عماد اصلانی مناره‌بازاری: در روزهای گذشته خبری مبنی بر شکایت قطر از عربستان‌سعودی به سازمان ملل درباره سوءاستفاده سیاسی از حج و درخواست برای اداره کردن بین‌المللی حج در خبرگزاری‌ها مطرح شد، خبری که تازگی نداشت اما موضوعی را به اثبات رساند و آن این بود که حکام عربستان‌سعودی که همواره سعی دارند در جوامع اسلامی به عنوان «خادم حرمین الشریفین» نام برده شوند و داعیه‌دار جدایی حج از سیاست در جوامع اسلامی هستند و بارها ایران را متهم به سوءاستفاده سیاسی از حج کرده‌اند، با استفاده از کنگره عظیم حج سعی دارند به اهداف سیاسی خود برسند و حجی که بر مبنای مبانی مشترک اسلامی باید حافظ منافع جهان اسلام باشد را تبدیل به وسیله‌ای برای رسیدن به اهداف سیاسی و مطامع خود کنند. ما در این نوشتار سعی داریم با بررسی مصادیق سوءاستفاده سیاسی از حج توسط آل‌سعود به نتایج و تأثیرات این اقدامات بپردازیم. پیام‌های امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری به کنگره حج و حجاج بیت‌الله‌الحرام و اصرار بر برپایی حج ابراهیمی باعث شد تا اتهامات دولتمردان آل‌سعود در راستای سیاسی کردن حج توسط ایران در مجامع اسلامی به گوش برسد.
1-30 سال سوءاستفاده سیاسی از حج توسط آل‌سعود
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران دولت‌های منطقه مخصوصاً عربستان‌سعودی از گسترش تفکر اسلام ناب در جهان اسلام و عرب بشدت وحشت داشتند، پیام‌های امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری به کنگره حج و حجاج بیت‌الله الحرام و اصرار بر برپایی حج ابراهیمی باعث شد تا اتهامات دولتمردان آل‌سعود در راستای سیاسی کردن حج توسط ایران در مجامع اسلامی به گوش برسد. اولین اقدام شدید آل‌سعود کشتار بی‌رحمانه حجاج بیت‌الله الحرام در ۹ مرداد ۱۳۶۶ه. ش بود که «نایف بن عبدالعزیز» وزیر کشور وقت آل‌سعود، در بیانیه‌ای رسمی که وزارت کشور سعودی در هشتم ذی‌الحجه منتشر کرد، با دروغ‌پراکنی به حجاج شرکت‌کننده در برائت از مشرکین، آنها را متهم به اخلال در مراسم حج کرد. عربستان مدعی شد حجاج با چوب، سنگ و چاقو به طرف مسجدالحرام هجوم آوردند و مأموران برای جلوگیری از هرج‌ومرج وارد شدند. در این گزارش با ادعای عدم تیراندازی به زوار حرم آمده است حجاج با مأموران امنیتی درگیر شدند و تعدادی از حجاج زیر دست و پا ماندند و له شدند. این واقعه را می‌توان اولین اقدام سیاسی آشکار عربستان‌سعودی برای مصادره حرم‌های شریف مکه و مدینه در راستای سوءاستفاده سیاسی از حج دانست. بعد از این موضوع بود که عربستان‌سعودی با استفاده از امکاناتی که مدیریت حج به او می‌داد، سعی کرد اهداف سیاسی خود را محقق کند. مسؤولان برگزاری حج عربستان در مواردی از پذیرفتن منتقدان سیاسی خود در مراسم حج خودداری کرده‌اند، مسلمانانی که دیدگاه‌های متفاوتی با عربستان‌سعودی دارند. راشد الغنوشی رهبر مخالفان تونس و طارق السویدان خطیب کویتی از جمله معروف‌ترین قربانیان این سیاست ریاض محسوب می‌شوند. السویدان که از جبهه اخوان‌المسلمین حمایت کرده است هدف بدگویی‌های رهبران سعودی قرار گرفت و پس از انتقاد از کودتای نظامی در مصر، در سال ۲۰۱۳م، عربستان از ورود السویدان به این کشور و به جا آوردن مراسم عمره جلوگیری کرد. ممانعت از سفر برخی حجاج کشورهایی که به‌نوعی منتقد سیاست‌های این کشورند و یا عربستان با آنها مستقیماً در حال جنگ است به بهانه‌های واهی از دیگر مصادیق ادامه‌ی سوءاستفاده سیاسی از حج توسط عربستان است که در ادامه به بررسی آنها بیشتر خواهیم پرداخت. آل‌سعود در عمل ثابت کرد هرگاه با کشوری دچار اختلاف و تنش شود، فرصت دینی و شرعی حج را از شهروندان آن کشور می‌گیرد. اگرچه طبق شریعت اسلامی همه مسلمانانی که توانایی مالی و فیزیکی دارند باید یک مرتبه در زندگی خود مراسم حج (واجب) را بجا آورند.
