محمدجواد ظریف بالاخره ناچار شد درباره مواضع اخیر آمانو مبنی بر امکان بازرسی از مراکز نظامی ایران واکنش نشان دهد. او دیروز به محض ورود به سوچی برای دیدار با مقامات روسیه، درباره اظهارات آمانو گفت بازرسی آژانس از مراکز نظامی ایران به معنای دستیابی به اسرار کشور نیست! اظهارنظر ظریف را نمی‌توان به معنای مخالفت او با اظهارات آمانو درباره امکان بازرسی از مراکز نظامی ایران تلقی کرد. ظریف پیش از این در نامه‌ای به آمانو نسبت به فشار آمریکا بر آژانس برای بازرسی بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از مراکز نظامی ایران هشدار داده بود. او در گفت‌وگو با پایگاه اطلاع‌رسانی دولت نیز اظهارات نیکی هیلی، سفیر آمریکا در سازمان ملل درباره بازرسی از مراکز نظامی ایران را «آمال و آرزو»ی این مقام آمریکایی دانسته بود. با این حال اما اظهارنظر دیروز ظریف درباره بازرسی از مراکز نظامی ایران با محتوای نامه او به آمانو و اظهاراتش درباره مواضع هیلی، چندان همخوانی نداشت.
به گزارش «وطن امروز»، محمدجواد ظریف روز گذشته هنگام ورود به سوچی در جمع خبرنگاران درباره اظهارات یوکیا آمانو، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر اینکه تفاوتی بین سایت‌های نظامی و غیرنظامی برای بازدیدها قائل نخواهیم بود، گفت: هم پروتکل الحاقی مشخص است و هم برجام. چارچوب‌هایی که در برجام و پروتکل الحاقی مشخص شده برای بازدید از مکان‌هایی است که امکان فعالیت‌های هسته‌ای در آن وجود داشته باشد و تاکنون ایران همانطور که آژانس بارها اثبات کرده، در زمینه عدم فعالیت‌های اعلام نشده کاملا بدرستی عمل کرده است و همانطور که در بند ٧٤ ضمیمه یک برجام هم تاکید شده هیچ بازدیدی نمی‌تواند بهانه‌ای برای اطلاع یافتن از اسرار کشور باشد. اظهارات ظریف نشان می‌دهد وزیر خارجه از موضوع بازرسی عبور کرده و درباره کیفیت آن اظهارنظر کرده است. این در حالی است که ظریف پیش از این هم در نامه به آمانو و هم پس از آن نسبت به بازرسی از مراکز نظامی ایران مواضع تندی اتخاذ کرده بود.
داستان چیست؟
بر اساس نقشه دونالد ترامپ برای متهم کردن ایران به نقض برجام در گزارش ماه اکتبر، اخیرا نیکی هیلی به وین رفت تا با یوکیا آمانو دیدار کند. او قبل از سفر درباره ضرورت بازرسی از مراکز نظامی ایران اظهارنظر کرد تا نشان دهد دونالد ترامپ می‌خواهد از طریق اسناد توافقی با ایران، به مراکز نظامی ایران دسترسی پیدا کند. اظهارات نیکی هیلی درباره بازرسی از مراکز نظامی ایران و سفر او به وین باعث شد قبل از آنکه هیلی و آمانو همدیگر را ببینند، ظریف نامه‌ای به آمانو نوشته و نسبت به این دیدار و عواقب برنامه آمریکا برای بازرسی از مراکز نظامی ایران هشدار دهد. در نامه ظریف به آمانو نوشته شده بود: «این بازدید با هدفی که برای آن اعلام شده است، با مفاد مختلفی از برجام و قطعنامه 2231 در خصوص نقش آژانس و ضرورت صیانت از استقلال آن و حفاظت از اطلاعات حساسی که در معرض اطلاع آژانس قرار می‌گیرد نیز ناهمخوان است. شورای امنیت به‌نحوی آشکار بر «نقش اساسی و مستقل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در راستی‌آزمایی پایبندی به موافقتنامه‌های پادمان» تأکید کرده است. متأسفانه برداشت عمومی جامعه بین‌المللی از این بازدید و هدف اعلامی آن مبنی بر «تحت فشار قرار دادن آژانس» آن است که این تلاشی است عیان و گستاخانه از سوی یک عضو دائم شورای امنیت- که آشکارا نسبت