سعید ساسانیان:  هرقدر که زمان می‌گذرد گام‌های راهبردی ارتش سوریه و متحدانش، هوشمندانه‌تر می‌شود. این امر را می‌‌توان در اتخاذ راهبردهای کارآمدی چون مصالحه (محاصره یک منطقه و سپس مذاکره برای انتقال تروریست‌ها و در نهایت آزادسازی منطقه) و هوشمندی در انتخاب مناطق هدف برای عملیات آزادسازی مشاهده کرد. عملیات در بخش شرقی شهر حلب و شرق استان حلب، در قابون در غوطه شرقی دمشق و در  ریف شرقی سویدا و ... برخی از این انتخاب‌های مهم و دقیق بوده‌است. یکی از چنین انتخاب‌هایی که البته با توجه به تحولات میدانی عراق در حال تحقق است، پاکسازی بخشی از مناطق مرزی سوریه و عراق است. این امر می‌تواند منافع هر دو کشور را در مبارزه با تروریسم و ایمن‌سازی مرزها، برآورده کرده و علاوه بر آن، در حفظ وحدت و اتصال جغرافیایی محور مقاومت نیز موثر واقع شود. در این مقاله سعی می‌شود به ابعاد مختلف این تلاش راهبردی و همچنین حساسیت بازیگران خارجی نسبت به آن پرداخته شود.
 شرح رویداد
اواخر اردیبهشت 96 جنگنده‌های آمریکایی توانستند یک کاروان از ارتش سوریه را که شامل ۴ تانک، ۴ خودروی نظامی حامل نیروهای ارتش، ۴ خودروی زرهی و ۴ خودروی حامل اسلحه سنگین بود از حرکت بازدارند. در این حمله، 6 نفر از ارتش سوریه شهید و چند دستگاه زرهی نیز منهدم شدند. این کاروان تلاش می‌کرد از «سبع بیار» در شرق دمشق و جنوب غربی تدمر، به سوی گذرگاه مرزی التنف (Altanf) در مرز سوریه و  عراق و نزدیک به مرز اردن پیش‌روی کند.  گذرگاه التنف طی ماه‌های اخیر از سوی نیروهای ویژه آمریکایی، انگلیسی و نروژی اشغال شده است. گروه تروریستی‌ که اکنون در التنف حضور دارد تا منافع آمریکا را تامین کند «جیش مغاویر الثوره» است. نام سابق این گروه «جیش سوریا الجدید» بوده است. این گروه چندی قبل هم تلاش کرد شهر مرزی ابوکمال در مرز سوریه با عراق را که اکنون در تصرف داعش است، به اشغال خود درآورد که البته با شکست از سوی داعش مواجه شد.
   دلایل اهمیت مناطق مرزی جنوب سوریه
اکنون نبردی جدی میان آمریکا و گروه‌های تحت هدایتش با ارتش سوریه و متحدانش بر سر اینکه چه کسی در مناطق مرزی جنوب سوریه مسلط باشد، شکل گرفته است. آنچه در التنف رخ داد، بیانگر اهمیت بالای این مناطق در طراحی‌های راهبردی ایالات متحده آمریکا برای آینده سوریه و سیاست مهار و محدودسازی محور مقاومت بویژه ایران است. به نظر می‌رسد هر قدر ارتش سوریه و متحدانش بر آزادسازی این مناطق اصرار ورزند، آمریکا نیز در حفظ این مناطق خواهد کوشید و همین امر می‌تواند از روزهای پرتنش‌تری خبر دهد. اینکه گروه تروریستی مغاویر الثوره اعلام کرده است در آینده نزدیک، مجددا برای تصرف شهر مرزی ابوکمال اقدام خواهد کرد، بیانگر سیاست دفاعی- هجومی آمریکا در مناطق مرزی جنوب سوریه است؛ از یک‌سو هواپیماهای آمریکا بر سر نیروهای ارتش