محمد نجارصادقی: دلار از مبادلات ایران و ترکیه حذف شد تا رسما اجرای پیمان‌های پولی دوجانبه توسط کشورمان آغاز شود. بر اساس آنچه بین 2 کشور به امضا رسیده، از این پس بانک‌ها در ایران و ترکیه ریال و لیر را بسیار ساده‌تر از گذشته مبادله می‌کنند و از این طریق هزینه ارزی مبادلات بین 2 کشور کاهش می‌یابد. از سوی دیگر بانک‌های 2 کشور این امکان را خواهند داشت از نظام‌های پرداخت بین‌المللی در مبادله ریال و لیر استفاده کنند. به گزارش «وطن‌امروز»، پیمان‌های پولی دوجانبه به مثابه یک کمربند ایمنی در روابط اقتصادی کشور است که با وجود آن به صورت عملی تحریم‌های مالی آمریکا به حاشیه می‌رود. در کنار این موضوع، دیگر شاهد شوک‌های ارزی و افزایش ناگهانی نرخ ارز نخواهیم بود. در روزهای اخیر افزایش جهشی قیمت دلار باعث ایجاد نگرانی شده است. مدیریت قیمت دلار به دلیل اثرات مستقیم و غیرمستقیمی که بر اقتصاد و معیشت مردم دارد، بسیار مهم است و باید در اختیار حاکمیت باشد. در ایران بانک مرکزی به عنوان بازوی حاکمیت، باید حد و مرز افزایش یا کاهش قیمت دلار را تعیین کند. کارشناسان 2 عامل اصلی را برای کنترل قیمت دلار توسط بانک مرکزی مطرح کرده‌اند که شامل عرضه کافی ارز به بازار و ایجاد مکانیزمی برای کاهش تقاضای دلار توسط مصرف‌کنندگان ارز می‌شود. در سال‌های اخیر بانک مرکزی ایران تنها از عامل اول استفاده کرده یعنی با تزریق ارز به بازار، از افزایش قیمت آن جلوگیری کرده است. اما این عامل در بحران ارزی سال 91 مردود شد و بانک مرکزی هرچه تلاش کرد قیمت ارز را با تزریق بیشتر کنترل کند به دلیل وجود سفته‌بازان و دلالان جزء و نافرمانی بانک‌های عامل، این امر محقق نشد. این بحران ارزی بخوبی نشان داد برای کنترل ارز، باید از عامل دوم یعنی کاهش تقاضای مصرف به یک ارز انحصاری استفاده شود. برای اینکه فعالان اقتصادی تقاضای کمتری برای دریافت دلار داشته باشند، باید نیازهای آنها به شکلی دیگر رفع شود. بانک مرکزی باید با روش‌های غیردلاری، نیاز فعالان اقتصادی به ارز را تامین کند. یکی از روش‌های اصلی تامین غیردلاری نیازهای ارزی، «پیمان‌های پولی دوجانبه» است. پیمان پولی دوجانبه توافقی بین
2 کشور است که به‌واسطه آن، کشورها به جای استفاده از ارزهای جهان‌روای دلار و یورو، از ارزهای ملی خودشان استفاده می‌کنند. این روش بین هر دو کشوری که با هم مبادلات اقتصادی دارند قابلیت اجرا دارد. با وجود پیمان پولی دوجانبه، بانک‌های مرکزی 2 کشور طرف توافق، میزان مشخصی از پول ملی خود را در اختیار کشور دیگر قرار می‌دهند. بدین ترتیب، در مبادلات به جای استفاده از دلار، از پول ملی 2 کشور استفاده می‌شود و بنابراین کاهش تقاضای دلار باعث کاهش قیمت آن شده و پول ملی تقویت می‌‎شود.
کمرنگ کردن نقش دلار با پیمان‌های پولی
بنا بر این گزارش، پیمان پولی دوجانبه، علاوه بر تقویت پول ملی و ثبات بخشیدن به بازار ارز، می‌تواند اثر قابل توجهی بر تحریم‌های پولی و بانکی نیز داشته باشد. مهم‌ترین و اثرگذارترین بخش از تحریم‌های آمریکا و اروپا علیه ایران، تحریم‌‎های پولی و بانکی است. تحریم بانکی در واقع به معنای محرومیت استفاده ایران از نظام‌های مالی و بانکی بر مبنای دلار است. این تحریم‌ها با وجود اجرای برجام، همچنان به قوت خود باقی است. ایران با تنظیم روابط بانکی دوجانبه با چند کشوری که مبادلات اصلی خود را با آنها انجام می‌دهد، می‌تواند از دستگاه پولی و مالی آمریکا بی‌نیاز شده و در حوزه بانکی مقاوم شود. پیمان پولی دوجانبه روشی است که در چند سال اخیر بشدت در دنیا رواج پیدا کرده و بیشتر از 180 کشور (نزدیک به کل دنیا) به حذف ارزهای واسط دلار و یورو از مبادلات خود روی آورده‌‌‌اند. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، اگر ایران با چند کشور اصلی طرف تعامل خود پیمان پولی دوجانبه منعقد کند، می‌تواند تا 60 درصد و با پیمان‌های چندجانبه تا 80 درصد کل تجارت خود را پوشش دهد.
پیمان دو جانبه علیه شوک ارزی
نوسانات ارزی در روزهای اخیر با توجه به رشد نقدینگی در چند سال اخیر و کاهش نرخ سود سپرده‌های بانکی بیم یک شوک ارزی قریب‌الوقوع را می‌دهد. تمام این عوامل در کنار رکود بی‌سابقه اقتصاد ایران، سرمایه صاحبان سرمایه را به بازارهای غیرمولدی مانند بازار طلا و دلار سرازیر می‌کند. اگر این غول سرکش نقدینگی با جو و شایعات خبری افزایش نرخ ارز همراه شود می‌تواند یک شوک ارزی حتی بزرگ‌تر از سال 91 را رقم بزند.  قطعا پیمان دو جانبه پولی می‌تواند مانع بزرگی در مسیر شوک‌های ارزی باشد و دولت نهایت استفاده را باید از این فرصت ببرد.
