دکتر سیدمرتضی کاظمی‌دینان*: بعد از اوجگیری اعتراضات مردمی در بحرین از 14 فوریه 2011 تاکنون، رژیم بحرین به‌طور مستمر و البته با شدت و ضعف‌هایی به سرکوب و قلع‌وقمع معترضان مشغول بوده است، به نحوی که تعداد زیادی زندانی از جمله برخی زنان و کودکان، در زندان‌های بحرین در معرض شدیدترین شکنجه‌ها و رفتارهای غیرانسانی قرار دارند. آمارهای رسمی نشان می‌دهد بحرین رتبه نخست را در زمینه تعداد زندانیان در جهان عرب داراست و از هر100 هزار بحرینی، 301 نفر در بازداشت هستند.
 بر مبنای همین آمارها، از سال 2011 تا حال حاضر 12 هزار نفر دستگیر شده‌اند که از این تعداد 968 نفر کودک و 330 نفر نیز زن هستند و 4800 نفر از این افراد دستگیرشده، شدیدا شکنجه شده‌‌‌اند. در حال حاضر نیز حدود 4 هزار زندانی سیاسی در بحرین وجود دارد که این عدد، 2 برابر ظرفیت زندان‌‌های این کشور است. این وضعیت وخیم باعث شده اخیرا برخی رسانه‌‌های منطقه، زندان‌های بحرین را «گورستان زندگان» بنامند. حال با عنایت به این شرایط سوال اساسی این است: آینده تحولات بحرین به کدام سو می‌رود؟ به‌نظر می‌رسد اقدامات حکومت بحرین بویژه فشار شدید حکومت بر آیت‌الله شیخ عیسی قاسم، رهبر معنوی شیعیان و سلب تابعیت وی و تلاش چندباره برای دستگیری و محاکمه ایشان (که هر بار با اعتراضات شدید و دامنه‌دار مردمی مواجه شده است)، موجب شکل‌‌‌گیری نوعی رویارویی جدی و همزمان و قهر مخالفان با حکومت شده و زمینه‌‌های گفت‌وگو و رایزنی بین آل‌خلیفه و منتقدان را تا حدود زیادی کمرنگ کرده است. به بیان دیگر، معترضان و منتقدان آل‌خلیفه به این نتیجه رسیده‌‌اند که چاره‌ای جز اعتراضات و اعتصاب برای رساندن صدای اعتراض خود نه به گوش حکومت، بلکه به گوش جهانیان ندارند، بویژه اینکه اکثر رسانه‌‌های رسمی جهان عرب نیز تعمدا از پوشش تحولات بحرین خودداری کرده و آن را سانسور می‌کنند. اعتصاب غذای چندین نفر از زنان زندانی سیاسی در بحرین در روزهای اخیر که در اعتراض به شرایط غیرانسانی و بدرفتاری و تحقیر زندانبانان با آنها صورت گرفته، مصداقی برای این مدعاست.
نقض آشکار حقوق‌بشر در بحرین و سکوت غرب
اخیرا «باقر درویش» رئیس انجمن حقوق‌بشر بحرین نیز از روش‌‌های گوناگون و متنوع رژیم آل‌خلیفه برای سرکوب و نقض حقوق‌بشر در بحرین و شکنجه معترضان زندانی پرده برداشته است. وی 21 روش را در این زمینه برشمرده است که مواردی همچون بی‌توجهی و عدم رسیدگی به وضعیت زندانیان بیمار و مجروح، جلوگیری از دسترسی زندانیان به آب شرب سالم، ممانعت از استفاده زندانیان از نور آفتاب، ضرب و جرح و تهدید آنها و خانواده‌های‌شان در این دسته قرار می‌گیرند. به موازات سرکوب شدید زندانیان سیاسی بحرینی توسط رژیم آل‌خلیفه، این رژیم سرکوب نهادها و مؤسسات انقلابی در کشور را نیز به پیش می‌برد. در همین ارتباط، اخیرا رژیم آل خلیفه مدعی شد «جمعیت وعد» از تروریسم حمایت می‌کند. دادگاه استیناف بحرین اعلام کرد «جمعیت وعد» با «جمعیت وفاق ملی اسلامی» که پیش‌تر منحل شده، اعلام همبستگی کرده است. درست به همین دلایل، دادگاه استیناف بحرین که در واقع تحت تأثیر القائات آل‌خلیفه قرار دارد، حکم انحلال «جمعیت وعد» را تأیید کرد. همچنین ابراهیم الشریف، موسس سنی‌مذهب و سکولار این جمعیت توسط دادگاه آل‌خلیفه به اتهام تحریک علیه نظام به زندان محکوم شد. البته چنین به نظر می‌رسد که رژیم آل‌خلیفه نیز به‌واسطه دستگیری و بازداشت یا تهدید رهبران اصلی معترضان نظیر شیخ علی سلمان و شیخ عیسی قاسم و منحل کردن گروه‌ها و احزاب اصلی منتقد، از قدرت و توانمندی خود در کنترل اوضاع مطمئن شده است و تلاش چندانی برای تغییر رویه خود در قبال معترضان نخواهد کرد. به‌عنوان مثال، در هفته‌های اخیر، ماموران آل‌خلیفه 10 نفر از جوانان شیعه بحرینی را به بهانه دست داشتن در انفجاری تروریستی در منطقه «جد حفص» که به کشته و زخمی شدن 9 پلیس بحرینی انجامید، بازداشت و زندانی کردند. همچنین مجددا ماموران آل‌خلیفه برای چندمین بار به منزل آیت‌الله شیخ عیسی قاسم هجوم برده‌‌اند و به تهدید ایشان و خانواده و یاران‌شان پرداخته‌اند. در