احمد طالقانی: سال تحصیلی به پایان رسیده و کارنامه‌ها توزیع شده اما برای دانش‌آموزان پایه نهم تحصیلی همه چیز تازه شروع شده است؛ دانش‌آموزانی که در نظام جدید آموزشی باید با تعیین رشته تحصیلی گام به دوره دوم دبیرستان بگذارند و مسیر زندگی خود را تعیین کنند. این مهم اما یکی دو سالی هست که با دشواری‌هایی مواجه شده، هدایت تحصیلی که نقطه عطف زندگی تحصیلی این دسته از دانش‌آموزان و سکویی است که باید نقطه جهش بچه‌ها باشد حالا به سدی مقابل دانش‌آموزان و خانواده‌ها تبدیل شده که هر سال نگرانی‌ها را دامن می‌زند. سال گذشته که تجربه نخست هدایت تحصیلی رقم خورد برخی ناهماهنگی‌ها و کمبودها در کنار نوعی اجبار که به خانواده‌ها تحمیل شد نارضایتی‌هایی را درپی داشت و امسال کمبود ظرفیت‌ها، توجیه نبودن اولیا و البته نادیده‌انگاشتن تفاوت‌ها مشکلاتی را برای خانواده‌ها ایجاد کرده است.
روی کاغذ همه چیز خوب است اما...
هدایت تحصیلی قرار است بر اساس 2 فاکتور سوابق تحصیلی دانش‌آموز و بررسی‌های مشاوره‌ای، امتیازبندی و محاسبه شود. البته سهم بررسی‌های مشاوره‌ای از سوابق تحصیلی بیشتر در نظر گرفته شده است، یعنی فقط کسب نمره ملاک نیست، بلکه بررسی‌های مشاوره‌ای و رغبت‌سنجی هم مهم تلقی شده است، در برگه هدایت تحصیلی 12 رشته بر اساس اولویت‌بندی مشخص می‌شود. این اولویت‌بندی نشان می‌دهد دانش‌آموز در کدام رشته بالاترین امتیاز و در کدام رشته پایین‌ترین امتیاز را داراست.
این 12رشته در 3 شاخه نظری شامل ریاضی و فیزیک، علوم‌تجربی و ادبیات و علوم انسانی و علوم و معارف‌اسلامی، شاخه فنی‌وحرفه‌ای با گرایش‌های صنعت، خدمات، کشاورزی، هنر و کاردانش با زیرشاخه‌های صنعت، خدمات، کشاورزی و هنر تقسیم‌بندی می‌شود. تا اینجای کار همه چیز منطقی به نظر می‌رسد، حتی تلاش برای توسعه مراکز فنی و حرفه‌ای و کاردانش با توجه به خیل فارغ‌التحصیلان دانشگاهی فاقد مهارت کاری پسندیده به‌شمار می‌رود اما نوبت اجرا که می‌رسد تازه دشواری‌ها شروع می‌شود.
مشکلاتی که سال گذشته آن همه اعتراض به‌دنبال داشت کماکان پابرجاست، کمبود ظرفیت‌ها، هدایت دانش‌آموزان مدارس مختلف نمونه دولتی، هیات امنایی، شاهد و عادی به طور یکسان بدون توجه به امکانات مدارس و تفاوت سطح دانش‌آموزان، بهانه‌تراشی برخی مدارس و خودداری از ثبت‌نام دانش‌آموزان به‌رغم داشتن فرم هدایت تحصیلی، نبود ظرفیت در برخی گرایش‌های مورد علاقه دانش‌آموزان بویژه در شاخه‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش و توجیه نبودن اولیا به‌رغم فرصت یک ساله آموزش‌وپرورش برای مشاوره و توجیه و از همه مهم‌تر نبود مشاوران کارکشته و متخصص به‌دلیل عدم توازن نیروی انسانی و فقر شدید نیروهای مشاور، دست به‌دست هم داده تا یکی از مهم‌ترین مراحل تحصیلی دانش‌آموزان به کابوسی برای خانواده‌ها تبدیل شود. «یاسین» دانش‌آموز پایه نهم است که در یکی از دبیرستان‌های دوره اول شرق تهران تحصیل می‌کند. او که با معدل 15/19 موفق به قبولی امتحانات نهایی شده حالا با مراجعه به مدرسه و دریافت فرم هدایت تحصیلی متوجه می‌شود برخلاف انتظار نمی‌تواند در یکی از شاخه‌های نظری ادامه تحصیل دهد و سهمیه او را یکی از مراکز فنی و حرفه‌ای تعیین کرده‌اند. او می‌گوید پافشاری خانواده‌اش برای معرفی‌اش به رشته علوم تجربی به‌رغم احراز شرایط لازم بی‌نتیجه بوده و مسؤولان به او گفته‌اند ظرفیت رشته علوم تجربی محدود است و چنانچه تمایل دارد در این رشته ادامه تحصیل دهد می‌تواند به مدارس غیرانتفاعی مراجعه کند، در حالی که بنیه مالی خانواده چنین امکانی به او نمی‌دهد.
