گروه فرهنگ و هنر: مقوله دفاع‌مقدس و بازنمایی هنری آن سال‌های سال است که محل کشاکش جریان‌های مختلف فرهنگی و هنری بوده است. نوع روایت و زاویه دید نسبت به این پدیده کم‌نظیر باعث شده تا جریان‌های مختلفی حول این محور شکل بگیرد. اما یکی از مسائل اصلی در دنیای هنر، حضور سرمایه‌سالاران در گلوگاه‌های تصمیم‌گیری و دستگاه‌های تولید و توزیع محصولات هنری است که معتقدند هنر دین خود را به دفاع‌مقدس ادا کرده و امکان سودآوری(!) برای بنگاه‌های اقتصادی ندارد. به گزارش «وطن‌امروز»، وجود نگاه‌های مختلف درباره پدیده دفاع‌مقدس و بازنمایی آن در گونه‌های مختلف هنری امری پرچالش است که سیدعباس صالحی در ماه‌های آغازین حضور خود در قامت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی طیف‌های مختلف فرهنگی، هنری و رسانه‌ای عرصه دفاع‌مقدس را در قالب 4 گروه گردهم آورد تا به بررسی و هم‌اندیشی پیرامون این مسأله بپردازند. در این نشست علاوه بر سخنرانان 4 گروه سینما، دفاع‌مقدس، فرهنگی و هنری، افرادی نظیر علی نصیریان، جمشید هاشم‌پور، مسعود ده‌نمکی، علیرضا تابش، محمدمهدی حیدریان، علی‌محمد مودب، حسین انتظامی، علی مرادخانی، حسام‌الدین سراج، مسعود جعفری‌جوزانی و... حضور داشتند.
سینما دین خود را به دفاع‌مقدس ادا کرده است!
در نخستین بخش این هم‌اندیشی که با موضوع سینما و با حضور مصطفی رزاق‌کریمی مستندساز، منوچهر محمدی تهیه‌کننده فیلم و محمدحسین مهدویان فیلمساز برگزار شد، منوچهر محمدی در سخنانی گفت: بعد از شعر، سینما دومین هنری است که به انقلاب اسلامی و دفاع‌مقدس ادای دین کرده است. عراق در مجموع 3 فیلم سینمایی با موضوع جنگ با ایران ساخته است که به جرأت می‌شود گفت این آثار در حد فیلمهای دانش‌آموزان دبیرستانی است. ما باید اذعان کنیم که همه فیلمسازان ما از بهرام بیضایی گرفته تا شمقدری و از جمال شورجه گرفته تا مسعود ده‌نمکی، به موضوع سینمای دفاع‌مقدس ورود کرده و به آن پرداخته‌‌اند. محمدی با اشاره به اینکه بیشترین جوایز فستیوال‌‌های فجر را آثار حوزه دفاع‌مقدس از آن خود کرده است، افزود: نباید این کارنامه را کم‌اهمیت بشماریم. من معتقدم اگر سالانه 3 فیلم دفاع‌مقدس با ارزش‌‌های هنری و سینمایی ساخته شود این برای ما کفایت می‌کند.
سینمای جنگ ما در ابتدای مسیر است
مصطفی رزاق‌کریمی نیز گفت: ما منکر نیستیم که قبل از انقلاب سینمای مستند بوده اما پس از انقلاب و با انقلاب و پس از جنگ، رشادت‌های رزمندگان چه در زمینه ساخت و چه اینکه فیلمسازان ما رفتند و قصه‌ها را نوشتند حائز اهمیت است. وی افزود: در سال‌های اخیر سینمای مستند در ایران توانسته جایگاه خوبی بیابد و سینمای دفاع‌مقدس در حیطه سینمای مستند باید پررنگ‌تر شود. وی افزود: ما از درون فکر می‌کنیم سینمای موفقی داریم، در ایران و سینمای مستند اتفاقات خوبی رخ داده اما راه درازی در پیش داریم و سینمای جنگ ما هنوز در ابتدای مسیر است.