به برجام خصومت می‌ورزد و مصمم به تضعیف و نابودی آن است- برای وارد آوردن فشار بر آژانس در اجرای وظایفی که به‌وسیله قطعنامه 2231 شورای امنیت و قطعنامه‌های شورای حکام برعهده آن گذاشته شده است و از این طریق استقلال و اعتبار عملکرد آژانس تضعیف می‌شود. باید تأکید کرد- همچنان که به‌وضوح در برجام و قطعنامه 2231 شورای امنیت مندرج است- آژانس باید از «اخلال در توسعه اقتصادی و فناوری ایران» پرهیز کرده و «مقررات امنیتی لازم‌الاجرا و حقوق اشخاص را محترم شمرده و هر احتیاط لازم را برای حفاظت از اسرار صنعتی، فناوری و تجاری و سایر اطلاعات محرمانه‌ای که در اختیارش قرار می‌گیرد مبذول دارد.» هر گونه مشارکت در رویکرد مخرب دولت آمریکا در جهت تضعیف «اجرای موفقیت‌آمیز» برجام یا ارائه هر نوع اطلاعاتی در خصوص ایران و فعالیت‌های هسته‌ای ایران که در گزارش‌های معمول مدیرکل که به شورای حکام آژانس ارائه می‌شود درج نشده باشد، به هر شخص ثالثی از جمله به فرستاده دولت آمریکا با مقرره فوق‌الاشاره همخوانی نخواهد داشت». پس از دیدار با آمانو، هیلی گفت از این دیدار و اظهارات آمانو رضایت دارد و از نظر دولت آمریکا، میزان اعتبار گزارشات آژانس به میزان دسترسی آنها بستگی دارد. این مواضع هیلی به معنای فشار مضاعف آمریکا بر آژانس برای فراهم کردن امکان بازرسی از مراکز نظامی ایران بود. هیلی هفته گذشته در موسسه امریکن اینترپرایز مدعی شد صدها مرکز اعلام نشده و مشکوک نظامی و هسته‌ای در ایران وجود دارد که آژانس باید از آنها بازرسی کند. در ایران واکنش‌ها به این مواضع هیلی محکم بود. ظریف اظهارات هیلی را آمال و آرزوهای او دانست و بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز گفت بازرسی از مراکز نظامی ایران خواب
تعبیر نشدنی است. قاسمی در گفت‌وگو با شبکه خبر درباره طرح مساله بازرسی از اماکن نظامی ایران گفت: «این بحث‌ها را باید به طنزگویی تشبیه کرد. این مساله خوابی است که تعبیر نخواهد شد. این سخنان، بسیار گفته شده و تعبیر هم نخواهد شد، چون با ایران قدرتمندی مواجه هستند که با بومی‌سازی راه خود را ادامه می‌دهد و به عنوان کشوری مستقل در جهان ظهور کرده است».
نه! این قرارمان نبود!
اما واکنش آمانو به این نقشه آمریکا از قبل قابل پیش‌بینی بود. آمانو پس از دیدار با نیکی هیلی 2 بار درباره امکان بازرسی از مراکز نظامی ایران اظهارنظر کرد و هر 2 بار تصریح کرد بر اساس پروتکل الحاقی امکان دسترسی به مراکز نظامی ایران وجود دارد. آمانو روز دوشنبه این هفته نیز گفت برای آژانس بین بازرسی از مراکز نظامی و هسته‌ای ایران تفاوتی وجود ندارد. آمانو این را هم گفت که در صورت ارائه گزارش درباره مراکز نظامی و هسته‌ای ایران، آژانس آن را بررسی کرده و در صورت لزوم، نسبت به بازرسی از این مراکز اقدام خواهد کرد. مواضع آمانو رسما به معنای آن بود که مدیرکل آژانس مواضع نیکی هیلی، سفیر آمریکا در سازمان ملل درباره بازرسی از مراکز نظامی ایران را تایید کرده. با مواضع آمانو، دیگر انتقاد از نیکی هیلی معنا نداشت. مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که داور برجام است، موضوع امکان بازرسی از مراکز نظامی ایران را تایید کرد. به عبارتی او آرزوهای هیلی را قابل برآورده شدن دانست و این یعنی می‌توان پیش‌بینی کرد بزودی آمانو از ایران خواهد خواست درهای برخی مراکز نظامی ایران را به روی بازرسان آژانس باز کند. این یعنی همان که دونالد ترامپ می‌خواهد. از همین رو انتقادات از آمانو در ایران آغاز شد. علی‌اکبر ولایتی، از طرفداران پروپاقرص برجام روز سه‌شنبه از آمانو انتقاد کرد و گفت: «این قرارمان نبود». ولایتی درباره اظهارات آمانو مبنی بر اینکه آژانس در صورت نیاز می‌تواند به سایت‌های نظامی ایران دسترسی داشته باشد و هیچ تفاوتی میان سایت‌های نظامی و غیرنظامی وجود ندارد، گفت: در قرارهای گذشته با آژانس به هیچ عنوان دسترسی به سایت‌های نظامی نبود و اگر چنین بود ما توافق نمی‌کردیم. وی تصریح کرد: ادعای چنین حقی اختراع آقای آمانو است اگرنه، اگر او مستقل بود و تصمیمی که می‌گرفت کاملا براساس استقلال بود، باید برای بازدید از مراکز هسته‌ای رژیم صهیونیستی فشار می‌آورد زیرا وجود سلاح هسته‌ای در سرزمین‌های اشغالی بزرگ‌ترین خطر برای کل منطقه خاورمیانه است. مشاور امور بین‌الملل رهبر معظم انقلاب اسلامی افزود: آقای آمانو در این زمینه تجاهل می‌کند و هیچ پاسخی ندارد. ولایتی افزود: آقای آمانو، مامورانش و هیچ بیگانه دیگری حق ندارند از مراکز نظامی ما بازدید کنند زیرا این مراکز جزو مناطق ممنوعه است که برای هر بیگانه و وابسته بیگانه کاملا حریم امنیتی و به کلی سری محسوب می‌شود. با توجه به جایگاه علی‌اکبر ولایتی و اشراف او بر مذاکرات هسته‌ای و برجام، اظهارات او حاکی از دلخوری عمیق این دیپلمات باسابقه از مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی است. ولایتی رسما گفت آمانو استقلال ندارد و تحت تاثیر فشارها موضع می‌گیرد. با وجود انتقاد صریح ولایتی از آمانو، انتظار می‌رفت وزارت امور خارجه نیز از مواضع مدیرکل آژانس به صورت رسمی انتقاد کند. هم محمدجواد ظریف و هم بهرام قاسمی پیش از این نسبت به اظهارات هیلی مبنی بر بازرسی از مراکز نظامی ایران هشدار داده و آن را آرزو و خواب تعبیرناشدنی دانستند. با این حال اما محمدجواد ظریف که ماجرای انتقاد از سفر هیلی به وین و هشدار درباره عواقب دیدار او با آمانو را کلید زده بود، دیروز در اظهاراتی متفاوت با مواضع قبلی خود به‌گونه‌ای حرف زد که به نظر می‌رسد او دارد درباره کیفیت بازرسی‌ها و نه اصل بازرسی اظهارنظر می‌کند. ظریف دیروز در سوچی گفت: «هیچ بازدیدی نمی‌تواند بهانه‌ای برای اطلاع یافتن از اسرار کشور باشد.» اظهارنظر او که بسیار متفاوت از مواضع قبلی‌اش درباره بازرسی از مراکز نظامی ایران است، می‌تواند به معنای این باشد که از نگاه وزیر امور خارجه، بازرسی می‌تواند رخ دهد ولی این بازرسی نباید به‌گونه‌ای باشد که اسرار و اطلاعات محرمانه نظامی ایران به دست بازرسان آژانس بیفتد. اظهارنظر ظریف یعنی عقب‌نشینی آشکار از مواضع اخیرش درباره مخالفت با بازرسی از مراکز نظامی ایران! او که نخستین حرکت را در مخالفت با تلاش نیکی هیلی برای بازرسی از مراکز نظامی ایران انجام داد، حالا رسما درباره کیفیت بازرسی‌ها اظهارنظر می‌کند! این حرکت محمدجواد ظریف یادآور آن حرکت معروف رونالدینیو، فوتبالیست برزیلی است که به یک جهت نگاه می‌کرد اما توپ را به جهت مخالف می‌فرستاد!
اما یک نکته مهم درباره اظهارات محمدجواد ظریف. اساسا نامه ظریف به آمانو و رجزخوانی او و وزارت خارجه برای نیکی هیلی برای چه اتفاق افتاد؟ اگر ظریف در پروتکل الحاقی به آژانس حق بازرسی از مراکز نظامی ایران را داده است، پس دلیل نامه ظریف به آمانو چه بوده است؟ اما اگر حق بازرسی به آژانس داده نشده، دلیل عقب‌نشینی ظریف و اظهارات متفاوتش در سوچی چیست؟