جنبش مقاومت اسلامی فلسطین که منشأ بزرگ‌ترین حماسه‌های مقاومت مردم فلسطین در برابر اشغالگران صهیونیست طی 3 دهه اخیر بوده است در 30 سالگی خود نه تنها درگیر چالش ایجاد توازن در رویکردهای سیاسی و میدانی است بلکه به نظر می‌رسد تغییر لحن رهبران سیاسی عمدتا خارج‌نشین آن، نشانه‌ای بر شکاف شکل گرفته میان آنها با مجاهدان انقلابی عمدتا ساکن غزه، قدس و کرانه باختری فلسطین باشد. پس تا وقتی انقلابی‌هایی هستند که با ایستادگی عملی علیه اشغالگران، تردیدهای دیپلمات‌ها را به چالش بکشند، بعید است حماس از حماسه تهی شود.
حماس در سال ۱۹۸۷ به رهبری عبدالعزیز رنتیسی و شیخ احمد یاسین به عنوان شاخه فلسطینی جنبش اخوان‌المسلمین تاسیس شده و هدف خود را «نابودی اسرائیل» و «آزادی تمام خاک فلسطین» اعلام کرد اما حالا در بهار 2017 در سند جدید خود با وجود تاکید بر ادامه مقاومت به عنوان راهبرد اصلی خود دست به تغییراتی تاکتیکی زده است. حالا حماس از اخوان‌المسلمین انحرافی که دیگر تشت رسوایی وابستگی‌اش به سازمان‌های جاسوسی انگلیسی و آمریکایی از بام افتاده تبری می‌جوید و با وجود تاکید دوباره بر ادامه نهضت آزادی تمام فلسطین، با تشکیل دولت فلسطینی تنها در بخشی از این خاک مقدس که در سال 1967 توسط سازمان ملل به رسمیت شناخته شده موافقت کرده و مهم‌تر از همه، از بند نابودی اسرائیل چشم‌پوشی می‌کند. حال پرسش اینجاست که آیا این یک عقب‌نشینی برای این جنبش محسوب می‌شود؟
خالد مشعل، رئیس دفتر سیاسی حماس، دوشنبه شب در نشستی در دوحه پایتخت قطر با حضور اغلب رهبران این جنبش از سند جدید این جنبش رونمایی کرد. به گفته او، سند یادشده در 42 بند که تدوینش حدود 2 سال زمان برده بیانگر اجماع رهبران جنبش و نهادهای آن در داخل و خارج است. اما در حقیقت آنچه سند سیاسی و حتی اساسنامه جدید حماس خوانده می‌شود و به تقلید از نخستین سند حماس در سال 1988 تدوین شده در حقیقت یک راهبرد یا میثاقنامه دوره‌ای برای مقاومت اسلامی فلسطین است. به گفته مشعل این سند مخالف لطمه زدن به مقاومت و سلاح آن و مبتنی بر عدم به رسمیت شناختن رژیم صهیونیستی است. راهبرد جدید تاکید می‌کند که مسجدالاقصی متعلق به امت اسلامی است و اشغالگران هیچگونه حقی در آن ندارند. پذیرش مرزهای 1967، تاکید بر تمامیت فلسطین «از نهر تا بحر»، تاکید بر قدس به عنوان پایتخت کشور فلسطین، تفکیک بین یهودیت و صهیونیسم (شبیه دیدگاه جمهوری اسلامی ایران)، مخالفت با پیمان اسلو برای عدم تکرار ماجرای سازش فتح و تاکید بر نگذاشتن سلاح بر زمین از دیگر فراز و فرودهای این سند هستند.
مشعل رو به خاموشی سازش
در عین حال گفته‌های دیگر مشعل در نشست دوحه از ابهام‌آلود بودن چشم‌انداز او و دیگر رهبران سیاسی جنبش حکایت می‌کند.
او می‌گوید: «ما به دنبال جنگ نیستیم اما برای آزادسازی سرزمین و پایان دادن به اشغالگری تلاش می‌کنیم. ما خواهان ادامه فشار به اشغالگران برای آزادی اسرا هستیم و با اسرا و خواسته‌های عادلانه آنها اعلام همبستگی می‌کنیم». حتی در تحلیل‌هایی که فرضیه عقب‌نشینی حماس را با ارائه سند سیاسی جدید رد کرده و قائل به تلاش مقاومت فلسطین برای ایجاد تغییراتی متناسب با شرایط امروز، هدف‌گذاری میانی سیاسی در راه هدف جهادی نهایی یا تلاش برای حفظ روابط خوب با مصر- به واسطه عدم حمایت از جمعیت اخوان‌المسلمین- هستند نیز از ابهام آشکاری رنج می‌برند. در واقع هنوز هیچ تضمینی وجود ندارد که تفسیر عملی تغییرات اعلام شده در چشم‌انداز مقاومت فلسطین در سطح تاکتیکی خواهد بود یا راهبردی یا حتی اینکه آیا این تغییرات به مفهوم خروج این جریان از مدار مقاومت است یا نه؟ از طرف دیگر حقایق میدانی و تشکیلاتی مقاومت فلسطین بویژه انتخاب یحیی سینوار یکی از مجاهدان پیشگام و محبوب حماس و از ارشدترین اعضای شاخه نظامی حماس (گردان‌های عزالدین قسام) به عنوان جانشین اسماعیل هنیه، رئیس دفتر سیاسی جنبش در غزه، پایتخت عینی آن حکایت از رویش‌ها و ریزش‌هایی در مسیر حیات حماسی حماس دارند. با رهبری او در غزه قطعا شاخه نظامی حماس قدرت و کنترل بیشتری بر جریان مقاومت پیدا می‌کند که پشتوانه آن چندین هزار رزمنده جان بر کف و زرادخانه بزرگ موشکی است که 3 بار رژیم صهیونیستی را به بن‌بست جنگی در این باریکه کوچک ساحل مدیترانه کشانده است.
