فاطمه قربان‌نیا: کتب آموزشی زبان از جمله حوزه‌هایی است که تقریبا همیشه بحث‌های بسیاری در ارتباط با نظارت بر آن وجود داشته است. چه کسی متولی چیزی است که در قالب این کتاب‌ها به زبان‌آموزان عمدتا نوجوان آموخته می‌شود؟ از محتوا تا حتی تصاویر موجود در این کتاب‌ها همیشه مورد انتقاد بوده است اما تقریبا همه آثار این حوزه را می‌توان واقعا آثاری آموزشی دانست که فارغ از محتوای‌شان، به هرحال بخشی از زبان مقصد را به زبان‌آموزان می‌آموزند؛ در این میان یکی از ناشران معروف آموزشی دست به اقدامی جدید زده است که چالش‌های حوزه کتب آموزشی را وارد مرحله‌ای جدید کرده است.
روش جدید دور زدن ممیزی
یکی از ناشران کمک‌آموزشی سرشناس کشور در شگردی جالب، رمان‌های روز خارجی را بدون پرداخت یک ریال حق نشر به صورت افست، عینا کپی کرده و در قالب کتاب آموزشی به بازار عرضه می‌کند! اتفاقی عجیب که با سرعت بالایی در 7 ماه گذشته رخ داده و ثمره آن ثبت نزدیک به هزار عنوان کتاب در سامانه درخواست مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به نام این ناشر است که می‌توان آن را رکوردی تازه در این حوزه محسوب کرد. فارغ از مباحث مربوط به رعایت حق و حقوق مولفان این آثار، آنچه جای خالی آن در این فرآیند بشدت احساس می‌شود، خلأ جدی وجود سازوکاری برای نظارت بر کتب آموزشی و طراحی نظام «رده‌بندی» در این کتاب‌هاست. درواقع در این موضوع مشخص، ناشران رمان‌‌‌هایی که ترجمه آنها در بازار هست را به زبان اصلی چاپ می‌کنند. اما نکته اینجاست که وقتی این رمان ترجمه می‌شود با توجه به قرار گرفتن این اثر ذیل حوزه ادبیات، ارشاد باید آن را ممیزی کند در حالی که وقتی کتاب ترجمه نشده و در حوزه کتب آموزشی عرضه می‌شود با توجه به ممیزی نشدن این قبیل آثار، عملا خیلی از موارد ممیزی دور زده می‌شود. اتفاقی که در این حالت می‌افتد آن است که خواننده وقتی این کتاب را می‌خواند، ترجمه فارسی آن ممیزی شده ولی کتاب انگلیسی آن بدون ممیزی در بازار عرضه می‌شود.
پیگیری‌های بی‌نتیجه از مدیران دولتی
این شیوه که درواقع دور زدن ممیزی‌های حوزه کتاب محسوب می‌شود در عمل برای ناشرانی که چنین کاری را انجام می‌دهند دارای 2 سود است، اول اینکه ناشری که می‌خواهد اثر سوء فرهنگی در جامعه ایجاد و فرهنگ غربی را عرضه کند، طبیعتا در این شرایط براحتی این کار را انجام می‌دهد چرا که می‌داند اصولا ممیزی چندانی شامل حال آثاری که ذیل عنوان «آموزشی» منتشر می‌شوند، نمی‌شود و از طرف دیگر کتابش در صف ممیزی نمی‌ماند؛ صفی که به طور معمول حداقل چند ماه طول می‌کشد ولی با این شگردها کتاب در صف ممیزی هم معطل نمی‌ماند. برای پیگیری این موضوع تلاش کردیم با مدیر انتشارات «ج» که به چنین شیوه‌ای برای انتشار برخی آثار خود متوسل می‌شود، تماس بگیریم و درباره دلایل چنین کاری صحبت کنیم اما در نهایت پیگیری‌های متعدد ما برای گفت‌وگو با مدیر این انتشارات بی‌نتیجه باقی ماند. محمد سلگی، مدیر اداره کتاب معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و همایون امیرزاده مشاور اجرایی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز دیگر چهره‌هایی بودند که برای پیگیری این مساله سراغ آنها رفتیم اما تماس‌های پیاپی خبرنگار «وطن امروز» با این مدیران دولتی نیز به نتیجه‌ای نرسید.
لزوم جداسازی مجوز کتاب عمومی از آموزشی
در همین راستا، برای اطلاع از چگونگی انتشار و ممیزی کتب آموزشی و عمومی با سیدعارف علوی، معاون فرهنگی دانشکده صداوسیما و از فعالان حوزه نشر به گفت‌وگو نشستیم. این کارشناش فرهنگی با بیان اینکه سالی 70 هزار کتاب چاپ می‌شود که وزارت ارشاد برای ممیزی این حجم زیاد کتاب به لحاظ نیرو و تعداد کتاب دچار مشکل می‌شود، گفت: معمولا ناشران مجوز نشر را که عموما عمومی هست می‌‌گیرند و بعدها اقدام به انتشار کتاب می‌کنند. این در حالی است که باید اجازه نشر برای هر کدام از کتب آموزشی و عمومی به صورت جدا صادر شود و اگر ناشری به اسم کتاب کمک‌آموزشی به تولید و ترجمه رمان بدون اینکه مجوز بگیرد، بپردازد، کار او اشکال خواهد داشت چرا که رمان و داستان نیاز به بررسی و بازبینی جدی دارد در حالی که در این وضعیت شرایط برای همه آثار یکی است و حتی با تغییر شکل کار با ناشر اثر تغییری در ممیزی آن صورت نخواهد گرفت. علوی در ادامه با اشاره به اینکه پیش از این نیز برخی ناشران اقدام به دور زدن ممیزی‌ها می‌کردند، اظهار کرد: درباره ممیزی این اتفاق بارها افتاده است که بسیاری از کتاب‌ها بدون ممیزی روانه بازار می‌شد اما بعد از مدتی با اعتراض رسانه‌ها و دیگران، مسؤولان نظارتی ارشاد اشتباه خود را قبول می‌کردند و مجوز کتاب لغو می‌شد در حالی که آن کتاب بعد از آن نیز سال‌ها چاپ و در بازار عرضه می‌شد و حتی گاهی از موارد همان چاپ ادامه پیدا می‌کرد، چون بر چاپخانه‌ها هم نظارتی وجود ندارد. این فعال حوزه نشر در پایان با بیان اینکه این شرایط موجب زایل شدن حقوق بسیاری از ناشرانی است که تابع قوانین و ممیزی‌ها هستند، گفت: با این تعاریف عدم رعایت ممیزی کتاب، حق بسیاری از ناشران که اقدام به انتشار کتب عمومی، رمان و داستان می‌کنند و باید ماه‌ها در صف انتظار ممیزی بمانند زایل می‌شود. حال باید دید معاون جدید فرهنگی وزارت ارشاد و مدیر اداره ممیزی کتاب چه سیاستی را برای اصلاح قانون ممیزی کتاب ارائه می‌دهند؛ راهکاری که از اعطای تسهیلات ویژه به ناشرانی که قانون را دور می‌زنند جلوگیری کند.