حامد نجفی‌مهر: سرانجام باران به داد پایتخت رسید و بارش هر چند اندک باران باعث شد برای ساعتی کیفیت شاخص آلاینده‌‌های هوا در کلانشهر تهران در حد قابل قبول قرار گیرد و برای مدتی از مرز هشدار و اضطرار فاصله بگیرد. اما همه می‌دانستند این وضعیت موقتی است و تنها کافی است چند روزی آن هم در این فصل سال، هوای شهر‌‌های تهران، اصفهان، تبریز و چند کلانشهر دیگر بدون پدیده خاص جوی باشد و دوباره آلودگی سروکله‌‌‌‌اش پیدا می‌شود! کما اینکه در پایتخت به نظر می‌رسد شاخص آلاینده‌ها در حال حرکت به سمت اعداد پیش از بارندگی است. آلودگی هوا که این روزها آسمان بیشتر کلانشهرها را به تسخیر درآورده نه‌تنها سلامت جسم را تهدید می‌کند بلکه سیستم اعصاب را هم تحت تاثیر قرار داده و در ایجاد برخی اختلالات روانی موثر است.  شما هم به طور حتم علائم مرتبط با آلودگی هوا مانند سرفه، سردرد، خس‌خس سینه یا آبریزش چشم را در روزهایی که شاخص کیفیت هوا در وضعیت ناسالم قرار می‌گیرد، تجربه کرده‌‌‌‌‌‌‌‌اید اما خطر واقعی زمانی است که سایه آلاینده‌ها برای مدت طولانی بر سر شهرمان سایه افکند.
در هم پیچیده شدن تومار سلامت
یکی از مهم‌ترین نکاتی که درباره آلودگی هوا می‌توان به آن اشاره کرد استنشاق گازهای سمی و ذرات معلق در جو مانند سرب، co2 و sh است که در روزهای ناسالم از ریه افراد سر در می‌آورد و تماس طولانی‌مدت با این سموم مرگ تدریجی فرد را رقم می‌زند. آسم، تنگی نفس، حملات قلبی، خارش پوست و سوزش چشم از جمله عوارض کوتاه‌مدت آلودگی هواست که به باور محمد دریایی، پزشک و محقق حوزه سلامت در تماس کوتاه‌مدت با ذرات آلاینده در افراد بروز می‌کند. وی درباره عوارض بلندمدت معضل آلودگی هوا به«وطن امروز» می‌گوید: اختلالات تنفسی بر هضم غذا تاثیر گذاشته و باعث تجمع چربی و ایجاد کبد چرب خواهد شد. ضمن اینکه تصلب شرایین، سکته‌‌های قلبی و مغزی و حتی مشکلات تناسلی و ناباروری در افراد را تشدید می‌کند. نکته اینجاست که دی اکسید کربنی که ناخواسته به مجاری تنفسی راه پیدا می‌کند با ایجاد اختلال در گوارش، هضم و جذب غذا را تحت تاثیر قرار می‌دهد و باعث تجمع چربی می‌شود. بر این اساس افزایش آمار افراد چاق‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌، بیماران مبتلا به کبد چرب یا حتی افرادی که کلسترل بالا دارند بی‌ارتباط با آلودگی هوا نیست.
سمی که می‌خوریم!
البته از این نکته هم نباید غافل شد که پرهیز از مواد سمی و مضر یکی از اصول درمانی  به حساب می‌‌‌‌‌‌‌‌آید که در قالب دستور غذایی برای بیماران تجویز می‌شود اما این نسخه در برابر هجمه آلودگی هوا کاربردی ندارد چرا که امتناع از تنفس و دوری از بلعیدن هوا و هر آنچه در آن غوطه‌ور است با مرگ برابری می‌کند. نگاهی به آمار مرگ و میر در روزهای آلوده خود گواهی بر این مدعاست. موضوعی که سیدمحمد خلیل‌پور از اساتید جامعه پزشکی، آن را در ارتباط مستقیم با کیفیت هوا می‌داند و به «وطن‌امروز» می‌گوید: هوا عامل تعیین‌کننده سلامتی است چرا که در کیفیت خون تاثیر دارد. هوای آلوده سموم بدن را افزایش داده و باعث اشکال در سیستم دفع سم می‌شود که عوارض جبران‌ناپذیر قلبی به همراه دارد. بنا بر اظهارات خلیل‌پور، در روزهای ناسالم بودن هوا در پایتخت آمار مراجعه‌کنندگان با علائم غلظت خون، اختلالات قلبی تنفسی، آسم و حملات میگرنی و عصبی تغییر چشمگیری پیدا می‌کند.
دست درازی آلاینده‌ها
به نظر می‌رسد چنگ‌اندازی آلاینده‌ها بر چهره سلامت شهروندان حکایت یک نبرد تمام‌عیار است، چرا که افزون بر اثرات کوتاه‌مدت، آلرژی‌ها و رنجش‌‌های تنفسی می‌تواند با ایجاد جهش سلولی در نسل بعد هم اثرگذار باشد. انجام مطالعه درباره تاثیر آلودگی بر DNA موضوعی است که احمدرضا زمانی از دیگر پزشکان درباره آن اظهار داشت: ایجاد موتاسیون و جهش سلولی یکی از عوارض آلودگی هوا به حساب می‌‌‌‌‌‌‌‌آید که می‌تواند با تغییر ژن اثر خود را در نسل بعد هم با تولد کودکان مبتلا به نقص عضو بروز دهد. به گفته زمانی، سرب یکی از خطرناک‌ترین آلاینده‌ها است که علاوه بر آثار زیانباری که بر سلامت جسمی افراد دارد، احتمال ابتلا به سرطان و سقط جنین را افزایش می‌دهد ضمن اینکه سلامت روانی افراد را هم تهدید می‌کند و باعث بروز سردردهای شدید و کم شدن قدرت حافظه می‌شود.
تشدید بیماری‌‌های مزمن
مشکلات معماری و شهرسازی که مجتمع‌‌های مسکونی را کنار اتوبان‌ها بالا برده از یک سو و کم‌کاری‌ها در زمینه مشکلات زیست‌محیطی که تعداد روزهای ناسالم را سریالی کرده از طرف دیگر باعث شده سلامت شهروندان قربانی اصلی معضل آلودگی هوا باشد. «تداوم روزهای ناسالم می‌تواند مشکلات مزمنی را برای افراد سالم جامعه بویژه اطفال و سالمندان به‌وجود آورد». جعفر اصلانی، متخصص ریه با بیان این مطلب به «وطن‌امروز» بیان داشت: آلاینده‌ها غیر از بروز بیماری‌‌‌هایی مانند تحریک‌پذیری راه‌‌های هوایی و برونشیت باعث تشدید بیماری‌‌های گوناگون تنفسی، قلبی و عروقی می‌شود. به باور این متخصص ریه، مهم‌ترین آسیب آلودگی هوا ایجاد برونشیت مزمن و انسداد عروق قلب است که در صورت تداوم شرایط ناسالم با عفونت‌‌های تنفسی هم همراه خواهد شد و منجر به تسریع پیری ریه و مشکلاتی مانند آمفیزم می‌شود. همچنین گوگرد و ترکیبات آن از دیگر آلاینده‌‌‌هایی محسوب می‌شود که می‌تواند با انسداد راه‌‌های هوایی و اسپاسم نایژه‌ها حملات شدید تنفسی را در پی داشته باشد؛ موضوعی که سهم قابل‌توجهی از مراجعه‌کنندگان به اورژانس را در روزهای خاکستری پایتخت به خود اختصاص داده است.