سوریه اطلاعیه‌های هشدارآمیز می‌ریزند و آنها را از هرگونه نزدیکی به ۵۰ کیلومتری التنف برحذر می‌دارند (در خصوص صحت این خبر، تشکیک شده است) و از سوی دیگر در پی توسعه‌ مناطق مرزی تحت تصرف خود بوده و خبر از عملیات تصرف ابوکمال می‌دهند که اکنون در اشغال داعش است. اما این سوی نبرد هم، ارتش سوریه و متحدانش قرار دارند که از 2 ناحیه در پی نزدیک شدن به التنف هستند. بخشی از نیروها از شرق سویدا در حال پاکسازی مناطق مرزی با اردن بوده و به سوی التنف می‌آیند و بخشی از نیروها هم در السبع بیار مستقر بوده و سعی در آزادسازی مناطق پیرامونی خود برای نزدیک‌شدن به التنف دارند. به طور همزمان نیروهای عراقی نیز در تلاش برای پاکسازی مناطق مرزی خود با سوریه هستند و تاکنون به موفقیت‌هایی دست‌یافته‌اند. از جمله اینکه بخش‌هایی از شهر القیروان را آزاد کرده، تلعفر هم در محاصره حشدالشعبی است. اما چرا التنف و مرزهای جنوبی سوریه (مرز با عراق و اردن) مهم است؟ به نظر می‌رسد موارد زیر را می‌توان در این باره بیان کرد:
1- گذرگاه التنف، پس از مرز سوریه و اردن (به‌سوی شرق)، نخستین و مهم‌ترین گذرگاه مرزی سوریه با عراق است. به عبارت دیگر التنف، جنوبی‌ترین گذرگاه مرزی سوریه و عراق است و از این منظر و به دلیل قرار داشتن این منطقه در میان سوریه، عراق و اردن، حائز اهمیت است.
2- گذرگاه التنف به صورت زمینی بغداد را از طریق الرطبه در غرب استان الانبار به السبع بیار و دمشق متصل می‌کند. این یعنی در صورت آزادسازی التنف و البته پاکسازی مناطق جزئی تحت اختیار داعش در استان الانبار عراق، تهران می‌تواند به صورت زمینی به دمشق و سواحل مدیترانه دسترسی داشته باشد. البته شرط این دسترسی علاوه بر آزادسازی التنف، آزادسازی فاصله‌۱۱۰ کیلومتری التنف تا السبع‌بیار نیز هست. لذا حرکت ارتش سوریه و متحدانش هم از شرق سویدا به سوی التنف و هم از جنوب شرقی السبع بیار به سوی این گذرگاه مرزی، می‌تواند این مهم را فراهم کند. در این صورت، ایران به صورت زمینی به آب‌های مدیترانه و مرزهای سرزمین‌های اشغالی فلسطین دسترسی خواهد داشت. این امر می‌تواند برای ایران و محور مقاومت، امنیت‌زا محسوب شود.
3- دسترسی زمینی ایران به دمشق می‌تواند قدرت مانور میدانی و قدرت چانه‌زنی سیاسی محور مقاومت و بویژه تهران را افزایش داده و شرایط را برای طرف مقابل دشوار کند لذا ایالات متحده آمریکا و متحدانش سعی خواهند کرد به‌گونه‌ای عمل کنند که این مهم به‌هیچ‌وجه محقق نشود. اقدام به‌ظاهر قاطع آمریکا در حمله به کاروان ارتش سوریه (که البته با واکنش ارتش سوریه هم همراه شد) و سپس اعلامیه‌های هشدار به آنها مبنی بر اینکه در صورت ورود به ۵۰ کیلومتری التنف، مورد حمله‌ قرار خواهند گرفت، بخوبی نشان می‌دهد فارغ از سایر نقاط مرزی، گذرگاه التنف چقدر برای آمریکا حائز اهمیت است.
