شهاب‌الدین سینایی: «ترور»1 به اصلی‌ترین «روتین»2 این روزهای مردم ترکیه تبدیل شده است. با ترور سفیر روسیه در ترکیه به نظر می‌رسد آشوب و بی‌ثباتی در این کشور وارد فاز جدیدی شده است. رهبران حزب حاکم ترکیه نیز طبق روال گذشته هر بار انگشت اتهام را به سوی یکی از دشمنان خود نشانه می‌روند. با این حال آنگونه که شواهد و قرائن نشان می‌دهد شخص «رجب طیب اردوغان» دوست دارد با نادیده گرفتن واقعیت‌های منطقه گاه «فتح‌الله گولن» و گاه «مخالفان کرد» را در معرض اتهام قرار داده و به قلع‌وقمع آنها بپردازد. البته رفتارهای امروز اردوغان برای آشنایان به تاریخ عثمانی چندان عجیب نیست. چند سال پیش بود که «واشنگتن تایمز» در تحلیل خود درباره اردوغان به برخی شباهت‌های رفتاری او به «سلطان محمود عثمانی» اشاره کرد. سلطان محمود نیز تمام مخالفان خود را توطئه‌گر می‌دانست و با همین ترفند به قلع‌وقمع آنها می‌پرداخت.
اگرچه اتهام‌زنی‌های اردوغان به رقبای سیاسی داخلی خود از فردای پس از کودتا تشدید شده است با این حال شواهد و قرائن حکایت از آن دارد که منشأ بسیاری از آشوب‌های امروز ترکیه بیش از آنکه از سوی رقبای سیاسی داخلی اردوغان باشد از خارج از مرزها و به‌وسیله دل‌بستگان وابسته به جریان تکفیری داعش هدایت می‌شود. موضوعی که گویا اردوغان لااقل تاکنون خیلی تمایلی به پذیرش آن نداشته است. رفتار اردوغان به گونه‌ای است که انگار ضربه خوردن از متحد دیروز چندان برایش خوشایند نیست.
تا یک‌سال پیش یکی از سوالات اساسی‌ای که همواره درباره نوع رابطه میان دولت ترکیه و داعش مطرح بود به عدم تهدید دولت ترکیه توسط این گروه تروریستی اشاره داشت. «ترور سفیر روسیه» و «زنده سوزاندن 2 سرباز ترک» توسط داعش نشان از پایان «ماه عسل» اردوغان و البغدادی دارد. اما براستی چه اتفاقی افتاده است که داعش به عنوان متحد استراتژیک دولت اردوغان امروز به تقابل همه‌جانبه با دولت به اصطلاح اسلامگرای ترکیه می‌پردازد؟
به نظر می‌رسد پاسخ به این سوال را باید در نوع نگاه منحرف اردوغان و حزب متبوعش به «اسلام» جست‌وجو کرد. از نظر حزب عدالت و توسعه استفاده از هر ابزاری برای رسیدن به «قدرت سیاسی» مجاز است. در این نگرش ماکیاولیستی در دوگانه میان «اخلاق» و «سیاست» این اخلاق است که قربانی سیاست می‌شود. اسلام تا زمانی خوب است که در راستای رسیدن به قدرت به کار آید. این نوع نگاه را می‌توان با عنوان «ماکیاولیسم دینی» نیز تعبیر کرد. گزاره معروف «هدف وسیله را توجیه می‌کند» معروف‌ترین کلام ماکیاولی است. به عقیده «نیکولو ماکیاولی» همه اعمال و افعال برای شهریاران مجاز است. به عقیده وی شهریاران و حکمرانان باید بتوانند دست به هر عملی بزنند تا نظم در جامعه برقرار شود. در خوانش دینی از ماکیاولیسم روش‌ها و نگرش‌های ماکیاولیستی در بستر مذهبی به کار گرفته می‌شود. در نتیجه چنین نگرشی، قدرت هدف است فلذا برای حفظ این قدرت استفاده از هر وسیله انسانی یا غیرانسانی مجاز شمرده می‌شود.
در ترکیه حزب عدالت و توسعه و بویژه شخص اردوغان با تبعیت از رویکردی «اپورتونیستی»3 و «تکثر تعریف» از شریعت اسلام هر بار نگرشی خاص از اسلام را بر سر دست گرفته و از آن(در ظاهر) پیروی می‌کنند. بنابراین بسته به منافع حزب و شخص اردوغان، گاه خوانش لیبرال از اسلام و گاه خوانش تکفیری از آن مورد توجه رهبران «آفتاب‌پرست صفت» حزب عدالت و توسعه قرار می‌گیرد. طبیعی است این نوع نگاه منافقانه و فرصت‌طلبانه برای هیچکس حتی وحشیان داعشی که در وحشی‌گری خود بسیار مومنند نیز مطلوبیت ندارد. به عبارت ساده حزب عدالت و توسعه و بویژه اردوغان هرگاه هدف پیوستن به اتحادیه اروپایی را دنبال می‌کنند خوانش لیبرال از اسلام ارائه می‌دهند و هرگاه عقب‌ماندگی خود در منطقه از ایران را می‌خواهند جبران کنند با احیای تفکرات اخوانی خود خوانشی تکفیری از اسلام را دنبال می‌کنند. به بیانی خلاصه اعتقادات و اخلاقیات رهبران ترکیه تابعی از منافع آنهاست.
شاید اگر ادعا کنیم مرحوم «نجم‌الدین اربکان» استاد فکری اردوغان پیش از همه به این ذات خبیث اردوغان و حزب عدالت و توسعه پی برده بود سخنی به اغراق نگفته‌ایم. اربکان در مصاحبه با «الشرق‌الاوسط» درباره اردوغان اینگونه اظهار نظر می‌کند: «من از کردار و رفتار اردوغان و مسیری که در آن حرکت می‌کند، راضی نیستم. ما از او گله داریم، زیرا ملت ترک را به سوی مشکلات بزرگ سوق می‌دهد. ما از وابستگی او به صهیونیست‌ها و مشارکت او با آنان در برخی برنامه‌ها ناراضی هستیم. چرا طیب اردوغان نظامیان ترکیه را در چارچوب نیروهای سازمان ملل متحد به لبنان می‌فرستد تا حزب‌الله را خلع سلاح کنند؟»
وی در گفت‌وگوی دیگری با انتقاد صریح از سیاست‌های حزب عدالت و توسعه به عنوان شاخه‌ای از حزب رفاه که موسس آن اربکان بوده است، می‌گوید: «او ـ اردوغان ـ در سایه حمایت برخی قدرت‌های خارجی به اقتدار رسید. او در حال حاضر ندانسته دارد آب به آسیاب قدرت‌های نژادپرست صهیونیستی- امپریالیستی موجود در دنیا می‌ریزد و از نظام ناعادلانه صهیونیستی- غربی آنان حمایت می‌کند».
......................................................................................
پی‌نوشت
1- Terror
2 - Rutin
3 - Opportunist