روزگار بانیان برجام در ایران عجیب و شاید بتوان گفت «عبرت‌انگیز» شده است. اگر قرار باشد یک مبنای ملموس برای وضعیت این روزهای بانیان ایرانی برجام در نظر گرفته شود، کافی است یک مقایسه صورت بگیرد؛ مقایسه‌ای میان اظهارات تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای ایران با 1+5، قبل و در آستانه برجام با اظهارات آنها طی روزها و هفته‌‌‌‌‌‌های اخیر که بیش از 2 سال از امضای برنامه جامع اقدام مشترک گذشته است. نتیجه این مقایسه می‌تواند یک درک واقعی از آنچه این تیم در مذاکرات هسته‌ای با 1+5 بر سر میراث مهم هسته‌ای کشور آورده است را ایجاد کند.
2 سال پس از امضای برجام و بیش از یک سال پس از اجرای آن توسط 1+5 حالا اوضاع چنان است که عوامل توافق در ایران می‌گویند حتی در صورت خروج آمریکا از برجام هم، آنها محدودیت‌‌‌‌‌‌‌های برجام درباره برنامه هسته‌ای ایران را حفظ می‌کنند! این موضع عجیب و بهت‌آور را علی‌اکبر صالحی، رئیس سازمان انرژی اتمی که عامل جوش فنی برجام بود، گفته است. به گزارش «وطن‌امروز»، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران گفت در صورت عقبنشینی آمریکا از برجام و ماندن کشورهای اروپایی، ایران احتمالا باز هم به آن پایبند خواهد بود. علی‌اکبر صالحی در گفت‌وگو با نشریه آلمانی «اشپیگل» تاکید کرد حتی اگر آمریکا هم از توافق هسته‌ای عقبنشینی کند اما اروپایی‌ها در آن بمانند، ایران احتمالا باز هم به آن پایبند خواهد بود. صالحی با هشدار درباره اینکه اگر برجام شکست بخورد، رقابت تسلیحاتی هسته‌ای در منطقه ایجاد می‌شود، گفت: «اگر آمریکا از برجام عقب بنشیند و اروپا هم از آن تبعیت کند، قطعا توافق فرو می‌پاشد و ایران به سطحی که در گذشته بود و [یا حتی] بالاتر از آن بازمی‌گردد». وی در پاسخ به این سوال که هشدارهای «حسن روحانی» رئیس‌جمهور ایران درباره اینکه اگر آمریکا تحریم جدیدی وضع کند، تهران می‌تواند در عرض چند ساعت برنامه هسته‌ای‌اش را از سر بگیرد، چه مقدار جدی است، تاکید کرد: «ما پیوسته در حال ارزیابی این هستیم که این توافق چه مقدار برای ما سود دارد یا اینکه پایبندی به آن چه میزان برای ما هزینه دارد. اگر آمریکا از آن خارج شود ولی دیگر کشورها به آن پایبند باشند، ایران نیز احتمالا به تعهداتش پایبند خواهد بود». به گزارش فارس، خبرنگار اشپیگل این سوال را مطرح کرد که چگونه بر این چالش که روحانی نتوانسته وعده‌های اقتصادی که درپی لغو تحریمها و حصول برجام داده بود را عملی کند، غلبه خواهید کرد، و صالحی نیز پاسخ داد: «آمریکا تلاش می‌کند فضای تجارت را مسموم کند. آنها بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ را از همکاری با ایران می‌ترسانند. این هراس‌افکنی است. اما در واقعیت آنها چیز زیادی به دست نمی‌آورند. لفاظی‌ها زیاد است، بله! اگر آمریکا آن کلمات را عملی کند، آنگاه ما باید با وضعیت بسیار متفاوتی مواجه شویم». رئیس سازمان انرژی اتمی ایران، این صحبت خبرنگار اشپیگل را که «اگر آمریکا از توافق خارج شود و دیگران نیز از او تبعیت کنند، ایران به توسعه برنامه هسته‌ای خود بازگشته اما این بار غیرشفاف و در بازار سیاه خواهد بود. این مسأله بار دیگر ایران را منزوی کرده و درگیر نبرد کشمکش دائمی با قدرت‌های غربی می‌کند» تقریبا تایید کرد. وی با تاکید بر اینکه اگر آمریکا تحریمهای مرتبط با فعالیت‌های هسته‌ای ایران را تعلیق نکند، نقض فاحش از طرف آنها خواهد بود، افزود: «همانطور که قبلا گفتم، اگر توافق هسته‌ای شکسته شود، ما از نظر اقتصادی با مشکلات مواجه خواهیم شد اما از نظر سیاسی دستاورد خواهیم داشت. ما به جوانان خود خواهیم گفت به آنها (غربی‌ها) دیگر اعتماد نکنید زیرا ما یک بار این کار را کرده و برای رسیدن به توافق هسته‌ای انعطاف نشان دادیم؛ آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایبندی کامل ما به توافق را تایید کرد اما آمریکاییها آن را شکستند».
صالحی نقشه ترامپ را نمی‌داند؟
علی‌اکبر صالحی درحالی از باقی ماندن ایران در برجام در صورت خروج آمریکا از توافق هسته‌ای می‌گوید که قاعدتا بر اساس تجربه قبلی که حسن روحانی در دوران اعتمادسازی اول در دولت اصلاحات کسب کرده است، توافق با اروپا درصورتی که آمریکاییها به آن پایبند نباشند، بی‌فایده و بی‌نتیجه خواهد بود. توافق سعدآباد و توافق پاریس از جمله نمونه‌‌‌‌‌‌‌های تاریخی هستند که حسن روحانی در دولت اصلاحات و بر سر برنامه هسته‌ای ایران با 3 کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان انجام داد اما در نهایت به نتیجه نرسید. به همین دلیل روحانی پس از آن شکست در مذاکرات هسته‌ای در دولت اصلاحات، اظهار کرد
که برای بقای توافقات باید پای آمریکا را نیز به توافقات کشاند و ایده مذاکره با کدخدا دقیقا بر اساس همین تجربه، از سوی حسن روحانی و در انتخابات ریاست‌جمهوری سال 92 مطرح شد.
به گزارش «وطن‌امروز»، حالا اما علی‌اکبر صالحی در روزهایی که از آمریکا خبر می‌رسد دولت این کشور در حال خروج از برجام یا معلق کردن تعهدات خود در این توافق است، باز هم از توافق با 3 کشور اروپایی یادشده می‌گوید. به غیر از تکرار تجربه شکست توافق با اروپا، اما نکته بسیار مهم‌تر درباره اظهارات علی‌اکبر صالحی این است که گویا رئیس سازمان انرژی اتمی از مختصات طرح و نقشه دولت آمریکا برای بی‌اعتبار کردن برجام و بازگرداندن تحریمهای هسته‌ای علیه ایران باخبر نیست. طی چند ماه اخیر با تحرکات دولت آمریکا، برنامه و نقشه ترامپ برای برنامه هسته‌ای ایران کاملا آشکار شده است. دولت آمریکا به دنبال آن است تا تعهدات خود در برجام را معلق کند و با طرح ادعاهای غیرواقعی مانند فعالیت مشکوک در مراکز نظامی ایران، بهانه‌ای برای بازگرداندن تحریمها علیه ایران به‌دست آورد. ماموریت نیکی هیلی در سفر به وین و دیدار با آمانو و جنجال رسانه‌ای او مبنی بر ضرورت بازرسی از مراکز نظامی ایران در راستای بسترسازی برای همین بهانه بوده است. در میانه این فضاسازی‌‌‌‌‌‌ها البته مشخص شد مطلوب‌‌‌‌‌ترین گزینه برای دونالد ترامپ این است که در گزارش 15 اکتبر، مدعی شود ایران به برجام پایبند نبوده و مقدمات را برای اعمال تحریمهای جدید و خلاف برجام فراهم کند. در این حالت آمریکا به صورت علنی و فاحش برجام را نقض می‌کند. اما در مقابل آمریکاییها به دنبال آن هستند که این خروج آنها از برجام منجر به خروج ایران از این توافق نشود. به عبارتی بر اساس این نقشه و طراحی جدید، باید شرایطی فراهم شود که تعهدات آمریکا در برجام لغو شود اما ایران همچنان به تعهدات خود در برجام و محدودیت‌‌‌‌‌‌‌های این توافق درباره برنامه هسته‌ای ایران پایبند بماند. معنای بسیار ساده طراحی جدید دولت ترامپ این است که آمریکا تحریمها علیه ایران را به شرایط قبل از برجام بازگرداند اما در مقابل برنامه هسته‌ای ایران در همین حالت فعلی باقی مانده و به شرایط قبل از برجام بازنگردد.