۲-مصادیق سوءاستفاده سیاسی از حج توسط آل‌سعود
آل سعود که قدرت را در عربستان در اختیار دارد، خود را خادم حرمین شریفین (مدینه منوره و مکه مکرمه) می‌داند و در شعارهای خود عنوان می‌کند هرگز مراسم حج را با سیاست نیالوده است اما با این حال، آل‌سعود هیچ‌گاه نتوانسته است به این امتیاز مذهبی نگاهی سیاسی و ابزاری نداشته باشد. آل‌سعود در عمل ثابت کرده هرگاه با کشوری دچار اختلاف و تنش شود، فرصت دینی و شرعی حج را از شهروندان آن کشور می‌گیرد. اگرچه طبق شریعت اسلامی همه مسلمانانی که توانایی مالی و فیزیکی دارند باید یک‌مرتبه در زندگی خود مراسم حج (واجب) را بجا آورند اما استفاده رهبران سعودی از مراسم حج به عنوان ابزاری سیاسی تا اندازه‌ای بر همگان مشخص است و ما در این قسمت به بررسی مصادیق این اقدام از سوی عربستان‌سعودی می‌پردازیم.
۲-۱- سهمیه‌بندی‌های خاص برای فتنه‌انگیزی در کشورهای ناهمسو: شاید بتوان یکی از مهم‌ترین جنبه‌های سوءاستفاده سیاسی از حج توسط عربستان‌سعودی را ارائه دعوتنامه‌ها و روادید به مخالفان حکومت‌های ناهمسو با خود دانست. عربستان از این راه بخوبی برای فتنه‌انگیزی استفاده می‌کند. به عنوان نمونه می‌توان به سال‌های ۲۰۱۱م و ۲۰۱۳ م اشاره کرد که عربستان برای تضعیف حاکمیت عراق و فتنه‌انگیزی در این کشور، بدون هماهنگی با اداره حج و عمره عراق و در یک اقدام کاملاً سیاسی 2 هزار سهمیه حج به‌طور اختصاصی برای ایاد علاوی، نخست‌وزیر اسبق عراق در نظر گرفت، فردی که به دنباله‌روی کامل از سیاست‌های آل‌سعود مشهور است. یا در یک اقدام مداخله‌جویانه، ۲۰ هزار سهمیه حج در اختیار شیوخ عشایر عراق با هدف همراه کردن آنها با سیاست‌های خود قرار داده بود. حضور تروریست‌های سوری و «اعضای گروهک منافقین در مراسم حج(!)» و در مراسم ملی عربستان‌سعودی به عنوان یکی از برنامه‌های ثابت آل‌سعود برای فتنه‌انگیزی در سوریه و ایران به‌حساب می‌آید.
۲-۲- ضیوف خادم‌الحرمین‌الشریفین: حکومت سعودی در راستای بهره‌برداری سیاسی از حج و نفوذ در کشورهای مختلف در پوشش حج و عمره، هر ساله شخصیت‌های مختلف فرهنگی، مذهبی، دانشگاهی و رسانه‌‌ای را از کشورهای خاص باهدف تأثیرگذاری بر آنها و تبلیغ سیاست‌های خود در قالب برنامه هدفمند ملک سلمان موسوم به برنامه ضیوف خادم‌الحرمین به صورت رایگان دعوت کرده و در بهترین هتل‌های مدینه منوره و مکه مکرمه اسکان می‌دهد. سال گذشته یکی از مهم‌ترین برنامه‌هایی که برای شخصیت‌های اسلامی گذاشته شده بود ارائه تبلیغ سیاست‌ها و طرح‌های محمد بن سلمان برای وجهه‌سازی او بود. این برنامه به‌طور کل تمجید از اقدامات آل‌سعود از جمله طرح تبلیغاتی بن سلمان با عنوان «چشم‌انداز پادشاهی ۲۰۳۰» را شامل می‌شد.
