مهدی مهدوی‌گرگانی: دونالد ترامپ رئیس‌جمهوری آمریکا تمرکز بر توافق هسته‌ای را کلید زد و همانطور که در دوران مبارزات انتخاباتی وعده داده بود، به گفته خودش، قصد دارد آن را مورد بازنگری قرار دهد. «رکس تیلرسون» وزیر خارجه آمریکا اخیرا در یک نشست خبری در کاخ سفید حمله به برجام را آغاز کرد و گفت: توافق هسته‌ای توافقی شکست خورده است و نتوانسته اهداف خود را محقق کند. چند روز بعد ترامپ نیز در مصاحبه با خبرگزاری آسوشیتدپرس گفت: ایران روح برجام را نقض کرده است.وی در پاسخ به این سوال که منظورش از نقض روح توافق هسته‌ای چیست، گفته: منظور من «فعالیت‌های ثبات‌زدای ایران در خاورمیانه» و فراتر از آن است.این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که 2 روز قبل از آن تیلرسون طی نامه‌ای به کنگره از پایبندی ایران به توافق هسته‌ای خبر داده بود. تیلرسون در این نامه ضمن تاکید بر پایبندی ایران به برجام از تشکیل کمیسیونی امنیتی برای بررسی و بازنگری برجام نیز خبر داده و گفته این تیم امنیتی برجام را با دقت بررسی کرده و گزارشی درباره آن به دونالد ترامپ ارائه خواهد کرد. اگرچه هیچ‌یک از مقامات آمریکایی در دولت ترامپ تاکنون نگفته‌اند ایران به تعهدات خود در برجام پایبنده نبوده است اما اظهارات جدید آنها درباره ارواح برجام و دیگر فعالیت‌های مربوط به سیاست خارجی ایران که قرار نبوده موضوع برجام باشد مشکوک و قابل تامل است. بگذارید نگاهی به مواضع و اظهارات مقامات کشور خودمان درباره توافق هسته‌ای طی هفته‌های اخیر بیندازیم. محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در واکنش به اظهارات دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا گفت: ببینیم آیا آمریکا آماده است به متن برجام پایبند باشد؛ روحش به کنار. آمریکا تاکنون از هر دو سرپیچی کرده است. باید باز هم از ماژیکم استفاده کنم؟  منظور آقای ظریف از استفاده از ماژیک، «های لایت» کردن موارد متعدد نقض برجام از سوی دولت باراک اوباما و همچنین دولت فعلی آمریکاست؛ چیزی که منتقدان نیز پیش از این بارها و بارها بر آن تاکید کرده بودند اما آقای ظریف فقط آن را‌ های‌لایت کرده بود اما چیزی درباره آن به افکار عمومی نگفته بود. مجید تخت‌روانچی و سیدعباس عراقچی نیز که از اعضای تیم مذاکره‌کننده بودند اخیرا انتقادات زیادی از رویکرد آمریکایی‌ها در قبال توافق هسته‌ای داشته‌اند. عراقچی روز قبل از سفر به وین برای شرکت در هفتمین کمیسیون برجام گفت: در جریان کمیسیون مشترک ایران و کشورهای 1+5 تمام موارد بدعهدی، تعلل و مقابله‌جویی دولت آمریکا نسبت به برجام را مطرح و پیگیری خواهم کرد. این درحالی است که مقامات دولت یازدهم تا قبل از این سخنی از نقض صریح برجام توسط آمریکایی‌ها به میان نیاورده بودند. سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است: دستگاه سیاست خارجی دولت یازدهم که مسؤول مذاکرات و اجرای توافق است چرا اکنون به فکر نقض برجام از سوی آمریکایی‌ها افتاده است؟ در حالی که منتقدان پیش از این بارها بر آن تاکید کرده بودند.  منتقدان توافق هسته‌ای بارها و بارها بر عدم اطمینان به آمریکایی‌ها تاکید کرده بودند. مساله سنگ‌اندازی واشنگتن در مسیر برداشتن تحریم‌ها بارها به دولت گوشزد شده بود، اعمال تحریم‌های جدید از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا به عنوان نقض برجام به دولت یادآوری شده بود، موضوع ترساندن بانک‌های غربی از سوی آمریکا برای عدم برقراری مراودات تجاری با ایران از همان ابتدای اجرای برجام مکررا گفته شده بود. چندین مورد نقض آشکار دیگر از سوی واشنگتن صورت گرفته است که همگی باعث شده است منافعی که قرار بود از برجام نصیب ملت ایران شود تقریبا هیچ شود. در مقابل اما ایران تمام تعهدات خود را مو به مو حتی قبل از شروع زمان اجرای برجام اجرا کرده است. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تاکنون یک مورد از نقض برجام را از سوی طرف ایرانی گزارش نکرده است و حتی در یکی از گزارش‌های خود گفته بود ایران بیش از آن چیزی که در برجام تعهد داده ذخایر اورانیوم با غنای پایین خود را کم کرده است! حتی مقامات دولت ترامپ نیز تاکنون نگفته‌اند ایران برجام را نقض کرده است. ترامپ در همین مصاحبه با آسوشیتدپرس نیز تاکید کرده بود من نمی‌گویم ایران تعهداتش در برجام را نقض کرده بلکه معتقدم ایران با اقداماتش در خاورمیانه و فراتر از آن روح برجام را نقض کرده است.اکنون دولت یازدهم درباره برجام نه راه پس دارد و نه راه پیش. ضعف‌های آفتاب تابان برجام یکی پس از دیگر در حال رخ نمایاندن است؛ علت اصلی آن نیز به زمان مذاکرات و عجله مذاکره‌کنندگان برای دستیابی به توافق بازمی‌گردد. رهبر حکیم انقلاب این موضوع را با ذکاوتی خاص درک کرده بودند؛ ایشان در یکی از سخنرانی‌های خود در خلال مذاکرات تاکید کردند ما هیچ عجله‌ای برای رسیدن به توافق نداریم و خطاب به تیم مذاکره‌کننده فرمودند تا هر زمان که نیاز باشد وقت برای مذاکره وجود دارد و نباید در کارشان تعجیل کنند.منظور از عدم تعجیل این بود که منافذ و حفره‌های احتمالی در توافق هسته‌ای بسته شود تا طرف غربی نتواند در بزنگاه‌های اینچنینی با توسل به متن یا روح و روان برجام، علیه ما دست به توطئه بزند.اکنون مشخص شده است برخلاف ادعای دولت که توافق هسته‌ای میان ایران و 6 کشور دیگر بسته شده است، این توافق میان ایران و آمریکاست و کشورهای دیگر نفوذ چندانی برای اعمال فشار به طرف آمریکایی برای اجرای تعهداتش ندارند؛ که اگر داشتند دولت آمریکا با این صراحت صحبت از نقض برجام یا خارج شدن از توافق نمی‌کرد. ترامپ اخیرا در پاسخ به سوالی درباره اینکه اگر با رهبران اروپایی درباره برجام صحبت کند آنها چه واکنشی نسبت به مواضع واشنگتن خواهند داشت گفته: من اصلا با آنها راجع به برجام صحبت نخواهم کرد! ظریف و همکارانش بارها تاکید کرده‌اند برجام فقط درباره موضوع هسته‌ای است و مسائل دیگر را به هیچ‌وجه دربرنخواهد گرفت اما اظهارات اخیر مقامات آمریکایی درباره سیاست‌های ایران در خاورمیانه و مسائل دیگر نشان می‌دهد دست آنها برای اعمال فشار بر ایران از طریق برجام باز است. در واقع دیپلمات‌های دولت یازدهم باید به گونه‌ای مذاکره می‌کردند که نه تنها تغییر دولت در آمریکا بلکه رویکردهای بولهوسانه آنها نیز نتواند خللی در پایه‌های برجام به وجود بیاورد. مقامات آمریکایی در حالی می‌گویند برجام نتوانسته به اهداف خود دست یابد که آنها به همه اهداف خود از جمله بازرسی‌های مستمر و غیرمنتظره، از کار انداختن چرخ سانتریفیوژها و از کار انداختن برنامه هسته‌ای ایران به طور کلی دست یافته‌اند. این ما هستیم که تقریبا به هیچ‌یک از اهداف خود طبق برجام دست نیافتیم؛ با این حال متن و روح برجام به گونه‌ای است که آنها همچنان از ما طلبکارند و ما نیز به خاطر ضعف‌هایی که ریشه آن به زمان مذاکرات بازمی‌گردد، دستمان خالی است و کاری از دست‌مان برنمی‌آید. اکنون که برجام در معرض خطر تهدید وجودی قرار دارد دولت یازدهم چاره‌ای ندارد جز اینکه با صراحت از نقض برجام از سوی آمریکایی‌ها صحبت کند؛ موضوعی که حداقل 2 سالی از اثبات آن می‌گذرد اما از سوی دولت مورد قبول قرار نمی‌گرفت، چرا که قبول کردن آن یعنی اثبات حرف‌های منتقدان و اثبات ضعف‌های دولت و دستگاه سیاست خارجی.