مقابل این اقدامات، شاید تاکید همیشگی معترضان بویژه بزرگ‌ترین گروه شیعه بحرینی یعنی «جمعیت الوفاق الوطنی» بر مسالمت‌آمیز بودن اعتراضات‌شان، حکومت آل‌خلیفه را دچار یک اشتباه محاسباتی کرده که احتمال وقوع هیچگونه اعتراضات سخت و احیانا مسلحانه‌ای در آینده وجود نخواهد داشت. این محاسبه، شاید در کوتاه‌مدت درست باشد اما به‌نظر می‌رسد چنانچه حکومت بحرین نخواهد امتیازی (ولو اندک و نه چندان عمیق و چشمگیر) به معترضان بدهد و کماکان سیاست «سرکوب با مشت آهنین» را دنبال کرده و به هر بهانه‌ای به قلع و قمع و تشدید فشار بر منتقدان بپردازد، ممکن است معترضان و منتقدان بحرینی، به صف مخالفان سرسخت حکومت بپیوندند و چاره‌ای جز دست بردن به اسلحه و تلاش برای براندازی نظام فعلی حاکم بر بحرین نداشته باشند. فراموش نکنیم رژیم سراسر استبدادی سرهنگ معمر قذافی در لیبی نیز برای سال‌‌های طولانی (بیش از 42 سال) به شدیدترین وجه به سرکوب، کشتار و شکنجه مخالفان و منتقدان می‌پرداخت و هیچ ابایی از افکار عمومی جهانی نیز نداشت ولی در نهایت با اعتراضات شدید و قاطع مردمی و البته مداخله طرف‌‌های خارجی به زیر کشیده شد و آن عاقبت شوم برای دیکتاتور لیبی رقم خورد.
 چرا عربستان درباره نقض حقوق‌بشر در بحرین سکوت کرده؟
شاید رژیم آل‌خلیفه، به واسطه حضور ناوگان پنجم نیروی دریایی آمریکا در این کشور و همچنین حمایت‌های برخی کشورهای منطقه نظیر عربستان سعودی، خیالش از دخالت خارجی علیه خود تا حدود زیادی آسوده باشد. دولت عربستان سعودی به دلایل مختلف، از سیاست‌های سرکوبگرانه و انعطاف‌ناپذیر علیه معترضان بحرینی و در راس آنها جمعیت الوفاق حمایت می‌کند. دلایل این امر را می‌توان چنین برشمرد: اولا این کشور قاطعانه با هر نوع گسترش دموکراسی در منطقه که ممکن است خود رژیم سعودی را تحت فشار قرار دهد، مخالف است. ثانیا ایدئولوژی وهابی پادشاه سعودی، این کشور را در تقابل شدید با شیعیان قرار می‌دهد و در صورت امکان، هرگز براحتی با به قدرت رسیدن شیعیان در کشورهای همسایه کنار نخواهد آمد. ثالثا شیعیان بحرینی پیوند نزدیکی با شیعیان سعودی دارند، به ‌گونه‌ای که هر نوع موفقیت شیعیان بحرین به سرعت شیعیان سعودی را تحت تأثیر قرار می‌دهد (هرچند وضعیت سیاسی شیعیان سعودی متفاوت است و آنان در اقلیت هستند). می‌گویند بیش از 45 درصد بودجه بحرین را عربستان سعودی تأمین می‌کند و در صورت صحت این امر، این موضوع باعث می‌شود عربستان بتواند براحتی در امور داخلی بحرین دخالت کند.
اقدام بعدی معترضان چه خواهد بود؟
شیعیان بحرین معتقدند این امر مسبوق به سابقه بوده و سربازان ضد شورش سعودی سال 1975 نیز وارد بحرین شدند و به سرکوب شدید معترضان پرداختند. با عنایت به این قضایا و همچنین مواضع مقامات سعودی در تحولات سال‌های اخیر بحرین، به نظر می‌رسد می‌توان این فرض را پذیرفت که سعودی‌ها عامل قدرتمندی در ترغیب آل‌خلیفه به انعطاف‌ناپذیری علیه منتقدان و اتخاذ روش‌‌های سرکوبگرانه علیه آنها هستند. اما به‌رغم همه موارد فوق‌الذکر، شرایط فعلی و واقعیات میدانی بحرین نشان‌دهنده آن است که هیچ تضمین صددرصدی و قطعی برای خودداری دائمی مخالفان از دست بردن به سلاح و شروع اقدامات مسلحانه علیه حکومت بحرین وجود ندارد. به عبارت دیگر اگر شرایط به گونه‌ای پیش برود که منتقدان بحرینی به این نتیجه برسند که نظام فعلی بحرین، به هیچ‌وجه قابل اصلاح نیست و آل‌خلیفه قصد ندارد هیچ روزنه‌ای از امید و تعامل را در این کشور بگشاید، یقینا فضا به سمت خشونت و درگیری مسلحانه و اقدامات تقابل‌جویانه خواهد رفت و شرایط را برای رژیم آل‌خلیفه، بشدت وخیم و هزینه‌زا خواهد کرد. در این بین باید به این نکته مهم نیز عنایت داشت که انگ زدن به منتقدان و متهم کردن آنها به جاسوسی و خیانت و بر‌اندازی یا وابستگی به کشورهای دیگر (بویژه جمهوری اسلامی ایران) نیز دیگر ابزار موثری برای کشیدن ترمز اعتراضات و تحرکات معترضان نیست و جز هرچه بیشتر تیره شدن روابط بحرین با همسایه قدرتمندش، نتیجه‌ای در پی نخواهد داشت.
*پژوهشگر مسائل خاورمیانه
منبع: پایگاه پژوهش خبری صداوسیما