مجید عنان‌پورخیرآبادی*: رهبر حکیم انقلاب در دیدار جمعی از دانشجویان در روز 17 خرداد امسال، فرمان «آتش به اختیار» دادند. این فرمان توسط بسیاری از کارشناسان و متخصصان حوزه فرهنگ مورد تحلیل قرار گرفت در صورتی که در سایر حوزه‌ها و از جمله حوزه اقتصاد هم قابل طرح و بحث خواهد بود. در این نوشتار قصد داریم یکی از ابعاد «آتش به اختیار بودن» در حوزه اقتصاد را مورد بررسی قرار دهیم. عبارت «آتش به اختیار»، اصالتاً تعبیری نظامی است و البته می‌دانیم که استفاده از تعابیر نظامی در زبان طبیعی، گاه بسیار پرکاربرد است (مثل واژه‌ راهبرد، جبهه و...). وقتی این تعبیر در فضای فرهنگی و عمومی جامعه طرح می‌شود، معنایی استعاری می‌یابد و نشانگر وضعیتی است که در نظام هماهنگی و کنش فرهنگی جامعه (از لایه‌ مسؤولان تا فعالان فرهنگی در سطح جامعه) اختلال به‌وجود آمده است. اگر بخواهیم بر اساس همان فضای معنایی مبدأ در این استعاره- که فضایی نظامی است- سخنی دقیق‌تر بگوییم، در ادبیات نظامی، فرآیند تدبیر و هماهنگی و فرماندهی در 3 سطح راهبردی (استراتژیک)، عملیاتی و تاکتیکی طرح می‌شود و اختلال در قرارگاه عملیاتی، زمینه‌ای برای اعلام شرایط آتش به اختیار برای نیروهای تاکتیکی خواهد بود. نکته‌ مهم این است که در این شرایط (یعنی آتش به اختیار)، ارتباط میان سطح راهبردی و تاکتیکی قطع نیست؛ یعنی نیروهای انقلابی و افسران جوان جنگ نرم می‌دانند که دشمن کیست و مسیر مقابله با آن چگونه است.(1)
یکی از مصادیق آتش به اختیار بودن در حوزه اقتصادی در پیام نوروزی رهبر معظم انقلاب در سال 93 مشهود بود؛ «اقتصاد و فرهنگ با عزم ملی و مدیریت جهادی» شعار سال 93 که در آن تلفیق 2 واژه اقتصاد و فرهنگ به همراه واژه «عزم ملی» نشانگر فرمان آتش به اختیار بودن به سطوح مختلف جامعه بود. در ادامه، ایشان در تبیین اهمیت و ارزش فرهنگ فرمودند: «فرهنگ از اقتصاد هم مهم‌تر است. چون فرهنگ، به معنای هوایی است که ما تنفس می‌کنیم؛ شما ناچار هوا را تنفس می‌کنید، چه بخواهید، چه نخواهید؛ اگر این هوا تمیز باشد، آثاری دارد در بدن شما؛ اگر این هوا کثیف باشد، آثار دیگری دارد».(2)   
از طرف دیگر یکی از پدیده‌های جدید در حوزه عقاید اقتصادی و سیر تحولات آن بویژه در دهه 1990 و اوایل دهه اول قرن 21، ظهور گرایش‌های اخلاق و اقتصاد، دین و اقتصاد و مانند آن است. در واقع زندگی انسانی یعنی فرهنگ او و فرهنگ هر انسانی یعنی شیوه زندگی او در باورها و رفتارها؛ چه فردی و چه جمعی. در واقع اقتصاد، فرهنگ و سیاست، همگی ابعادی از زندگی انسان هستند که با بررسی مسائل پیرامون انسان اعم از شناخت، تمایلات، نیازها، هدف و سعادت می‌توان به پیوندی از فرهنگ و اقتصاد دست یافت. با عنایت به مطالبی که عنوان شد بهترین مصداق برای آتش به اختیار بودن در حوزه اقتصادی همان واژه‌ای است که رهبر انقلاب سال‌هاست مطرح می‌کنند و آن هم «اقتصاد مقاومتی» است. شرایط کنونی اقتصاد مقاومتی نشانگر وضعیتی است که در نظام هماهنگی و کنش اقتصادی جامعه (از لایه‌ مسؤولان تا فعالان اقتصادی در سطح جامعه) اختلال به‌وجود آمده است. پس باید آتش به اختیار عمل کنیم. نمونه‌هایی از آتش به اختیار بودن جهت تحقق اقتصاد مقاومتی عبارت است از:
1- اصلاح الگوی مصرف
2- فریضه دانستن استفاده از تولیدات داخلی
3- تبدیل «استفاده از تولیدات داخلی» به یک فرهنگ
4- پرهیز از فرهنگ غلط مصرف مصنوعات خارجی
5- پرهیز از اسراف
6- پرهیز از تفاخر غلط ترجیح دادن مارک‌های خارجی به ایرانی(3)
7- بهره‌وری در کار
8- مطالبه‌گری از مسؤولان
9- مشارکت در تولید بیشتر
10- عدم همکاری با توطئه‌های دشمن و رصد تبلیغات دشمن
11- تولید علم با تکیه بر اقتصاد دانش‌بنیان
--------------------------------
پی‌نوشت
1- گزیده بیانات رهبر حکیم انقلاب با عنوان «واکاوی فرمان آتش به اختیار» منتشرشده در پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR  مورخ  27/3/96
2- بیانات در حرم مطهر رضوی 1/1/93
3- گزیده بیانات با عنوان «وظیفه مردم و مسؤولان در تقویت تولید ملی» منتشرشده در پایگاه اطلاع‌رسانی KHAMENEI.IR  مورخ 1/1/95
* کارشناس ارشد اقتصاد اسلامی