گروه اجتماعی: کارشناسان حوزه سلامت معتقدند اپیدمی مصرف قلیان در میان جوانان کشور بحرانی است و باید سیاست‌های هماهنگی برای مقابله با آن تدوین شود. ردیف نشسته‌اند روبه‌روی هم؛ دست هر کدام شلنگ قلیانی است و بعد از هر جمله پکی عمیق به آن می‌زنند. پشت این میزهای سنگی ساعت‌ها می‌نشینند به حرف. اگر زمانی کافه‌ها محل بحث‌های روز و تحلیل‌های فرهنگی و ادبی بود، امروز قهوه‌خانه‌های جدید نیز در رقابت با کافه‌های آن زمان پاتوق برخی جوانان و دانشجویان شده است.
به گزارش مهر، اما سوی دیگر این چرخه، جامعه پزشکی و جامعه‌شناسان هستند که از رشد مصرف قلیان در میان جوانان و بویژه خانم‌ها نگرانند و آن را خطری برای سلامتی نسل آینده می‌دانند. یک فوق تخصص ریه به خانواده‌ها هشدار می‌دهد با وجود اینکه علائم بالینی مصرف قلیان دیر ظهور می‌کند اما مضراتش از سیگار بیشتر است. صمد قدرتی، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران معتقد است: توتون‌های استفاده شده در قلیان علاوه بر مضراتی که مشابه سیگار دارد به خاطر مواد افزودنی دیگری که برای طعم بخشیدن و بو بخشیدن به آن اضافه می‌شود، ایجاد یکسری علائم حساسیت چه به صورت پوستی و چه به صورت تنفسی می‌کند و در پاره‌ای موارد باعث نمایان شدن آسم خفته در افراد می‌شود.
وی ادامه می‌دهد: قلیان می‌تواند روی سیستم قلبی، عروقی و ریوی تأثیرات سوء داشته باشد، همچنین دود سیگار و قلیان در مراحل اولیه باعث ایجاد تنگی در مجاری هوایی کوچک و بتدریج با افزایش میزان مصرف باعث تنگی مجاری هوایی بزرگ‌تر و تشدید تنگی نفس می‌شود.
به گفته قدرتی، استفاده از تنباکو به دلیل اینکه در مراحل اولیه‌اش تا چندین سال علائمی از لحاظ بالینی ایجاد نمی‌کند، افراد احساس می‌کنند هیچ عارضه‌ای ندارد و حتی میزان مصرف‌شان را نیز زیاد می‌کنند در حالی که سموم داخل توتون و تنباکو یک حالت تجمعی پیدا می‌کند و وقتی سطح سرمی‌شان از یک حد معینی بالاتر رفت باعث ایجاد اختلال در نحوه تنفس، تعداد تنفس و تست‌های تنفسی می‌شود، در نتیجه فرد علاوه بر اینکه دچار انسدادهای مزمن ریوی می‌شود مشکل آسم نیز به دنبالش اضافه می‌شود و برای کنترل بیماری‌اش به اقدامات درمانی بیشتری نیاز پیدا می‌کند.
قلیان‌های اعتیادآور
می‌گویند کشیدن قلیان اعتیادآور نیست اما آنها که ناخواسته هر صبح یا غروب روانه قهوه‌خانه‌ها می‌شوند به این گفته چندان اعتقادی ندارند. متخصصان حوزه اعتیاد نیز این موضوع را تایید می‌کنند. یک متخصص ترک اعتیاد در این ارتباط می‌گوید: برخی تصورشان بر این است که مصرف قلیان ضررش کمتر از سایر مواد دخانی است اما به یاد داشته باشیم که قلیان هم زمینه اعتیاد را فراهم می‌کند. جمال باقری تأکید می‌کند: مواد شیمیایی در توتون‌های صنعتی همانند هیدروکربن‌های آروماتیک که باعث معطر شدن توتون‌ها می‌شود، حساسیت و آلرژی را در بدن به دنبال دارد و اثرات سرطان‌زایی آن همانند سایر مواد دخانی است. برخلاف اعتقادات و باورهای افراد قدیمی که قلیان را بی‌ضرر می‌دانستند، دود منتشره از قلیان حاوی مقادیر زیادی مواد سمی است که این مواد سبب بروز سرطان ریه، بیماری‌های قلبی- عروقی و... می‌شود. ضمن اینکه نیکوتین قلیان نیز مانند سایر موارد دخانی، اعتیادآور است. بررسی‌های کمیته مبارزه با استعمال دخانیات وزارت بهداشت، درمان و علوم پزشکی نشان می‌دهد در حال حاضر
۱۵ درصد جوانان کشور مصرف‌کننده مستمر قلیان هستند که به دلیل دسترسی آسان به آن احتمالاً سراغ دیگر مواد دخانی هم خواهند رفت. این آمار از آنجا نگران‌کننده است که جامعه کنونی ایران بدون آگاهی از عواقب استفاده از قلیان از آن به عنوان یک وسیله برای تفریح استفاده می‌کنند.