دکتر محمدصادق کوشکی، کارشناس مسائل بین‌الملل تحولات اخیر حماس را نشانگر ریزش مشروعیت و حذف تدریجی خالد مشعل و طیف سازشکار او از حماس می‌داند.
این استادیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران به تسنیم از موج تغییرات در کادرهای سنتی حماس گفته است یعنی به موازات حذف تدریجی کادرهای دفتر سیاسی، بویژه چهره‌هایی شبیه موسی ابومرزوق یا حتی خالد مشعل، شاهد روی کار آمدن چهره‌هایی هستیم که رویکرد جهادی‌تر دارند و حتی مثل اسماعیل هنیه ساکن غزه هستند. او می‌گوید: «با توجه به ناکارآمدی‌هایی که جناح سیاسی حماس - طیفی که خالد مشعل و موسی ابومرزوق در آن قرار داشتند- داشته‌اند و با توجه به بعد مسافتی هم که دارند و در قطر ساکن شده‌اند خیلی نمی‌توانند مسائل فلسطین را دنبال کنند، به نظر می‌رسد نیروهایی که نگرش جهادی داشته، به شاخه نظامی، گردان‌های عزالدین قسام نزدیک‌تر هستند، در حال قدرت گرفتن هستند. به همین خاطر ممکن است شاهد چهره انقلابی‌تر و هجومی تری از حماس باشیم».
بنابراین او ارائه سند جدید توسط طیف مشعل را نوعی کارشکنی در مقابل شکل‌گیری نسل جدیدی رشد یافته‌تر و متکامل‌تر از نسل قبل حماس می‌داند. البته او ماهیت حماس را به دلیل حضور جریان‌های دیگر در داخل آن متکثر و پراکنده برمی‌شمرد اما معتقد است فضای فعلی به سمت نیروهای جهادی گرایش دارد و فرآیند‌های فعلی می‌تواند به حذف یا محدویت اختیارات شخصیتی چون خالد مشعل منجر شود به صورتی که در سایه قرار گرفتن او منجر به اختلاف و تنش جدیدی در حماس نشود.
مخالفت یونسکو با تغییر نام مسجدالاقصی
سازمان علمی، فرهنگی و تربیتی سازمان ملل (یونسکو) با درخواست رژیم صهیونیستی برای تغییر نام مسجدالاقصی به نام جبل‌الهیکل مخالفت کرد. با این حال روزنامه اسرائیلی هاآرتص گزارش داد کشورهای عربی و تشکیلات خودگردان فلسطین با ذکر نکردن نام مسجدالاقصی یا حرم شریف قدس در قطعنامه دیروز یونسکو در پاریس موافقت کردند. در این قطعنامه عنوان شده که قدس متعلق به سه دین (اسلام- یهود- مسیحیت) است. طرف‌های عربی امتیازهای زیادی در قطعنامه اخیر داده‌اند با این حال این قطعنامه همچنان رژیم اسرائیل را یک طرف اشغالگر در آنچه مربوط به قدس می‌شود، توصیف می‌کند و پیوستن قدس اشغالی به اسرائیل (سرزمین‌های اشغالی) را به رسمیت نمی‌شناسد و حفاری‌های انجام شده رژیم صهیونیستی را در قدس اشغالی و اطراف شهرک القدیمه محکوم می‌کند. در این قطعنامه همچنین از اوضاع نوار غزه و اقدامات تل‌آویو در حرم ابراهیمی در الخلیل و مقبره راحیل (همسر یعقوب پیامبر) در بیت لحم انتقاد شده است. همچنین «الون اشپیز» معاون مدیرکل وزارت خارجه رژیم صهیونیستی در امور سیاسی در گفت‌وگویی تنش‌زا با کلیمنس فون‌گیتس، سفیر آلمان در تل‌آویو اعتراض این رژیم را به دشمن خواندن اسرائیل از سوی آلمان به اطلاع وی رساند.