۲-۳- گسترش تفکرات وهابیت و تکفیر: موسم حج یکی از ابزارهایی است که دولت سعودی و علمای وهابیت از آن استفاده تبلیغی می‌کنند، موسمی که در آن صدها حاجی مسلمان از اطراف عالم جمع می‌شوند و مبلغان وهابیت با غنیمت شمردن این گردهمایی مسلمانان از سراسر جهان در ایام حج، نهایت تلاش خود را برای تبلیغ وهابیت به کار می‌گیرند و از این موقعیت در نشر افکار خود سوءاستفاده می‌کنند. آنان مبلغان زبان‌دان را بین حجاج می‌فرستند و با بحث علمی و اهدای انواع کتاب و دعوت به مراکز علمی‌شان- اگر از شخصیت‌های علمی باشند- به تبلیغ وهابیت می‌پردازند. آنان حتی در بین حجاج شیعه و بویژه ایرانیان کتاب‌های فارسی ضد شیعه را در شمار بسیار بالا به صورت رایگان توزیع می‌کنند، کتاب‌هایی که اهداف آنان را بسیار مرموزانه دنبال می‌کند و از این جهت درصدد تثبیت عقاید خود و تخریب عقاید شیعه و مذاهب دیگر اسلامی است. کتاب «دشمنت را بشناس» با محوریت تکفیر شیعیان و معرفی کردن آنان به عنوان دشمن اصلی اسلام و فراموش کردن صهیونیسم و مساله فلسطین توسط یک نویسنده وهابی به نام «یعقوب بد القطامی» نوشته‌شده و در ۵ میلیون نسخه به چاپ رسیده است. این کتاب شامل چکیده‌ای از سخنان «ابن‌تیمیه» از سران وهابیت در تکفیر شیعه و شاخه‌های مختلف آن آمده است که شامل کافر شمردن شیعیان و حلال بودن جان، ناموس و اموال‌شان است. همچنین در این کتاب آمده است بر مسلمانان واجب است پیش از جهاد علیه یهودیان و مسیحیان علیه شیعیان جهاد کرده و آنان را به قتل برسانند. عربستان سعی دارد با استفاده از این روش تبلیغی، وهابیت و پدیده شوم تکفیر را در جهان اسلام گسترش دهد.
حجاج قطری که با بهانه‌های واهی از سفر به حج امسال محروم شده‌اند، تنها مصداقی کوچک از سوءاستفاده سیاسی از حج توسط عربستان‌سعودی هستند؛ مصداق‌هایی از این دست، نشان از سوءاستفاده سیاسی از حج از سوی عربستان دارد.
۲-۴- محروم‌سازی مسلمانان از مناسک حج: حکومت سعودی طی سال‌های اخیر شهروندان ایرانی، سوری، یمنی و اخیراً نیز شهروندان قطری را با حربه‌هایی مانند بازی با زمان و قرار دادن شروطی که حاکمیت ملی و عزت کشورهای اسلامی را خدشه‌دار می‌کند از انجام فریضه حج محروم کرده است. برای مثال پس از اینکه حکومت سعودی اواخر سال ۲۰۱۵ م روابط خود را با جمهوری اسلامی ایران قطع کرد، شهروندان ایرانی نیز سال ۲۰۱۶ به بهانه قطع رابطه عربستان با ایران از انجام فریضه حج محروم شدند. شورای وزیران سعودی ادعا می‌کند «رهبران، حکومت و ملت عربستان از ضیوف الرحمن شامل حجاج، عمره‌گزاران و زائران از تمام ملیت‌ها استقبال کرده و به خدمت‌رسانی به آنها افتخار می‌کنند و مانع ورود هیچ مسلمانی به سرزمین وحی نمی‌شوند» این در حالی است که پادشاهی سعودی با دادن روادید حج به شهروندان ایرانی در داخل ایران یا گذاشتن شروطی مانند استفاده نکردن قطر از هواپیمای ملی این کشور برای حجاج قطری، عملا از سفر حجاج بیت‌الله‌الحرام جلوگیری کرده است و از طریق شروط خود تلاش می‌کند مانع حج ایرانی‌ها، قطری‌ها، یمنی‌ها، سوری‌ها و... به دلایل سیاسی شود و مناسک دینی و فرایض بزرگ را گروگان جاه‌طلبی و تعصبات خود قرار می‌دهد. عربستان در این راستا تلاش دارد از ظرفیت حج برای تحت فشار قرار دادن دولت‌های ناهمسو با خود استفاده کند.
نتیجه‌گیری
لیست کشورهایی که از انجام فریضه حج ممنوع شدند، در سال جاری بیشتر شد. برخی از این کشورها به بهانه جلوگیری از «ورود تروریست‌ها» به عربستان یا جلوگیری از «اقدامات شیطانی» از انجام فریضه واجب الهی منع شدند و برخی دیگر نیز به بهانه عدم توافق در زمینه مقدمات حج از انجام آن منع شده‌اند. عربستان جلوی انجام فریضه حج از سوی شهروندان یمن و سوریه را گرفته است. یمنی‌ها به‌این‌علت که در معرض جنگی به رهبری عربستان هستند، از انجام حج منع شدند و سوری‌ها به‌این‌علت که دچار فتنه‌هایی هستند که عربستان تأمین مالی و تسلیحاتی و ایدئولوژیک آنها را بر عهده دارد، از انجام این فریضه منع شدند و ایرانی‌ها نیز بعد از آنکه صدها تن از حجاج خود را در فاجعه منا در سال۹۴ ه.ش از دست دادند و بعد از کارشکنی عربستان در ارائه روادید به حجاج ایرانی حج ۹۵ ه.ش را از دست دادند و امسال با محدودیت‌های بسیاری به حج اعزام شدند.
منبع: اندیشکده تبیین