نوشتههای تاریخی از نظر اعتبار و ارزش در یک سطح نیستند. عواملی که از اعتبار متون تاریخی میکاهند و از آفتهای تاریخنگاری محسوب میشوند عبارتند از:
1 – تمایلات فردی مورخ در ذکر و تحلیل رخدادها
علاقهها، سلیقهها، بینشها و گرایشهای هر مورخی میتواند بر اراده او از وقایع تاریخی اثر بگذارد. به عبارت دیگر هر مورخی وقایع تاریخی را از زوایای تمایلات و باورهای خود مینگرد. این نوع نگرش باعث میشود تحلیل وقایع تاریخی هرگز از خطر دخالت تمایلات فردی، در امان نباشد. این تمایلات 2 نوع است: نوعی به مسائل شخصی مورخ و نوعی به علاقهها و سلیقههای اعتقادی، باورها و ارزشهای پذیرفتهشده مورخ یا علاقه کلی به وطن و خاک و سرزمینی که در آن نشو و نما کرده است، بازمیگردد. یکی از عناصر و عواملی که تاریخ را از آفتهای تاریخنگاری مصون نگاه میدارد این است که مورخ بین علایق شخصی و علایق دیگر تفکیک قائل شود و در بیان رخدادهای تاریخی تا حد امکان از حب و بغضهای شخصی بپرهیزد.
2 – استناد به متون و منابع غیراصیل و مخدوش
از دیگر آفتهای تاریخنگاری استناد به متون، منابع و مدارک غیراصیل و مخدوش است. اینگونه مدارک از نظر ذکر منبع چندان موثق نیستند. در همین رابطه یکی از آفاتی که تاریخ هر ملتی را تهدید میکند، گرایش افراطی به متون و مدارک غیربومی است، به عنوان تنها منابع اصیل و قابل اعتماد، و محک قرار دادن آنها برای اثبات درستی یا نادرستی منابع داخلی. این مساله در تاریخنگاری معاصر ایران بسیار به چشم میخورد به طوری که مثلاً بعضی مورخان، اظهارات ماموران انگلیس، روسیه یا کشورهای دیگر را- که در ایران منافعی را دنبال میکردند- درباره بعضی شخصیتها، حوادث و حرکتهای تاریخی، به افراط و به طور یکطرفه و بدون ارزش قائل شدن برای سایر منابع، مبنای داوری خویش قرار میدهند.
3- عدم تشخیص و دستهبندی وقایع مهم و سطحینگری در تاریخ
یکی دیگر از آفتهای تاریخنگاری تشخیص ندادن و دستهبندی نکردن وقایع مهم و موثر از وقایع غیرمهم و فرعی در تاریخ است. این ناآگاهی سبب میشود مورخ، یک واقعه تاریخی را درست تجزیه و تحلیل نکند و نتایج غلطی به دست آورد. این آفت عمدتاً به دلیل ناتوانی مورخ در فهم عمیق حوادث و رویدادهای تاریخی بروز میکند. مورخ به دلیل اشراف نداشتن بر سیر جریانات تاریخی، با داوریهای سطحی درباره بعضی شایعات و مسائل پیش پا افتاده، واقعهای تاریخی را مهمتر از آنچه هست تحلیل میکند. این بینشها و گرایشها و همچنین آفتها، براساس اصول و ضوابط، در سطح کار محقق و مورخ اثر خواهد گذاشت و در مبادی ورودی و حساس کار با مسائل دیگر ترکیب شده و در شکل و محتوای تحقیق تاریخی موثر خواهد بود.
ادوار تاریخی
درباره تقسیمبندی ادوار تاریخی نظریات مختلفی وجود دارد. عدهای با دیدگاه صرفاً مادی و ابزاری و براساس تقسیمبندی سنگ، فلز، ادوات شکار، کشاورزی، صنعت و... تاریخ بشر را به دورههای مختلف تقسیم میکنند. البته علاوه بر این دیدگاه با ملاکهای دیگری نیز میتوان به تقسیمبندی دورههای تاریخی پرداخت. برای مثال میتوان به تقسیمبندی ادوار تاریخی براساس ظهور انبیا و شرایع الهی اشاره کرد. در سنت تاریخنگاری اسلامی، دیدگاه دوم و در تاریخنگاریهای جدید مغربزمین، دیدگاه اول غلبه دارد.
منبع: تاریخ تحولات سیاسی ایران