امیدوارم ساخت فیلم جنگی آسان شود
محمدحسین مهدویان، کارگردان سینما به عنوان آخرین سخنران این پنل گفت: درباره سختی‌ها، دردسرها، ممیزی‌ها و نظارت‌های سینمای جنگ مساله زیاد است و بارها درباره آن صحبت شده است. من به عنوان فردی که تا به حال 2 فیلم جنگی جدی ساخته است، می‌گویم زمانی که قرار است یک فیلم جنگی بسازیم نهاد تصمیم‌گیرنده وزارت ارشاد است اما واقعیت این است که وقتی می‌خواهیم این کار را انجام دهیم باید با نهادهای نظامی و انجمن سینمای دفاع‌مقدس هماهنگ کنیم و اینگونه نیست که وزارت ارشاد تصمیم بگیرد. کارگردان آخرین روزهای زمستان تصریح کرد: 20 سال است که شهرک سینمایی دفاع‌مقدس و انجمن سینمای دفاع‌مقدس داریم اما همچنان پس از این سال‌ها تفکر کارمندی برطرف نشده است و فکر می‌کنم یکی از کارهای مهمی که ارشاد می‌تواند در حوزه فیلم دفاع‌مقدس انجام دهد تجهیز مکانی مثل فارابی به عنوان تولید‌کننده فیلم دفاع‌مقدس به امکانات و ماکت‌های مورد نیاز فیلمهای جنگی است. در این صورت هم سرعت را بالا می‌بریم و هم هزینه‌ها را کاهش می‌دهیم و هم امکان نظارت مستقل ارشاد بر سینمای دفاع‌مقدس را می‌دهیم. مهدویان گفت: نسل جدیدی که وارد سینما می‌شود زود به او برمی‌خورد زیرا عادت ندارد پشت در بایستد و سریع قید چنین کارهایی را می‌زند، امیدوارم ساختن فیلم جنگی آسان‌تر شود.
وظیفه کنونی رسانه‌ها تبیین دفاع‌مقدس است
در بخش دوم این نشست با موضوع رسانه در عرصه دفاع مقدس، سردار سیدمجید هاشمی‌دانا مدیرعامل خبرگزاری دفاع مقدس، محمود ظهیرالدینی عکاس جنگ و سعید علامیان دبیرکل انجمن روزنامه‌نگاران دفاع‌مقدس به ایراد صحبت‌‌های خود پرداختند. سعید علامیان در این نشست ابراز داشت: رسانه بیش از شعر و سینما و هر ژانر دیگری وارد دفاع‌مقدس شد. وی گفت: وظیفه ذاتی رسانه پل زدن بین وقوع یک واقعه و مردم است. اگر کارنامه رسانه را در جنگ رصد کنیم می‌بینیم رسانه‌های مکتوب کارنامه قابل قبولی داشتند اما نکته این است که رسانه چرا باید دوباره به دفاع‌مقدس بپردازد؟ پاسخ این است که دفاع‌مقدس دارایی‌ای است که به‌دست ما رسیده است؛ سرمایه در گردشی که همه چیزمان متاثر از این دارایی است. وی افزود: ما در دوران جنگ زبان خاصی به عنوان رسانه داشتیم که وظیفه آن تهییج برای پرکردن جبهه‌ها بود اما پس از جنگ وظیفه ما تبیین است. ظهیرالدینی، عکاس دفاع‌مقدس نیز در سخنانی کوتاه گفت: ما باید موزه جنگ داشته باشیم تا عکس‌ها برای نسلهای بعد جمع‌آوری شود. این موزه برای کارهای پژوهشی و دانشگاه‌ها ضروری است.