پیمان‌های پولی دو جانبه کمربند ایمنی اقتصاد
مخالفان پیمان‌های پولی دو جانبه ادعا می‌کنند برای انعقاد این قراردادها باید بین 2 کشور تناسب تجاری وجود داشته باشد یعنی سبد تجاری 2 کشور با یکدیگر توازن داشته باشد و با همین ادعا به کلی پیمان‌های پولی دوجانبه را ناکارآمد قلمداد می‌کنند. مجید شاکری، کارشناس مسائل اقتصادی در گفت‌وگو با «وطن‌امروز» درباره این ادعا، می‌گوید لزوما وجود توازن اقتصادی احتیاج نیست زیرا پیمان‌های پولی دوجانبه سقف دارد، آنچه مهم است تنوع کالا و رقابتی بودن آنهاست که برای 2 طرف جذابیت ایجاد کند. وی افزود: چین و روسیه با یکدیگر هم‌وزن نیستند چه رسد به چین و ویتنام. این جمله که باید کشورهای داخل پیمان دوجانبه پولی تناسب داشته باشند، اشتباه است. ایران می‌تواند با اکثر کشورها وارد پیمان پولی دوجانبه شود و حتی کسری تجاری را با نفت جبران کند. وی در پاسخ به این سوال که آیا باید حتما بانک مرکزی دو کشور برای این امر وارد کار شوند؟ گفت: خیر! اینطور نیست تنها بانک مرکزی‌ای که در جهان موضوع فرآیند تسویه را انجام می‌دهد بانک مرکزی ایران است، بلکه باید 2 بانک عامل با ضمانت بانک مرکزی خود این کار را انجام دهند. ضمانت بانک مرکزی برای این پیمان‌ها لازم است اما خود بانک مرکزی نقشی ندارد. این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: اینکه گفته می‌شود با این پیمان‌ها اقتصاد کشور وابسته می‌شود، از اساس غلط است زیرا ما با کشورهای مشخصی تجارت می‌کنیم و این پیمان تنها کمربند احتیاط است، نکته دیگر اینجاست که با وجود این پیمان‌ها راه‌های دیگر بسته نمی‌شود بلکه یک راه احتیاطی باز می‌شود. در انتها این کارشناس اقتصادی گفت: هدف ایران از پیمان‌های پولی دوجانبه کاهش ریسک نقدینگی است اگرنه کشورهای دیگر بیشتر از این طریق جهت اشائه پول خود استفاده می‌کنند حتی در حال حاضر خود انگلیس و آمریکا هم با یکدیگر پیمان پولی دوجانبه دارند که اهداف‌شان با ایران متفاوت است.
دستاوردهای اجرای پیمان‌های دو جانبه
در سال‌های اخیر با وجود اینکه کشورهایی مانند ترکیه و روسیه برای پیمان پولی دوجانبه با ایران اعلام آمادگی کرده‌اند اما هیچگاه ایران به سمت پیمان پولی دوجانبه حرکت نکرده است در واقع هنوز در مرحله اقدامات اولیه برای ایجاد پیمان‌های پولی قرار داریم که این سوال را به ذهن متبادر می‌کند چرا پس از این همه سال به سمت پیمان پولی دوجانبه می‌رویم؟ جعفرزاده‌ایمن‌آبادی، عضو کمیسیون برنامه، بودجه و محاسبات در این‌باره با اشاره به کشورهایی که با ایران پیمان پولی دوجانبه دارند، گفت: ما تاکنون در دو سه جا اقدام کردیم یک‌بار با هند، یک‌بار هم باکره‌‌جنوبی که بسیار ضعیف بود. ۱۸۶ کشور دنیا باهم پیمان پولی دارند و این کار خوبی است اما ایران از این موضوع عقب افتاده به‌رغم اینکه 5-4 سال پیش هم اقدام کردیم، البته دولت یازدهم به هر دلیلی این موضوع را  در دستور کار جدی خودش قرار نداد. رهبر معظم انقلاب تابستان سال گذشته با اشاره به یکی از ابعاد بسیار مهم اقتصاد مقاومتی در عرصه کاهش وابستگی مالی و پولی به دشمنان گفتند: «اگر مسؤولان و مردم بتوانند اقتصاد مقاومتی را به معنای واقعی محقق و کشور را از جادوی مالی و پولی دشمن خلاص کنند و ارزش و آقایی دلار را در زندگی اقتصادی بشکنند، کشورهای دیگر را نیز نجات داده‌اند و برای آنها الگو خواهند شد». حال شاید این سوال مطرح شود که دلیل اصرار رهبر انقلاب بر تغییر رویه اقتصادی کشور در وابستگی به دلار چیست و چرا ایشان از تعبیر «جادوی مالی و پولی دشمن» برای دلار استفاده کرده‌اند و کاهش یا قطع این وابستگی را به عنوان یکی از مصادیق اجرای واقعی اقتصاد مقاومتی مشخص کرده‌اند. با این وجود حذف دلار از مبادلات ایران و ترکیه یک اقدام تاریخی و مثبت تلقی می‌شود و قطعا دولت دوازدهم با ادامه این روند می‌تواند در اقتصاد مقاومتی و حوزه تجارت بین‌الملل موفقیت‌های بی‌شماری کسب کند.