4- اگر آنگونه که گروه تروریستی مغاویر‌الثوره گفته است، در آینده نزدیک شهر مرزی ابوکمال مورد هجوم این گروه مورد حمایت قاطع آمریکا قرار گیرد، می‌توان اینگونه نتیجه گرفت که آمریکا نه‌‌تنها در پی حفظ التنف است که حتی خواهد کوشید دیگر گذرگاه مرزی سوریه یعنی ابوکمال را نیز به تصرف خود درآورد تا بتواند ارتباط میدانی عراق و سوریه را تنظیم کند. در صورت تحقق چنین برنامه‌ای، محور مقاومت از منظر جغرافیایی به 2 نیم تقسیم خواهد شد.
5- آزادسازی التنف در حالی‌که آخرین نقاط شهر الرطبه در غرب الانبار عراق هم پاکسازی شده باشد، می‌تواند موجب هم‌افزایی عراق و سوریه در مبارزه با تروریسم شود. اکنون برخلاف سال‌های قبل از بحران سوریه و حتی برخلاف برخی تنش‌های نه‌چندان مهم میان بغداد و دمشق در همین سال‌های بحرانی، روابط 2 کشور با محوریت مبارزه با تروریسم در بالاترین سطوح تحکیم یافته است. ارتش عراق چندی قبل با مجوز دولت بشار اسد، نخستین عملیات برون‌مرزی‌اش را در شهر مرزی ابوکمال سوریه انجام داد. 2 کشور به این جمع‌بندی دقیق و صحیح رسیده‌اند که بدون همکاری در سطوح راهبردی و راه‌کنشی [تاکتیکی]، امکان مبارزه موثر با داعش در مناطق مرزی‌شان را دارا نیستند. به همین دلیل، اراده پاکسازی مناطق مرزی در دولت و ارتش عراق هم جدی‌تر شده است. «ابومهدی المهندس» جانشین فرماندهی حشدالشعبی اخیرا در گفت‌وگو با الاخبار گفته است طرحی برای پاکسازی شهر القائم وجود دارد. القائم شهر مرزی عراق است که در آن‌سوی آن، شهر ابوکمال سوریه قرار دارد. او از امکان ورود نیروهای حشدالشعبی به خاک سوریه برای مبارزه با داعش نیز سخن گفته است. حرکت النجبا به‌عنوان یکی از زبده‌ترین گروه‌های مبارز عراقی که در سوریه نیز حضور دارد، در چنین شرایطی می‌تواند در کنار سایر گروه‌ها به لحاظ میدانی موثر واقع شود. به‌نوعی می‌توان گفت با سیادت نیروهای خودی بر مرزهای عراق و سوریه، سیاست فعال‌سازی و وارد کردن ظرفیت‌‌های مردمی کشورهایی چون عراق، افغانستان و پاکستان در بحران سوریه که تا قبل از پیدایش داعش به‌صورت جدی در دستور کار بود، می‌تواند دوباره و با قوت بیشتری عملیاتی شود. با پیدایش داعش، عملا ظرفیت نیروهای عراقی معطوف به داخل شد.
6- علاوه بر التنف و ابوکمال و مرز سوریه با عراق، مرز سوریه و اردن نیز حائز اهمیت است. تلاش ارتش سوریه و متحدانش و به‌کارگیری گروه نظامی دروزی‌های سویدا به نام «لبیک یا سلمان» برای آزادسازی مناطق مرزی با اردن، از چند جهت قابل توجه است. نخست اینکه این آزادسازی می‌تواند مانع هرگونه طراحی ماجراجویانه و تجاوزکارانه از سوی اتاق موک شود. اتاق موک در اردن، با طراحی آمریکا و حضور انگلیس، فرانسه، رژیم صهیونیستی و اردن، مسؤول اداره درگیری‌ها در جنوب سوریه است. طی هفته‌های اخیر، خبرها و نشانه‌های متعددی درباره آغاز عملیاتی از جنوب سوریه با مشارکت آمریکا و اردن منتشر شد. دستاورد دیگری که با آزادسازی مناطق مرزی سوریه با اردن محقق می‌شود، کنترل مرزها و ممانعت از رفت‌وآمدهای تروریست‌ها و انتقال تجهیزات است. در مجموع باید گفت امن شدن مرزهای سوریه با اردن می‌تواند در امنیت‌سازی برای دمشق موثر واقع شود.
