گروه اجتماعی: چند سال پیش بی‌کفایتی حکام آل‌سعود سرزمین منا را به قربانگاه حاجیان تبدیل کرد، از آن زمان چشم 475 خانواده شهید این فاجعه به اقدامات دولت و دستگاه دیپلماسی دوخته شده که چه شیوه و روشی را برای احقاق حقوق شهدا به کار می‌گیرند.
هر چند از سالی که فاجعه در آن اتفاق افتاد تا امروز، تمام ایران یکصدا مطالبه‌گر خون شهدای منا است اما صدای تظلم‌خواهی قربانیان عید قربان و حوادث حج سال گذشته از زبان معدود چهره‌های سرشناسی به گوش می‌رسد که ضمن تسلط به موضوعات حقوقی مصرانه پیگیرند تا فاجعه منا به فراموشی سپرده نشود.
فرشته روح‌افزا که در کارنامه فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی خود، معاونت شورای فرهنگی- اجتماعی زنان را عهده‌دار بوده از جمله افرادی است که سعی دارد با تشکیل انجمن خانواده شهدای مکه و منا مطالبات خانواده این شهدا را به گوش مدیران دولتی برساند. وی که در حادثه سقوط جرثقیل در مکه همسر خود را از دست داده است در گفت‌وگو با «وطن امروز» ضمن انتقاد از بر زمین ماندن مطالبات این افراد و روند کند پیگیری حقوقی فاجعه منا در دولت و دستگاه دیپلماسی، ناگفته‌هایی از کارشکنی‌ها و برنامه‌هایی را عنوان کرد که مانع به سرانجام رسیدن پرونده حوادث حج تا امروز شده است.
***
خانم روح‌افزا! انجمن خانواده‌های شهدای مکه و منا با چه هدفی تشکیل شد و ضرورت تشکیل این انجمن چه بود؟
475 خانواده در حادثه منا داغدار شده بودند که محل سکونت همگی آنها تهران نبود. بنابراین برای انجام پیگیری‌های حقوقی و موضوعات دیگر لازم بود یکدست و یکصدا شویم و برای انعکاس مطالبات خود هماهنگ باشیم، بر این اساس انجمن خانواده شهدای مکه و منا را تشکیل دادیم تا با سازوکار جدی و سازمان‌یافته مطالبات خود را پیگیری کنیم.
در حال حاضر وضعیت انجمن خانواده شهدای مکه و منا چگونه است، آیا روند قانونی ثبت آن به سرانجام رسیده است؟
همزمان با وقوع حوادث گوناگون در موسم حج و شهادت 475 نفر در منا، مراحل ابتدایی تشکیل انجمن را آغاز کردیم اما متاسفانه انجمن هنوز به صورت رسمی تشکیل نشده و موانعی وجود دارد که باعث تاخیر در ثبت رسمی این انجمن شده است؛ مراحل اداری و بروکراسی‌های موجود در وزارت کشور ثبت انجمن خانواده شهدای مکه و منا را با چالش مواجه کرده است. البته در کنار این مشکل، برخی موانع دیگر مانند اختلاف دیدگاه در خانواده شهدای مکه و منا هم مزید بر علت شده و روند تشکیل قانونی و رسمی این انجمن را با تاخیر همراه کرده است. متاسفانه با ثبت آن موافقت نشده و در قالب یک گروه تلگرامی خلاصه شد.
برای ثبت رسمی انجمن خانواده شهدای مکه و منا چه مشکلی به عنوان بهانه اصلی از سوی وزارت کشور اعلام شده است؟
به هر حال ثبت انجمن‌ها زمانبر است و ثبت انجمن خانواده شهدای مکه و منا هم درگیر بروکراسی اداری و شاید مشکلات دیگری شده که در مجموع مانع ثبت انجمن شده است اما با وجود اینکه انجمن خانواده شهدای مکه و منا هنوز به طور رسمی ثبت نشده است اما جلسات مختلفی برگزار شده و پیگیری‌هایی را هم انجام داده‌ایم.
گروه خانواده شهدای مکه و منا دارای چند عضو است و مهم‌ترین مطالبه این خانواده‌ها چیست؟
در حدود 90 درصد خانواده‌های شهدای مکه و منا در این انجمن عضو هستند، در این میان 250خانواده عضو این انجمن به طور مرتب با هم در ارتباط هستند. این خانواده‌ها با تشکیل این گروه خواستار این هستند که بحث‌های حقوقی فاجعه منا و بی‌لیاقتی آل‌سعود پیگیری و مقصر اصلی مشخص شود.
