عبدالباری عطوان: اظهارات وزیر خارجه سعودی مبنی بر اینکه «درخواست بین‌المللی کردن حرمین شریفین و دخالت در حاکمیت عربستان بر اماکن مقدس، اعلام جنگ است و ما حق پاسخ به هر طرفی که چنین درخواستی را مطرح کند، برای خود محفوظ می‌دانیم»، برای نخستین بار از زمان آغاز بحران محور سعودی با قطر به احتمال اقدام نظامی علیه این کشور اشاره دارد. وزیران خارجه 4 کشور تحریم‌کننده قطر در نشست یکشنبه در منامه، از اقدامات جدید یا طرح‌های مجازاتی علیه قطر خبر ندادند اما با توجه به فضای این نشست و رویکرد تند حاضران در آن علیه قطر، بعید نیست تفاهماتی بین آنان حاصل شده باشد که محرمانه است و چه‌بسا در روزها یا هفته‌های آینده شاهد اجرایی شدن آن باشیم. بسیاری بر کلمه «گفت‌وگو» که در بیانیه پایانی این نشست ذکر شده، تامل کرده و پیش‌بینی کردند این کلمه که برای نخستین‌بار از زمان آغاز بحران با قطر بیان شده است، بیانگر عقبگرد مواضع این کشورها باشد اما وزیران خارجه در نشست منامه پیش از بیان این کلمه، تاکید کردند که گفت‌وگو پس از موافقت قطر با شروط سیزده‌گانه آنان حاصل خواهد شد. با در نظر گرفتن این موارد این سوال مطرح است: اگر از قطری‌ها انتظار می‌رود تمام شروط را بی‌چون و چرا اجرا کنند، پس معنی گفت‌وگو چیست؟
نکته مهم و خطرناک‌تر که بیانگر سوق‌یافتن به سمت مواضع تند 4 کشور تحریم‌کننده است، اظهارات عادل الجبیر پس از نشست منامه بود که در گفت‌وگو با شبکه العربیه بار دیگر تاکید کرد: درخواست دولت قطر مبنی بر بین‌المللی کردن حرمین شریفین و دخالت در حاکمیت عربستان بر آن، اعلام جنگ است و ما حق پاسخ به هر طرفی که چنین درخواستی را مطرح کند، برای خود محفوظ می‌دانیم. این اظهارات اشاره روشنی به شکایت کمیته ملی حقوق بشر قطر به نماینده سازمان ملل در امور آزادی دین و عقیده بود که در آن از سیاسی شدن مراسم مذهبی در عربستان ابراز نگرانی و اعلام شده بود عربستان از این مراسم در راستای اهداف سیاسی بهره‌برداری می‌کند و این به مثابه نقض آشکار تمام منشورها و عرف‌های بین‌المللی است. این در حالی است که سعودی‌ها هر صحبتی درباره بین‌المللی شدن اماکن مقدس را موضوعی بسیار حساس می‌دانند که نقض آشکار حاکمیت آنان و شک و تردید در مدیریت مراسم مذهبی است و البته به نظر نمی‌رسد مسؤولان قطری از این حساسیت غافل باشند. در این میان برخی ناظران معتقدند مسؤولان سعودی می‌توانستند با اجازه دادن به حجاج قطری برای انجام فریضه حج طبق معمول هر سال، از بروز هر گونه مشکلی که موجب سرزنش آنان شود، جلوگیری کنند، بویژه اینکه تاکید دارند هدف از تحریم قطر، آسیب رساندن به قطری‌ها نیست بلکه دولت این کشور هدف قرار دارد.
درباره موضوع «بین‌المللی کردن» حج و اظهارات وزیر خارجه سعودی مبنی بر اینکه هر گامی در این باره به مثابه «اقدامی خصمانه» و «اعلام جنگ» است و کشورش حق پاسخ به هرطرفی که این موضوع را مطرح کند، برای خود محفوظ می‌داند، باید گفت منظور او قطر است و باید پرسید آیا اظهارات الجبیر حاکی از این است که عربستان شکایت دولت قطر به سازمان ملل و یونسکو را اقدامی خصمانه و اعلام جنگ می‌داند، پس پاسخ به آن چگونه و چه زمانی خواهد بود؟ چه‌بسا این نخستین بار است که یک مسؤول سعودی با این لحن تهدید‌آمیز از زمان بحران با قطر و به این روشنی به اقدام نظامی اشاره می‌کند و این بسیار نگران‌کننده است. در این میان شیخ‌خالد بن احمد آل‌خلیفه، وزیر خارجه بحرین به هیچ‌وجه گزارش‌های روزنامه‌های مصری و کشورهای عرب خلیج‌فارس درباره برنامه ایجاد پایگاه نظامی متشکل از نیروهای مصری در جزایر حوار برای مقابله با قطر را تکذیب نکرد. سامح شکری نیز در توضیح این موضوع به گفتن اینکه همکاری نظامی بین مصر و بحرین از چند دهه پیش ادامه داشته است، اکتفا کرد. به هر حال در پرتو ناکام ماندن میانجیگری‌ها برای حل و فصل بحران محور سعودی با قطر و پافشاری هر دو طرف بر مواضع خود و خودداری از هرگونه امتیازدهی، به نظر می‌رسد این بحران به خانه اول بازگشته است و در نتیجه به سمت هرچه متشنج‌تر شدن در حرکت است و شاید روزها و هفته‌های آینده صحنه اقدامات شدید بویژه از سوی کشورهای تحریم‌کننده
علیه قطر باشد.