورش منجر به شکل‌گیری بنیادهای آموزشی، انجمن‌های خیریه، مدارس غیردولتی مدارس هیات‌امنایی شد که نمود آن را در ایران می‌توان مدارس غیردولتی و هیات‌امنایی دانست. مدارس غیردولتی که در بازه‌ای با عنوان مدارس غیرانتفاعی از آنها یاد شده بود و همچنان این اسم نامأنوس را در ادبیات عامه مردم حفظ کرده‌اند حالا رهاورد سال‌ها سردادن شعار «خصوصی‌سازی» در آموزش‌وپرورش ایران هستند، البته اگر از کنار طرح‌های نوپایی چون خرید خدمات آموزشی بخواهیم عبور کنیم. بتازگی نیز وزیر جدید آموزش‌وپرورش در یک‌فصل مجزا در برنامه‌های خود با عنوان «منابع مالی» در ۵ بند به برخی اولویت‌های خود در بخش اقتصاد آموزش‌وپرورش اشاره‌کرده است و در این میان تأکید بر «افزایش سهم بخش غیردولتی در منابع آموزش‌وپرورش با گسترش و تقویت شوراهای استان و مناطق و توسعه و تقویت مدارس غیردولتی» از بندهای قابل ‌تأمل برنامه‌های دانش‌آشتیانی بود که البته در جلسه رأی اعتماد نیز موافقان و مخالفان خود را داشت. افزایش نابرابری‌های آموزشی و کاهش انسجام اجتماعی با توجه به دامن زدن به فاصله طبقات اجتماعی مشکلی است که کشورهای گوناگون دنیا در فرآیند خصوصی‌سازی و گسترش مدارس غیردولتی با آن مواجه شده‌اند و البته بار این آسیب در کشورهای کمتر توسعه‌یافته ملموس‌تر بوده است.
مدارس غیردولتی از رهگذر تجربه‌های داخلی
در ایران مشکلات مدارس غیردولتی تنها به نگرانی‌ها درباره نابرابری در دسترسی به فرصت‌های آموزشی و دامن زدن به فاصله طبقاتی محدود نمی‌شود، بلکه یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در این زمینه بحث کیفیت آموزشی و عملکرد این مدارس است که البته اختلاف‌نظرهایی میان متولیان در این زمینه وجود دارد. برخی معتقدند گسترش مدارس غیردولتی به همان دلیل پیش‌گفته یعنی نابرابری در دسترسی به فرصت‌های آموزشی کیفی‌تر و دسترسی نداشتن خانواده‌های محروم، باعث به چالش کشیدن مفاهیمی چون «آموزش رایگان» و «آموزش همگانی» می‌شود و این امر نقض اصل عدالت اجتماعی و برابری در استفاده از خدمات آموزشی است. پژوهشی که در شهر کرج انجام‌شده نشان می‌دهد بین وضع موجود عملکرد مدیریت مدارس غیردولتی با وضع مطلوب آن تفاوت معنا‌داری وجود دارد؛ موضوعی که درباره وضع موجود عملکرد معلمان مدارس غیردولتی، وضع موجود امکانات مدارس غیردولتی و وضع موجود فعالیت‌های تربیتی و فوق‌برنامه مدارس غیردولتی نیز داده‌های مشابهی را به دست داده است.
مناقشه دولتی و غیردولتی
مرضیه گرد، رئیس سازمان مدارس غیردولتی و توسعه مشارکت‌های مردمی در یک‌ طرف این مناقشه می‌گوید: ۶۱ درصد از نمرات بالای ۱۸ در امتحانات نهایی متعلق به مدارس غیردولتی است که نشان از کیفیت بالای آموزش در این مدارس است و استقبال مردم از ثبت‌نام فرزندان‌شان در مدارس غیردولتی دلیلی بر کارآمدی این مدارس است، چراکه خود مردم بهترین قضاوت‌کننده در این‌باره هستند.
وی برخی اظهارنظرها درباره پایین بودن کیفیت آموزشی و نمرات غیرواقعی در مدارس غیردولتی را غیرتخصصی می‌داند و یادآور می‌شود: طبق اسناد بالادستی در مدارس غیردولتی دنبال کسب رتبه‌های تک‌رقمی کنکور نیستیم، بلکه به دنبال تربیت دانش‌آموزان صالح و باتقوا هستیم هرچند که در کنکور ۴۰ درصد از رتبه‌های زیر۱۰۰۰ مربوط به مدارس غیردولتی بوده است. در مقابل این اظهارات، رئیس مرکز سنجش وزارت آموزش‌وپرورش صحبت‌های خودش را دارد. عبدالرسول عمادی درباره وضعیت کیفی و کمی نمرات دانش‌آموزان در مدارس غیردولتی می‌گوید: مدارس غیردولتی در جدول میانگین نمرات امتحانات نهایی دانش‌آموزان، پایین‌ترین رتبه را دارند. رئیس مرکز سنجش وزارت آموزش‌وپرورش معتقد است خانواده‌ها باید در انتخاب مدرسه فرزندان‌شان دقت کنند، چراکه برخی مدارس غیردولتی ممکن است نمرات غیرواقعی به خانواده‌ها اعلام کنند و خانواده تصور می‌کند فرزندشان نمرات خوبی می‌گیرد، این در حالی است هنگامی‌که دانش‌آموزان مدارس غیردولتی امتحان نهایی می‌دهند نمرات خوبی نمی‌گیرند. عمادی در حرف‌هایش نکته قابل‌تأملی دارد و می‌گوید: در مدارس غیردولتی و در مراکز استان‌ها و شهرهای برخوردار، نمرات امتحان نهایی خوبی نسبت به مدارس دولتی داشتیم اما در مناطق کم‌برخوردار و شهرستان‌ها، نمرات امتحان نهایی دانش‌آموزان مدارس دولتی نسبت به مدارس غیردولتی بهتر بود. این موضوع نشان‌دهنده این است که توسعه مدارس غیردولتی در مناطق محروم نتیجه مطلوبی به همراه نداشته است.