با توجه به گذشت چند سال از فاجعه منا عملکرد دستگاه دیپلماسی را برای احقاق حقوق قربانیان این حادثه چطور ارزیابی می‌کنید؟
متاسفانه دستگاه دیپلماسی در این مدت نه‌تنها قدم از قدم بر نداشت بلکه موانعی را هم در مسیر احقاق حقوق قربانیان مکه و منا ایجاد کرد. به هر حال آنها از دیدگاه دیپلماسی به ماجرا نگاه می‌کنند و مرتب با تذکراتی روبه‌رو هستیم که نباید با عربستان سعودی چالش داشته باشیم. یا اینکه مسائل با عربستان نباید به صورتی مطرح شود که باعث ایجاد تنش شود. به هر حال دیدگاه دیپلماسی آنها دوری از تنش سیاسی است اما اگر عملکرد آنها را طی سال‌های گذشته درباره فاجعه منا بررسی کنیم می‌بینیم هیچ دغدغه‌ای برای این موضوع ندارند. پرواضح است که لازمه احقاق یک حق تنش سیاسی نیست. وزارت امور خارجه اقدام قابل توجهی انجام نداده است. دستگاه دیپلماسی به نظر من ضعیف عمل کرده و نه تنها نتوانسته برای طرح مطالبات خانواده قربانیان وارد عمل شود بلکه در دلجویی از آنها هم موفق عمل نکرده است. افرادی در حج سال‌های گذشته و سال 66 مانند شهید حاتمی، شهید رکن‌آبادی، فولادگر، اخوان و حسینی قربانی شدند که سرمایه‌های کشور بودند؛ جبران چنین خسارتی امکانپذیر نیست.
با وجود چنین ادله روشنی چرا باید با گذشت 2 سال از فاجعه منا مطالبات خانواده شهدای این حادثه همچنان بر زمین بماند؟
در مقصر بودن عربستان‌سعوی از نظر بی‌لیاقتی هیچ کس نمی‌تواند شک کند اما چرا دستگاه دیپلماسی کشور ما نمی‌خواهد این را قبول کند یا اینکه چرا ما باید کشته بدهیم و باج هم بدهیم و حتی آنها بیایند و خسارات وارده به ساختمان‌های‌شان را برآورد کنند ولی ما نتوانیم برویم و حتی یک سوال از آنها بپرسیم؟ در کنار آن عربستان، ما را محکوم کند و مطالبه‌گری داشته باشد برای ما قابل درک نیست. باید مقابل آنها ایستاد و با اقتدار پاسخ آنها را داد مانند آنچه رهبری برای بازگشت اجساد شهدا انجام دادند. نباید بهانه‌هایی مانند کمبود امکانات را بپذیریم، من به بسیاری از کشورهای اروپایی سفر کرده‌ام، وضعیت انگلستان از نظر دوربین‌های امنیتی زبانزد است اما باید گفت به هیچ‌وجه قابل مقایسه با عربستان نیست؛ در کشوری که همه چیز به صورت آنلاین رصد می‌شود نه تنها حوادثی مانند فاجعه منا قابل پیش‌بینی است بلکه امدادرسانی پس از حادثه هم باید قوی‌تر از این شیوه باشد. در فیلمی که روز 17 شهریور فرستاده بودند درهای خروجی و ورودی مسجدالحرام را یکی کرده‌اند و جمعیت زیاد است. بسیاری از زوار از جمله شهید حاتمی حادثه منا را پیش‌بینی کرده بودند اما متاسفانه در این دولت شاهد پیگیری چنین مواردی نیستیم.
عملکرد سازمان حج و زیارت را در زمینه پیگیری فاجعه منا چطور ارزیابی می‌کنید؟
سازمان حج و زیارت ظاهراً پیگیری‌های خود را انجام داد. البته برخی تناقض‌ها در گفته‌ها وجود دارد. ابتدا عنوان کردند با عربستان به تعامل می‌رسیم و نگران نباشید اما بعد گفتند ویزا به تیم مذاکره‌کننده ندادند. یعنی عربستان آنطور که توقع داشتند تحویل‌شان نگرفت. حج امسال برگزار شد باز هم خبری نشد تا اینکه ما در یک خبر خواندیم که حتی موسسه بن لادن هم در دادگاه یکطرفه عربستان تبرئه شده است.
سازمان حج و زیارت امسال اعلام کرد از هر خانواده 2 نفر را به حج می‌برند بعد با ما تماس گرفتند و گفتند بین 15 تا 20 میلیون به حساب سازمان حج و زیارت بریزید؛ اینکه خب یعنی همان حج آزاد که می‌شد بدون اعلام این سازمان هم رفت، در حالی که همه فکر می‌کردند سازمان حج و زیارت خانواده‌ها را بدون هزینه می‌برد. یک شهرستانی که سرپرست خانواده‌اش را از دست داده چگونه می‌تواند 30 یا 40 میلیون تهیه کند تا به حج برود؟
با توجه به این موضوعی که مطرح کردید، در حال حاضر کار در دست چه کسانی است و خط‌مشی‌ها در این باره از کجا تعیین می‌شود؟
برنامه‌ریزی‌ها در این باره باید از طرف دولت و وزارت ارشاد انجام شود که عملکرد آنها هم چندان که باید کارآمد نیست. وزیر ارشاد سابق درباره کالبدشکافی یکی از قربانیان در مصاحبه‌ای اعلام کرده خارج کردن امعا و احشای بدن یک اقدام روتین است اما باید پرسید چرا درباره بقیه شهدا این کار انجام نشده است. چرا فقط پیکر شهید رکن‌آبادی به این شیوه تحویل داده شده است. زمانی که پیکر شهید رکن‌آبادی را تحویل گرفتند آثار کالبدشکافی روی سینه و سر معلوم بود پس از آن هم یک بار دیگر به بهانه میکروب‌زدایی این کار را انجام دادند.
