سید صادق حسینی اشکوری:
نسخه شماره ۱4۷۰۳ کتابخانه مجلس شورای اسلامی مجموعهای است از محمود و ایاز سهیلیخوانساری و خمسه نظامی که متن و حاشیه شده و قسمتهای مختلف نسخه در سالهای مختلف نگاشته شده است. پشت برگ شماره ۲۷۸ این مجموعه، سندی ثبت شده از دخالت حکومت رضاشاه پهلوی در انتخابات سال ۱۳۰۷ شمسی در نایین که جالب به نظر میرسد. من هنگام فهرستنویسی این مجموعه، بدان برخورد کردم و نشر آن را برای تاریخپژوهان مفید میدانم.
***
امروز که سهشنبه هشتم خردادماه ۱۳۰۷ است و از نایین 3 روز است به اصفهان آمدهام این شرح را به یادگار در پشت کتاب مینویسم: من با برادر کوچکتر خود که اسمش سلطان خلیلخان است روز چهارم اردیبهشت همین سال از طهران به اتفاق عیال و اولاد برادر بزرگتر خود سلطان محمدخان عامری به نایین حرکت کردیم. شب را در باقرآباد کاشان میهمان حشمتاللهخان داماد خود [بودیم] و شب دیگر را به نایین وارد شدیم. قصد ما از این مسافرت پروپاگان جلب توجه مردم به انتخاب سلطان محمدخان به وکالت نایین بود. مردم یکدل و یک جهت به انتخاب سلطان محمدخان حاضر شدند. پس از چند روز یعنی شنبه ۲۲ اردیبهشت، میرزا علینقیخان مصباح فاطمی وارد نایین شده و مدعی بود از طرف دولت نامزد وکالت نایین است و به قوه قهریه وکیل خواهد شد. گرچه ما و اهالی وقعی به اظهارات او نگذاردیم اما در موقع تشکیل انجمن نظار معلوم شد اظهارات او مقرون به حقیقت [بوده] و نظامیهایی که به اسم مراقبت در انتظامات نایین وارد شده بودند شدیدا از او حمایت کردند. انجمن نظار بر خلاف قانون تشکیل شد. مأموران حکومت به اتفاق نظامیها به دهات و حوزههای فرعیه رفته مردم را قهراً وادار به دادن رای به اسم مصباح کردند. در خود نایین روز شنبه پنجم خرداد ۱۳۰۷ حماه [حامیان] سلطان محمدخان انجمن را بهم زده و روانه تلگرافخانه شدند. نظامیها 2 نفر از رؤسای دسته را گرفته و با سایرین بنای زد و خورد گذاردند. زد و خورد به وسیله اسلحه سرد شد. وقتی مداخله دولت را به طور حتم فهمیدم همان شب از نایین خارج و روز بعد به اصفهان وارد شدم. از قرار تلگرافات رمزی که از عیال اخوی داشتم سلطان خلیل را از بیرون آمدن تلگرافخانه مانع شدند و در آنجا تقریباً توقیف است. حالا من در خانه همشیره خود نرگس خانم که شوهرش اسماعیل خان صولتالسلطان است توقف دارم. اتومبیل کرایه کرده و غلامحسین خان خواهرزادهام را با آن برای حرکت عیال خود و عیال اخویام به نایین روانه کردهام. پادشاه ایران رضاشاه پهلوی است و امورات مملکت به دست تیمورتاش وزیر دربار و نصرتالدوله که پسر فرمانفرما و از شاهزادگان قاجاریه و حالا وزارت مالیه ایران را متصدی است، اداره میشود. این بود طرز انتخابات نایین. در سایر شهرها هم انتخابات آزاد نیست.
- کتبه العبد سلطان ابراهیم عامری
منبع: پیام بهارستان، دوره دوم، سال دوم، شماره پنجم، پاییز 88