  نتیجه‌گیری
با برجسته شدن مناطق مرزی جنوب سوریه، به نظر باید منتظر سطح متفاوتی از درگیری‌ها بود. آزادسازی کامل موصل می‌تواند بخش قابل‌توجهی از تمرکز حشدالشعبی را به آزادسازی شهرهای مرزی عراق با سوریه معطوف کند کما اینکه در قالب مرحله دوم عملیات «محمد رسول‌الله» چنین امری در حال تحقق است و دستاوردهایی در البعاج و القیروان در غرب استان نینوا به همراه داشته است. با توجه به اینکه امنیت پایدار در این مناطق بدون توجه به برخی عوامل برون‌مرزی از جمله عملکرد داعش، آمریکا و گروه‌های تروریستی تابعه آن در نقاط مرزی سوریه حاصل نخواهد شد، حشدالشعبی ناچار است با جدیت بیشتری به ورود میدانی به بحران سوریه بیندیشد. از سوی دیگر، به هر میزان که دو سوی مناطق مرزی عراق و سوریه تحت کنترل نیروهای خودی قرار گیرد، قدرت مانور محور مقاومت و به طور ویژه ایران در عرصه سیاسی و نظامی نیز افزایش خواهد یافت. دسترسی زمینی به دمشق و در نتیجه لبنان و سواحل مدیترانه، یکی از مهم‌ترین دستاوردهای راهبردی ناشی از پاکسازی مناطق مرزی عراق و سوریه است. قطعا ایالات متحده آمریکا نسبت به چنین امری سکوت نخواهد کرد، چرا که منافعش به خطر افتاده بنابراین در عرصه عملیات روانی واکنش معناداری از خود بروز می‌دهد (مانند توزیع اطلاعیه‌های هشدار که بیان شد). از سوی دیگر ایران و محور مقاومت نیز با توجه به اهمیت بالای مناطق مرزی، در مقابل آمریکا سکوت نخواهند کرد لذا باید منتظر داغ‌تر شدن اوضاع مناطق مرزی عراق و سوریه بود. اینکه راهکارهای روانی، سیاسی و میدانی آمریکا برای ممانعت از پیشروی ارتش سوریه و متحدانش به‌سوی ابوکمال و التنف چه خواهد بود، سوالی مهم و شایسته پاسخی راهبردی و راه‌کنشی [تاکتیکی] است.  شواهد حاکی از آن است که واشنگتن علاوه بر تلاش جهت تحکیم تسلط خود بر التنف، تمایل دارد به سوی ابوکمال هم برود تا با شکست داعش، 2 گذرگاه مهم مرزی سوریه و عراق را در اختیار گیرد. به نظر می‌رسد اینکه چه کسی ابتدا با داعش بر سر تسلط بر ابوکمال وارد نبرد شود، می‌تواند مهم باشد. تسلط آمریکا بر ابوکمال، علاوه بر اینکه سایه تهدید را بر سر استان الانبار و شهر القائم (که همچنان داعش در آن حضور دارد) حفظ خواهد کرد، مانع حضور میدانی موثر حشدالشعبی برای ورود مشروع به خاک سوریه خواهد شد. اما در صورت آزادسازی کامل موصل و تمرکز حشدالشعبی و ارتش عراق بر آزادسازی القائم، حشدالشعبی احتمالا توان ورود به خاک سوریه برای مبارزه با داعش بر سر ابوکمال را خواهد داشت. بر این اساس، باید گفت اگر آمریکا بخواهد با استفاده از گروه‌های تروریستی تابعه خود، داعش را در ابوکمال شکست دهد، ناچار است قبل از فراغت کامل حشدالشعبی و ارتش عراق از آزادسازی کامل موصل و روی آوردن به القائم، دست به اقدام بزند. باید منتظر ماند.
منبع: اندیشکده تبیین