برخی تحلیلگران معتقدند این طراحی پیچیده به اینجا نیز ختم نخواهد شد و آمریکا به دنبال آن است تا ضمن لغو تعهدات برجامی خود و ایجاد شرایطی برای متعهد کردن ایران به تعهداتش در برجام، شرایط را برای انجام گفت‌وگوی مجدد بر سر مفاد برجام نیز فراهم کند. یعنی نه‌تنها آمریکا از برجام خارج می‌شود و ایران به برجام پایبند خواهد ماند بلکه شرایط برای مذاکره مجدد بر سر برجام و گرفتن مطالبات جدیدتر از ایران نیز فراهم می‌شود. بر همین اساس وبسایت بلومبرگ گزارش داد فرانسه و انگلیس به دنبال آن هستند تا ایران را متقاعد کنند از طریق گفت‌وگو تغییراتی در برجام اعمال شود. بلومبرگ گزارش داد
در حال حاضر فرانسه و انگلیس نگاه مثبتی به ایده مذاکره مجدد درباره برجام دارند. 2 دیپلمات آمریکایی به بلومبرگ گفته‌اند همتایان آنها در لندن و پاریس، علائمی نشان داده‌اند مبنی بر اینکه آماده بررسی اعمال فشار بر ایران جهت رفع برخی از نقایص برجام هستند. بلومبرگ علاوه بر اظهارات این دو دیپلمات، به اظهارات چند روز پیش سخنگوی وزارت خارجه فرانسه هم اشاره کرده است. این سخنگو گفت: «امانوئل مکرون روز 29 آگوست گفت توافق هسته‌ای با ایران را می‌توان با همکاری‌هایی برای دوران پس از سال 2025 و با همکاری‌های ضروری در زمینه موشک‌های بالستیک تکمیل کرد». با توجه به وضعیت فعلی و مشخص بودن سناریوی آمریکا برای برجام، تاکید صالحی بر باقی ماندن ایران در برجام در صورت عدم پایبندی آمریکا به این توافق، آیا باعث ترغیب دولت آمریکا برای پیشبرد این نقشه نمی‌شود؟ رئیس سازمان انرژی اتمی ایران می‌گوید در صورت خروج آمریکا، ایران و اروپا بر برجام باقی خواهند ماند؛ آیا این اظهارنظر به معنای پاس گل به ترامپ نیست تا نقشه خود برای معلق کردن تعهدات برجامی خود و در عین حال اجرای محدودیت‌‌‌‌‌‌‌های هسته‌ای علیه ایران و ممانعت از بازگشت برنامه هسته‌ای ایران به شرایط قبل از برجام را محقق شده تلقی کند؟ و مهم‌تر اینکه اظهارنظر عجیب صالحی قطعا می‌تواند منجر به «ضعیف‌نمایی» ایران شده و ضربه آخر ترامپ یعنی مذاکره مجدد بر سر برجام و اعمال محدودیت‌‌‌‌‌‌‌های بیشتر را تقویت کند.