رسول انتظارمهدی، دکترای اپیدمیولوژی هم درباره مضرات مصرف قلیان می‌گوید: قلیان یکی از مواد دخانی است که چون مصرف آن همراه با نوعی پک زدن عمیق همراه است، لذا مصرف طولانی‌مدت آن باعث بروز بیماری‌های ریوی از جمله «آنفیزم» که جزو بیماری‌های غیرقابل درمان است، می‌شود. وی ادامه می‌دهد: فردی که قلیان مصرف می‌کند هنگام تنفس، حجم مفید ریه را از دود پر می‌کند که این خود عامل بروز سرطان دهان می‌شود. وی معتقد است: مواد شیمیایی که در ساخت تنباکوهای قلیان مورد استفاده قرار می‌گیرد دارای فلزات سنگینی است که می‌تواند عامل بروز بیماری‌های کبدی یا کلیوی در فرد مصرف‌کننده باشد.
قلیان ریشه بیماری‌های غیرقابل درمان
محمد هاشمی، فوق تخصص ریه نیز در این رابطه می‌گوید: قلیان باعث اعتیاد به نیکوتین می‌شود که هر چه بیشتر استفاده شود اعتیاد به آن هم بیشتر است. استفاده مشترک از قسمت دهانی قلیان هم موجب انتقال بیماری‌های واگیرداری چون سل و هپاتیت است.
مشکلات را می‌دانیم اما قلیان می‌کشیم
فضا پر از دود و همهمه و قل‌قل قلیان است. روی هر تخت 3-2 نفری لم داده‌اند و میان حرف‌های‌شان پکی هم به قلیان می‌زنند. آنها که پیشکسوتند شیرین‌کاری هم می‌کنند و دود را به شکل حلقه‌ای بیرون می‌دهند. قلیان دست به دست می‌چرخد تا زمانی که سرخی زغال به خاکستر تبدیل شود و چای قوری هم ته بکشد. «ریحانه» به همراه دوستانش هر غروب پاتوق‌شان یکی از قهوه‌خانه‌های میانه شهر است؛ می‌گوید همه مضرات قلیان را می‌داند و خوب هم به یادش است که هر پک قلیان معادل چند نخ سیگار است اما باز هم قلیان می‌کشد. او قلیان کشیدن را فرصتی برای دورهمی‌های دوستانه می‌داند و معتقد است هنوز پیشنهاد بهتری برای جایگزینی با قلیان به ذهن او و دوستانش نرسیده است.
دختران رکورد زدند
گرایش دختران و زنان ایرانی به مصرف قلیان شاید ریشه تاریخی داشته باشد یا اینکه دختران قلیانی مانند دختران سیگاری قضاوت نمی‌شوند. دلیلش هر چه باشد بر اساس آمارها دختران گرایش بیشتری به مصرف قلیان دارند.
