محسن بهدادفر*: قیمت نفت در نیمه اول سال 2014 بیشتر از 100 دلار در هر بشکه بود ولی در نیمه اول سال 2016 یعنی 2 سال بعد به کمتر از 30 دلار در هر بشکه رسید.  بر اساس گزارش‌های صندوق بین‌المللی پول، کاهش تقاضای نفت خام توسط بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان آن یعنی چین و آلمان و فرانسه به علت کاهش رشد اقتصادی باعث ریزش قیمت در سال‌های اخیر شد. در سال‌های اخیر پدیده نوظهوری به نام نفت شیل آمریکای شمالی و عرضه بسیار زیاد آن باعث افزایش عرضه نفت خام در جهان و در نتیجه کاهش قیمت جهانی نفت شد. همچنین عربستان‌سعودی با احساس خطر از ناحیه عرضه نفت شیل سعی در ایجاد رقابت با نفت شیل و فشار بیشتر به تولیدکنندگان آمریکایی برای غیراقتصادی کردن عرضه نفت شیل کرد.  در نشست 27 نوامبر سال 2014 که کشور‌های مهم تولیدکننده نفت خاورمیانه حضور داشتند، برای نگه داشتن سقف تولید روزانه نفت در 30 میلیون بشکه در روز توافقی حاصل نشد و از همان تاریخ به بعد قیمت نفت به صورت سرسام‌آوری نزولی شد به‌طوری که همه کارشناسان از آن به عنوان «سقوط آزاد» قیمت نفت یاد کردند. در همان زمان، اروپا یک سوم گاز مصرفی خود را از روسیه وارد می‌کرد. وقوع بحران کریمه در زمانی که این گاز از خاک اوکراین به اروپا صادر می‌شد و به وجود آمدن اختلاف بین روسیه و اوکراین و بدهی گازی اوکراین به روسیه، احتمال قطع گاز صادراتی به اروپا را زیادتر می‌کرد و همچنین تحریم‌های اقتصادی اتحادیه اروپایی جهت فشار بر روسیه خصوصا تحریم بخش کشاورزی آن کشور، باعث شد روسیه درصدد استفاده از صادرات گاز خود به عنوان اهرم فشاری بر اتحادیه اروپایی برآید. همه می‌دانیم گاز و نفت هر دو از یک خانواده هستند و همبستگی بسیار زیادی بین قیمت این دو وجود دارد.  آمریکا برای مهار روسیه در مساله کریمه و حتی درگیری جدایی‌طلبان اوکراین، ناچار به یافتن یا ایجاد اهرم فشاری بر روسیه شد. پس به بهانه ورود به بازار گاز جهان، سعی در تضعیف موقعیت انرژی روسیه کرد. آمریکا برای حضور در بازار گاز نیازمند دسترسی به دیگر بازارهای جهانی بود اما به دلیل فاصله زیاد با بازارهای بزرگ جهانی و عدم دسترسی زمینی به این بازار‌ها امکان صادرات گاز از طریق خط لوله را نداشت، بنابراین برای دستیابی به این بازارها نیازمند صادرات از طریق «ال‌ان‌جی» بود.  اما پس از بحران کریمه و تنش میان اروپا و روسیه در سال ۲۰۱۴، ورود ایالات متحده به بازار گاز و تبدیل شدن به یکی از بزرگ‌ترین کشورهای صادرکننده این منبع طبیعی به عنوان یک ضرورت در سیاست‌های ایالات متحده مطرح شد تا با تامین گاز بیشتر در بازار اروپا موجب کاهش وابستگی همپیمانان اروپایی خود به روسیه شود. ولی آمریکا نیازمند اقدامی سریع‌تر برای استفاده به‌عنوان اهرم فشار بر گاز روسیه بود، بنابراین به نظر می‌رسد همدستی از قبل برنامه‌ریزی شده آمریکا و عربستان‌سعودی در عرضه نفت باعث کاهش قیمت آن شد. همچنین در آن زمان، بحث جایگزینی زغال‌سنگ آمریکا به جای گاز روسیه از ترس زمستان‌های سرد اروپای شرقی نیز مطرح و براحتی کاهش قیمت نفت و در پی آن گاز باعث کاهش نگرانی در ناحیه اروپا شد. همچنین موجب ایجاد فشار زیادی بر اقتصاد ضعیف روسیه شد که این خود باعث فشار مضاعف بر جدایی‌طلبان شرق اوکراین (جمهوری مردمی دونتسک) شد و جلوی پیشروی آنها را گرفت. البته مطمئنا عوامل بسیاری در مهار روسیه تاثیرگذار بودند ولی در این مقاله سعی شده فقط مسائل مربوط به نفت مطرح شود. اما رفتار صریح و بی‌پروای رئیس‌جمهور آمریکا و سیاست‌های بانک مرکزی آمریکا برای کاهش ارزش دلار آمریکا یکی از دلایل افزایش جزئی قیمت طلا و نفت در ماه اخیر بوده است. در هفته‌های اخیر پیام‌های متعددی درباره آینده نامعلوم قیمت نفت و پرسش‌هایی دریافت کرده‌ام که قیمت نفت به چه سمت و سویی حرکت خواهد کرد. مطمئنا پیش‌بینی قیمت نفت تنها با بررسی خود قیمت امکانپذیر نخواهد بود، چرا که نفت کالایی بسیار مهم و حساس در تعیین اهرم‌های سیاسی است و اکثر کشور‌های تولیدکننده یا صادرکننده از اهمیت آن آگاهند و همیشه در معادلات سیاسی خود از آن بهره می‌برند. مطمئنا آینده حضور داعش در منطقه خاورمیانه که مهم‌ترین منطقه عرضه و استخراج نفت است و اتفاق‌هایی که در آینده در سوریه و عراق و امنیت خاورمیانه می‌افتد در قیمت نفت تاثیرگذار خواهد بود و باید ببینیم آینده این منطقه چگونه خواهد بود. همچنین برگزاری همه‌پرسی استقلال کردستان و اعلام کشور‌های محاط بر این منطقه یعنی ترکیه، ایران و عراق به جلوگیری از صادرات نفت کردستان عراق که در هفته گذشته باعث افزایش قیمت نفت تا سطح 52 دلار شد و اتفاق‌هایی که در آینده در این منطقه حساس خواهد افتاد، در تعیین قیمت نفت بی‌تاثیر نخواهد بود.
*تحلیلگر بازار‌های جهانی