حضور زنان در جنگ ادبیات آن را تغییر می‌دهد
بخش سوم این نشست با سخنرانی اهالی فرهنگ در عرصه دفاع‌مقدس همراه بود که این بخش با حضور جواد محقق نویسنده، شاعر و روزنامه‌نگار، احمد دهقان نویسنده و مرتضی سرهنگی نویسنده و پژوهشگر ادبیات پایداری برگزار شد. مرتضی سرهنگی به عنوان نخستین سخنران این پنل گفت: نوشتن بعد از جنگ در همه جای دنیا سخت است. سربازها به خانه بازمی‌گردند و جنگ دیگری شروع می‌شود و آن جنگ با کلمات است، کسی نمی‌تواند به آنها بگوید که بنویسند یا ننویسند. از سال 1945 که جنگ دوم جهانی تمام شد تا سال 1990 که به عصر بعد از جنگ معروف است تنها 3 هفته در دنیا جنگ نبود؛ بنابر این ادبیات، ادبیات جنگ است. ما در جنگ با انسان طرفیم. ممکن است بسیاری از جنگ‌ها به‌خاطر مرزها باشد اما در ادبیات مرز وجود ندارد زیرا به انسان مربوط است. سرهنگی بیان کرد: سربازهای جنگ عمر معینی دارند و پیر می‌شوند اما دنیا خاطرات آنها را جوان نگه می‌دارد تا از امید این خاطرات استفاده کنیم. او با اشاره به جنگ تحمیلی گفت: جنگ ما را صاحب یک ادبیات تازه کرد که باید قدر آن را بدانیم زیرا برایش هزینه دادیم. خبر خوب، ورود زنان به جنگ است که رخ آن را عوض می‌کند. عده‌ای از زنان که جنگ را روایت می‌کنند و عده‌ای که خاطره‌نگار آن هستند.
داستان جنگ در حال جهانی شدن است
احمد دهقان در این برنامه گفت: ادبیات داستانی جنگ به 2 دلیل نگاه اقلیمی و حرف انسانی و جهانی، جهانی شده است. یک عده مستأجر و یک عده صاحبخانه هستند این داستان‌نویس‌ها که گاه دیده می‌شوند و گاه نه، صاحبخانه هستند که گاهی به صورت مستاجر با آنها برخورد می‌شود. داستان جنگ در حال جهانی شدن است و لازم است با او مانند صاحبخانه رفتار کنیم. گاهی این نگرانی به وجود می‌‌‌‌‌‌‌‌آید که برخی می‌خواهند داستان جنگ را کمرنگ کنند اما به نظر من این نگرانی بی‌پایه است و ژانر ادبیات جنگ ما پرافتخارترین ژانر ادبیات معاصر ما نیز هست. همچنین جواد محقق، شاعر و معاون بخش شعر بنیاد شعر و ادبیات داستانی ایران در سخنانی با طرح این سوال که آیا بعد از اتمام دوره دفاع‌مقدس، شاخه شعر این گونه ادبی هنوز کارآیی لازم را برای شاعران جوان که می‌خواهند به این حوزه ورود کنند دارد یا خیر؟ گفت: تصور خود من این است که در حال حاضر بخش‌‌های دیگر از جمله ادبیات داستانی و سینما، قابلیت‌‌های بیشتری برای پرداختن به موضوع دفاع‌مقدس را دارند.