پیگیری‌های خبرنگار ما حاکی است مشکل یاسین، سد راه تعداد زیادی از دانش‌آموزان مدارس دولتی عادی شده و مسؤولان هم در پاسخ به اعتراضات دانش‌آموزان، کمبود ظرفیت را دلیل اصلی عنوان کرده‌اند و ادامه تحصیل در رشته مورد علاقه را در مدارس غیرانتفاعی امکانپذیر دانسته‌اند.
هدایت تحصیلی خوب است، اجبار نه!
یکی از مصائب خانواده‌ها در طرح جدید هدایت تحصیلی، عدم انطباق رشته‌های پیشنهادی آموزش‌وپرورش با علایق و انتظارات دانش‌آموزان و خانواده‌هاست؛ درست است که در هدایت تحصیلی باید به توسعه متوازن رشته‌ها توجه داشت اما به بهانه این موضوع نباید به علایق دانش‌آموزان بی‌توجهی کرد زیرا فرجام تحصیل بدون رغبت آن هم در یک رشته تحمیلی از ابتدا مشخص است. در همین باره، سیدحمایت میرزاده، سخنگوی کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی گفت: طرح هدایت تحصیلی نباید برای دانش‌آموزان اجباری باشد، بنابراین مسؤولان آموزشی کشور باید تلاش کنند دانش‌آموزان و والدین آنها را نسبت به شرایط تحصیلی و شغلی آینده‌شان آشنا کنند، در صورت تحقق چنین رویکردی هدایت تحصیلی به نتیجه مطلوب می‌رسد. وی ضمن تاکید بر اینکه اقدام آموزش‌وپرورش به برگزاری آزمون‌های استعداد و رغبت در یک بازه زمانی کوتاه نمی‌تواند سبب دستیابی به اجرای مناسب هدایت تحصیلی شود، تصریح کرد: نمی‌توان با برگزاری یک آزمون و انجام تست‌زنی و تلفیق آن با نمرات خردادماه دانش‌آموزان اقدام به اجرای طرح یاد شده کرد؛ باید برای سنجش استعداد افراد 3 سال آخر تحصیل را در نظر گرفت و آن وقت اقدام به هدایت تحصیلی کرد. قاسم احمدی‌لاشکی، دیگر عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس نیز با اشاره به اینکه اجرای طرح هدایت تحصیلی گام نخست فرهنگ‌سازی برای سوق دادن دانش‌آموزان به انتخاب درست و تحصیل در رشته‌هایی که بازار کار خوبی دارند محسوب می‌شود، گفت: البته نباید فراموش کرد که برای تکمیل زنجیره هدایت تحصیلی، باید امکانات و تجهیزات لازم را فراهم کرد تا بتوان به اهداف مدنظر دست یافت. البته باید اذعان کرد که اجرای طرح هدایت تحصیلی نباید اجباری باشد، از این رو باید به دانش‌آموزان راهنمایی و مشورت داده شود.
ماهیگیری مدارس غیردولتی!
همانطور که اشاره شد یکی از گرفتاری‌های دانش‌آموزان پایه نهم و خانواده‌هایشان کمبود ظرفیت مدارس دولتی است که موجب استیصال و مراجعه اجباری خانواده‌ها به مدارس غیردولتی شده است. یکی از مشاوران مدارس شهر تهران که خواست نامش فاش نشود به «وطن امروز» گفت: در پی اعتراضات فزون از حد خانواده‌ها به طرح هدایت تحصیلی در سال گذشته، ظاهرا اجبار دانش‌آموزان به انتخاب رشته تحصیلی تعدیل شده اما کمبود ظرفیت عملا همان نقش را ایفا می‌کند و متاسفانه این مشکل حتی در مرکز فنی و حرفه‌ای و کاردانش هم به چشم می‌خورد، برای مثال دانش‌آموزان در برخی گرایش‌های مورد علاقه‌شان نمی‌توانند در منطقه خود تحصیل کنند و به مراکزی خارج از محدوده سکونت که گاه بسیار دور است ارجاع داده می‌شوند که معمولا انصراف خانواده‌ها و مراجعه به مرکز غیرانتفاعی را در پی دارد، از سوی دیگر آموزش‌وپرورش ظرفیت‌های محدود رشته‌های پرمتقاضی را بین دانش‌آموزان مدارس خاص و عادی به طور یکسان اختصاص داده، بدین ترتیب دانش‌آموزان مدارس دولتی عادی برای انتخاب رشته موردعلاقه‌شان با دانش‌آموزان مدارس نمونه دولتی، هیات امنایی و شاهد بر سر ظرفیت‌های محدود رقابت می‌کنند که با عدالت آموزشی سازگار نیست زیرا سطح آموزش و امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری آنها تفاوت فاحشی دارد. از سویی دانش‌آموزان مدارس عادی دولتی معمولا از اقشار آسیب‌پذیر جامعه هستند لذا مراجعه به مدارس غیردولتی برای تحصیل در رشته مورد علاقه‌شان آن هم با شهریه‌های گزاف فشار مضاعفی به خانواده‌ها
وارد می‌کند.