شهرام محمدی، آسیب‌شناس با اشاره به مشکلات اساسی زنان و دختران در جامعه می‌گوید: قلیان کشیدن دختران و پسران در مراکز تفریحی صحنه‌های مناسبی نیست. خانواده‌ها با فضاهایی روبه‌رو می‌شوند که چند نفری روی تخت سفره‌خانه‌ها لم داده‌اند و در حال کشیدن قلیان هستند اما برخوردهای سلبی نیز چاره‌ساز نیست. وی ادامه می‌دهد: باید فضاهایی در شأن خانم‌ها برای دور هم جمع شدن آنها ایجاد شود. متأسفانه بسیاری از مراکز تفریحی ما غروب‌ها به آقایان اختصاص دارد و در فضاهای دانشگاهی نیز فضاهای آزاد بیشتر به آقایان تعلق دارد و دختران دانشجو کمتر می‌توانند به فعالیت ورزشی و تفریحی بپردازند. محمدی تاکید می‌کند: استعمال قلیان دور از شأن زنان ایرانی است و هنوز هم نگاه‌های سنگین به زنانی که دخانیات مصرف می‌کنند وجود دارد؛ هرچند در میان نسل جوان قبح این مساله ریخته شده است. پدیده مصرف قلیان و دیگر انواع دخانیات اگرچه هیچ‌وقت در فرهنگ ایرانی پذیرفته نشده اما در بررسی علت گرایش دختران به قلیان به تاریخچه قلیان در ایران برخورد می‌کنیم. در گذشته مصرف قلیان در خانواده‌های پادشاهان بویژه در دوره قاجار رواج داشته است. بسیاری از عکس و نقاشی‌هایی که از آن زمان باقی مانده زنان دوران قاجار را در حال کشیدن قلیان نشان می‌دهد.
3 عامل گرایش دختران به قلیان
3 عامل «تفریح، فشار همسالان و برابری با پسرها»؛ یافته‌های یک پژوهش دانشگاهی درباره گرایش دختران به قلیان است. در این پژوهش که توسط لیلا حمزه‌گردشی، زینب حمزه‌گردشی و نیره اعظم‌حاجی‌خانی انجام شده، آمده است: احساس لذت و شادمانی همزمان با مصرف قلیان توسط تمام دختران مصرف‌کننده بیان شد. علاوه بر این دختران با کشیدن قلیان در مکان‌های عمومی حس غرور و بزرگی پیدا کرده و احساس کنند از محدودیت‌های زنانه عبور کرده‌اند.
مضمون دیگری که از مصاحبه‌ها انتزاع شد، تأثیر بی‌تفاوتی خانواده نسبت به رفتارهای نوجوان، مشکلات ارتباطی والدین و نوجوان، الگوبرداری از والدین مصرف‌کننده و فشار و تشویق همسالان برای مصرف قلیان بود. عوامل اجتماعی تسهیل‌کننده مصرف قلیان از دیدگاه نوجوانان دختر، مقبولیت اجتماعی مصرف قلیان توسط زنان نسبت به سایر مواد دخانی و دسترسی آسان و ارزان در قهوه‌خانه‌های سنتی بیان شده است. از نظر دختران، چون قلیان قدمت زیادی دارد و تاریخی و سنتی بوده، هیچ‌وقت در تاریخ ما برای زنان ممنوعیت نداشته، بنابراین برای فرد، خانواده و اجتماع قابل پذیرش است. نتایج مطالعه حاضر مطابق بررسی جهانی مصرف دخانیات نشان داد دختران تمایل زیادی به مصرف سایر محصولات دخانی غیر از سیگار دارند. این مساله به فقدان نظارت دقیق و رفتار پذیرفته شده اجتماعی درباره مصرف قلیان نیز بازمی‌گردد. نتایج مطالعه حاضر حاکی از تأثیر بالای همسالان بر تجربه و تداوم مصرف قلیان است. این موضوع مشابه با الگوی سوء مصرف مواد، انعکاسی از تغییرات اجتماعی و محیطی در دوره نوجوانی است. این موضوع ممکن است به تعاملات اجتماعی با همسالان و فرآیند اجتماعی شدن نوجوان بازگردد. نوجوانان به دنبال فرصت‌هایی هستند که با همسالان خود ارتباط برقرار کنند، بنابراین مصرف قلیان ممکن است برای نوجوانان جذاب و پذیرفته شده باشد. یافته‌های این پژوهش حاکی از تأثیر بالای همسالان، نرم‌های اجتماعی و دسترسی آسان به قلیان در سفره‌خانه‌های سنتی بر گرایش نوجوانان به مصرف قلیان است، بنابراین سیاست‌ها و برنامه‌های ارتقای سلامت نه تنها باید به اجرای قوانین منع فروش دخانیات به نوجوانان زیر ۱۸ سال توجه داشته باشد، بلکه باید روی پذیرش اجتماعی مصرف قلیان در دختران نیز تمرکز داشته باشد.