پس از وقوع فاجعه منا تصاویر و فیلم‌های حجاج به منظور مستندسازی شکایات جمع‌آوری شد؛ چرا با وجود این تصاویر پرونده حوادث حج راه به جایی نبرد؟
دولت دغدغه پیگیری این موضوع را ندارد، در حال حاضر تصاویر و همچنین شاهدانی وجود دارند که برخی موارد مشکوک را روایت می‌کنند. چرا دستگاه‌های کشور ما روی این موضوعات حساس نمی‌شوند؟ متاسفانه هیچ کدام از دستگاه‌های دولتی به صورت جدی پای کار نیستند.
انتقاد اصلی خانواده شهدای منا درباره چیست و چه موضوعی بیش از هر چیز دیگر برای آنها نگران‌کننده است؟
رفتار متناقض و دوگانه دولت در برخورد با این خانواده‌ها در مقایسه با مواردی که در کشور پیش می‌آید داغ خانواده‌ها را بیشتر کرده است. به عنوان نمونه معاونت امور زنان ریاست جمهوری که در برابر زنانی که سرپرست خود را در این حوادث از دست داده‌اند مسؤولیت دارد، کمترین توجهی به این خانواده‌ها ندارد اما در مقابل هنگام آزادی یک زندانی سیاسی برای دیدار با وی پیشقدم است. من از این موضوع گله‌مندم. عملکرد دولت در این زمینه ضعیف است. چرا یک بار وزیر ارشاد یا وزارت امور خارجه این خانواده‌ها را جمع نمی‌کند و توضیح نمی‌دهد تا به حال چه اقداماتی در این باره انجام شده است؟
خانواده شهدای منا از چه طریقی مشکلات حقوقی خود را پیگیری می‌کنند و چه راهکار قانونی برای دریافت دیه در پیش گرفته‌اند؟
خانواده‌های این افراد از طریق سازمان حج اقدام و وکالتنامه‌ای تنظیم کرده و به آنها داده‌اند تا پیگیری مراحل گوناگون کار انجام شود. تاکنون هیچ اقدامی نشده است اما مطالبه اصلی خانواده‌ها موضوع دیه نیست بلکه محکومیت عربستان در این جنایت اولویت اول است. اگر موضوع دیه هم مطرح می‌شود به دلیل محکوم کردن عربستان است. چنانچه آل‌سعود بپذیرید که دیه قربانیان را پرداخت کند به این معنی است که کوتاهی خود را قبول کرده و به مقصر بودنش اعتراف کرده است. ما به دنبال محکوم کردن عربستان هستیم. قرار نیست که سعودی‌ها آدم بکشند و کسی چیزی نگوید. اگر در کشور ما یک راننده به کسی آسیب بزند چه رفتاری با وی داریم؟ در کشورهای اروپایی که سختگیرانه‌تر است، حتی برای گربه‌ها و حیوانات هم باید پاسخگو بود. هزاران نفر در عربستان کشته شده‌اند اما باید ساکت بنشینم.
با توجه به شرایط موجود و نحوه پیگیری‌ها تا چه اندازه احتمال پرداخت دیه از سوی سعودی‌ها وجود دارد؟
درباره پرداخت دیه مطمئنم هیچگاه این اتفاق نخواهد افتاد، چرا که پرداخت دیه مساوی است با اعلام محکومیت عربستان بنابراین سعودی‌ها هرگز دیه را پرداخت نمی‌کنند. در حادثه سرنگونی هواپیمای ایران به دست آمریکایی‌ها زمانی محکومیت آمریکا به اثبات رسید که قبول کرد دیه قربانیان را پرداخت کند. در مجموع باید گفت سعودی‌ها زیر بار پرداخت دیه نخواهند رفت اما ما از هر راهی برای محکومیت عربستان وارد عمل می‌شویم که یکی از این راه‌ها مطالبه دیه است. خانواده تک‌تک 475 شهید می‌توانند شکایت کنند. من خبر دارم که برخی قربانیان منا از کشورهای دیگر شکایت کرده و کار را به نتیجه رسانده‌اند، در حالی که تنها 19 شهید داشتند.