درباره هنر مشارکتی(1)

هنر مشارکتی و کار گروهی و دسته‌جمعی در زمینه هنرهای تجسمی، امروز به یکی از فرم‌های دلخواه هنرمندان معاصر تبدیل شده است، اما با این وجود کارهای مشترک و گروهی در زمینه هنرهای تجسمی به دلایل مختلف از قدمت چندان زیادی برخوردار نیست و آغاز آن را مانند بسیاری از گرایش‌ و جریان‌های هنری معاصر باید در دهه‌های 50 و 60 میلادی جست. همچنین برخلاف هنرهایی چون موسیقی، تئاتر، رقص، معماری یا سینما که تجربه کارهای گروهی و جمعی در آنها بسیار رایج است، منحصر به‌فرد بودن و بحث از خلاقیت‌ها و نبوغ شخصی در هنرهای بصری، مساله‌ کوچکی نیست که بتوان از کنار آن به سادگی گذشت. تا به امروز نیز بیشتر آفرینش‌هایی که در این زمینه رخ داده بر پایه همین رویکردهای شخصی بوده است. حال بی‌آنکه بخواهیم کارهای گروهی دوران کهن را نادیده گرفته یا به بحث‌های تاریخ هنری درباره زیر سوال رفتن رویکردهای هنر مدرن و اتفاقات مربوط به دهه‌های یاد شده بپردازیم، در بخش نخست این نوشتار سعی خواهیم کرد تا نگاهی کلی به مفاهیم و رویکردهای معاصر این دست آثار داشته باشیم. همانگونه که گفته شد هنر مشارکتی و گروهی امروز یکی از انواع دلخواه و پرقدرت هنر معاصر است که هنرمندان مختلفی را در کنار یکدیگر به تجربه‌ای جدید وامی‌دارد؛ تجربه‌ای درست به همان شکل که هر کدام از ما در گروه‌های ورزشی، فضاهای خانوادگی یا هر کدام از کانون‌های علمی یا اجتماعی جامعه داریم و با آنها زندگی می‌کنیم. اما فرو نهادن اقتدار فردی به عنوان یک هنرمند مستقل و قرار گرفتن در یک فضای گروهی باعث به وجود آمدن رویکردها و رویدادهای جدیدی می‌شود که تا پیش از این کمتر سابقه داشته یا کمتر به آن توجه شده است. یکی از این موارد خارج شدن اثر هنری از یک خود ارجاعی است، مساله‌ای که بسیار متفاوت از گذشته است و نشأت گرفته از جمعی بودن هنری است که در آن اقتدار مولف دیگر چندان مطرح نیست. در این دست آثار به جای خلق اثر هنری به وسیله یک فرد، این اثر توسط گروهی از افراد شکل می‌گیرد که می‌توانند به‌عنوان هنرمندانی همفکر در کنار هم به کار بپردازند و هم این افراد می‌توانند بخشی از مخاطبان اثر باشند که حال به عنوان یک مشارکت کننده بخشی از روند تکاملی اثر هنری به آنها سپرده شده است. در همین راستا هنرمندانی که به صورت جمعی به فعالیت هنری می‌پردازند، تلاش ویژه‌ای دارند تا اثر هنری آنها نه به عنوان یک محصول نهایی بلکه به‌عنوان یک فرآیند دیده شود. این مساله نیز برآمده از یک نوع عدم قطعیت است که در بیشتر آثار هنری معاصر به چشم می‌خورد و به نوعی مرز میان هنرمند، مخاطب و اثر هنری را شفاف‌تر کرده و تعاریف گذشته ما در این زمینه را به چالش می‌کشاند. این شفاف شدن اگر چه به از بین رفتن کامل مرزها نمی‌انجامد اما تغییرات اساسی را به وجود می‌آورد که به موجب آن هنرمند بخشی از روند خلق اثر هنری خود را با مشارکت و همکاری افرادی می‌سازد که تا پیش از این به عنوان مخاطب مطرح بوده‌اند. این مشارکت و ورود مخاطب به اثر هنری، رویداد تازه‌ای است که یک نوع عدم تعین را در کارهای مشارکتی به وجود می‌آورد، زیرا هنگامی که هنرمند در این مشارکت هیچ تبانی ای را با مخاطب ندارد دیگر مشخص نیست چه اتفاقی روی خواهد داد. البته این عدم تعین یا قطعیت با مساله تصادف و بداهگی در آثار هنری تفاوت فراوانی دارد و مشخص نبودن چگونگی ورود و خروج مخاطب یا سهیم شدن او در بخشی از اثر هنری به واقع آثار هنری و حتی گالری‌ها را نیز از یک حالت منفعل به فضایی فعال تبدیل می‌کند. مشارکت، تعامل و همفکری در آثار هنری معاصر هرکدام ویژگی‌هایی را به یک هنر می‌بخشند که در آینده به آن خواهیم پرداخت. خبرهایی از دنیای «هنرهای نو» نمایشگاه «طبیعت رادیکال»: زیبایی و شگفتی طبیعت همیشه برای هنرمندان و معماران الهام بخش بوده است. از دهه 1960 ما شاهد رشد فزاینده و بدیهی در از بین رفتن طبیعت و تاثیر آن بر تغییرات آب و هوایی بوده‌ایم که به دنبال آن واکنش سریعی از طرف هنرمندان و معماران داشته است. طبیعت رادیکال نخستین نمایشگاهی ا‌ست که با خلق یک تصویر خیالی آنچه را که پیش آمده و راه حل‌هایی برای این مشکل جهانی ارائه می‌دهد. نمایشگاه طبیعت رادیکال در واقع بر پایه اندیشه هنر زمین، فرضیه هنر محیطی و تجربه‌های معماری‌گونه و آرمانگرا بنیان گذاشته شده است. فضای نمایشگاه به مانند سرزمین‌های خیالی می‌ماند و هر قسمتی از نمایشگاه فضایی ازطبیعت چشمگیر و مهیج را به نمایش گذاشته است. کارهای این نمایشگاه با الهام از هنرمندان پیشرو در این زمینه مانند هانز هاک، رابرت اسمیتسون، جوزف بویز و هنرمند معمار ریچارد باکمینیستر فولر است. نکته قابل توجه دیگر در این نمایشگاه بازنگری برخی چیدمان‌های تاریخی در این زمانه است که حتی فضای بیرون نمایشگاه را نیز در بر گرفته است. جشنواره هنرهای تجسمی جوانان 20 تیر برگزار می‌شود فارس: جشنواره بزرگ هنرهای تجسمی جوانان کشور با حضور 30 کشور اروپایی، آمریکایی و آسیایی 20 تیرماه در گرگان برگزار می‌شود. در این جشنواره 21 کشور اعلام آمادگی کرده‌اند که آثار هنرمندان 18 کشور پذیرفته شده است. این جشنواره 4 روزه تا 23 تیرماه ادامه دارد.