ریل‌‌گذاری ارشاد فرسوده است
در بخش چهارم این نشست که میزبان اهالی هنر بود، مرتضی گودرزی‌دیباج پژوهشگر در حوزه هنرهای تجسمی، ایوب آقاخانی، نمایشنامه‌‌‌‌‌‌‌‌نویس و کارگردان تئاتر و سیدمحمد میرزمانی آهنگساز حوزه دفاع‌مقدس حضور داشتند. در این نشست ایوب آقاخانی نمایشنامه‌‌‌‌‌‌‌‌نویس و کارگردان حوزه تئاتر از آنچه ریل‌‌گذاری فرسوده برای خلق و عرضه آثار نمایشی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نامید، انتقاد کرد و با اشاره به اینکه این حوزه هنرهای نمایشی در حال حاضر با بحران مخاطب روبه‌رو است، خاطرنشان کرد: معتقدم این مسأله به این خاطر بوده که ما یک عمر شعار تحویل مخاطب تئاتر در حوزه دفاع‌مقدس داده‌ایم. وی با تأکید بر اینکه عمیقا معتقدم دفاعی که پشت‌سر گذاشته‌‌‌‌‌ایم مقدس بوده و هرگز نباید فراموش شود، یادآور شد: مسأله اصلی این است که ما باید بتوانیم زبان مخاطب امروز را هم پیدا کنیم. گودرزی‌دیباج نیز اظهار داشت: ما برای خلق آثار ارزشی در راستای هنر متعهد از جمله هنر دفاع‌مقدس، نیازمند معاصرسازی این ارزش‌ها و مطابقت دادن آنها با شرایط روز هستیم که این خود نیز نیازمند کارهای علمی و پژوهشی است که برای آن وزارت ارشاد باید حمایت‌‌های لازم را صورت دهد. محمد میرزمانی، آهنگساز در این نشست با اشاره به نحوه خلق آثار موسیقایی حوزه دفاع‌مقدس بر ضرورت میدان دادن به هنرمندان برای خلق آثار خلاقانه تأکید کرد و گفت: متأسفانه در حال حاضر اصلی‌‌‌‌‌ترین و بیشترین وظیفه دفتر موسیقی وزارت ارشاد انجام دادن کارهای سلبی است. یعنی فقط خطوط قرمز را اعلام می‌کند. در چنین شرایطی آیا می‌توان آثار خلاقانه موسیقایی در حوزه دفاع‌مقدس را تولید کرد؟
برای خودمان فیلم نسازیم!
سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز با تاکید بر ضرورت نزدیک‌تر کردن پیوندهای میان فعالان و تشکل‌‌های این عرصه‌ها بویژه با محوریت موضوعی مسائلی مانند دفاع‌مقدس گفت: باید حلقه‌‌های ارتباطی‌مان را با نسل سوم و چهارم انقلاب و همچنین نسلهای دیگر که از راه خواهند رسید، تقویت کنیم؛ برای خودمان شعر نگوییم، برای خودمان داستان ننویسیم، برای خودمان فیلم نسازیم، برای خودمان نقاشی نکشیم و برای خودمان نمایش اجرا نکنیم. باید بتوانیم این مخاطبان را هم با موضوعات محوری مانند دفاع‌مقدس آشنا کنیم و آنها را به این حوزه علاقه‌مند کنیم. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: نگاهی که در حوزه دفاع‌مقدس در دهه اول و دوم انقلاب وجود داشته، پویایی‌‌های خودش را داشته است اما این پویایی‌ها زمانی امیدساز است که ما حس کنیم می‌توانیم با استفاده از آنها واقعیت امروز را با واقعیت فردا پیوند بزنیم. وی توجه به حوزه مسائل زنان، توجه به مسائل پشت جبهه‌ها، توجه به برخی نکات تازه و کمتر دیده شده، فاصله گرفتن از شعارهای کلیشه‌ای را از جمله اتفاقات میمونی که در نگاه فرهنگی، هنری، رسانه‌ای و دفاع‌مقدس وجود داشته برشمرد و در عین حال تاکید کرد: ما هنوز زیرخاکی‌‌های زیادی در حوزه دفاع‌مقدس داریم و می‌شود نکات تازه‌ای را هنوز از این گنجینه استخراج و کشف کرد. صالحی اضافه کرد: مهم این است که ما اجازه دهیم افرادی بیایند و به این زیرخاکی‌‌های دفاع‌مقدس نقب بزنند و طعم‌‌های تازه را از آن استخراج کنند و بگذاریم مردم طعم‌‌های تازه دفاع‌مقدس را بچشند. دفاع‌مقدس می‌تواند پایه‌ای باشد برای صیانت از ایران و حفاظت از ارزش‌‌های خوب انسانی و نیز فرصتی برای گفت‌وگوی ما با جهان از طریق تولیدات فرهنگی، هنری و رسانه‌ای.