دانش پورشفیعی: محصولات کشاورزی به ‌عنوان کالاهای غیرنفتی سهم با ارزشی در سبد صادراتی هر کشوری دارند. ایران نیز به‌دلیل دارا بودن اقلیم‌های متنوع آب و هوایی و تولید و پرورش انواع میوه‌ها و مرکبات، تولیدکننده مهمی در منطقه و جهان بوده و در تولید بیش از 10 محصول، دارای رتبه تک‌رقمی است. این قابلیت‌ها و برخورداری از 300 روز آفتابی سبب شده تا محصولات کشاورزی تولیدی دارای کیفیتی بالا و ارگانیک باشد به‌ طوری‌ که برای آن در بازارهای صادراتی رقیبی جدی وجود ندارد. اما آنچه در این سال‌ها باعث شده تا با وجود همه این مزیت‌ها، بازار صادراتی محصولات کشاورزی ایرانیان صدمه دیده و رقبا جای ایران را بگیرند، ضعف در برخی زیرساخت‌ها است که تداوم آن در این سال‌ها آسیب جدی به این صادرات غیرنفتی زده است. یکی از این موضوعات، بسته‌بندی محصولات است. موضوع دیگر سورتینگ (درجه‌بندی و دسته‌بندی) است. متأسفانه ضعف آشکار و گاهی تنبلی در انجام این دو مهم چنان ضربه‌ای به جایگاه صادراتی محصولات کشاورزی ایران در بازار هدف زده که منجر به رویگردانی کشور مقصد از خرید میوه‌های ایرانی و در نهایت به قیمت از دست دادن آن بازار تمام شده است. اگر چه آموزش‌های لازم برای دسته‌بندی و درجه‌بندی و سپس بسته‌بندی انواع محصولات از را‌ه‌های گوناگون فراهم است اما اندیشه به دست آوردن سود کوتاه‌مدت و سریع در ذهن برخی تجار، سال‌ها زحمات بازرگانان و تجار قانونمند و شریف را تباه کرده است. در بخش بسته‌بندی نیز ضعف آشکار و کم‌دوام بودن بسته‌های ارسالی سبب می‌شود تا محصولات براساس ضربات احتمالی آسیب ببیند و اگر چه میوه‌های چیده شده در بسته از بهترین‌ها بوده اما به‌دلیل بسته‌های غیرکیفی و ناکارآمد از نظر جنس، آن محصول ممتاز پس از رسیدن به بازار هدف، غیرقابل استفاده شده است. این بسته‌های زشت و بدرنگ با چاپ‌های بی‌کیفیت، مشتری را نسبت به آن بی‌انگیزه‌ می‌کند، همچنان که در این بخش می‌توان از عدم توانایی صادرکنندگان ایرانی در بسته‌بندی ممتاز زعفران یاد کرد که از گذشته تاکنون موجب شده زعفران ایران در ایتالیا و به نام آن کشور سورتینگ، بسته‌بندی و در دنیا فروخته شود.
سردرختی‌ها خوش درخشیدند
به گفته بازرگانان محصولات کشاورزی در سال 1396 وضعیت سردرختی‌ها نسبت به پارسال بهتر بوده است به ‌طوری‌ که محصولاتی از جمله گیلاس، زردآلو، آلو و شلیل باکیفیت بیشتری تولید و به بازار عرضه شد. در این میان کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به‌عنوان بازارهای سنتی ایران و دیگر بازارها مانند عراق، افغانستان و روسیه در 6 ماه نخست رونق بیشتری برای واردات میوه‌ها و مرکبات ایرانی داشتند اما در 6 ماه دوم اوضاع کمی فرق کرد. در پاییز امسال به‌رغم افزایش 35 درصدی تولید سیب درختی ولی صادرات آن تاکنون 20 درصد کمتر از سال 1395 بوده است. صدرالله نیاورانی، عضو اتحادیه ملی محصولات کشاورزی در گفت‌وگو با «وطن‌امروز» دلیل این کاهش را بی‌برنامه عمل کردن صادرکنندگان در بازارهای عراق، افغانستان و روسیه می‌داند، چرا که در این مدت میزان سیب صادراتی بیش از اندازه بوده و کیوی نیز بیش از حد به روسیه صادر شده است. دلیل دیگر اینکه ترکیه توانسته با صادرات کیفی‌تر و بهتر، جای سیب ایران در این بازارها را بگیرد.
هندوستان بازار جدید سیب ایران
اگر چه تاکنون صادرات سیب درختی به‌رغم افزایش تولید با کاهش صادرات روبه‌رو شده اما گشایش بازار صادراتی هند، فرصت ارزشمندی را پیش روی صادرکنندگان کشاورزی قرار داده است. این بازار از چنان ظرفیتی برخوردار است که می‌تواند علاوه‌بر جبران کاهش 20 درصدی صادرات سیب، به تجار کمک کند بیش از 30 درصد بازار از دست رفته صادراتی این محصول را در بازار هند به دست آورند. نیاورانی الزامات این بازگشت را عملکرد مناسب تجار می‌داند و از آنها می‌خواهد با دسته‌بندی و درجه‌بندی ممتاز، بسته‌بندی باکیفیت و اعمال کنترل‌های نهایی دقیق روی بارهای صادراتی با چنگ و دندان از این بازار جدید نگهداری کنند. به تأکید وی، هندی‌ها خواهان انواع سیب در انداز‌ه‌های کوچک و بزرگ هستند و به‌دلیل اینکه واردات‌شان را از چین قطع کرده‌اند، نیازمند دریافت از ایران هستند. وی کانتینرهای یخچال‌دار را لازمه صادرات دانست و از دولت خواست در این‌باره به صادرکنندگان کمک کند. با وجود همه امتیازات این بازار جدید اما بالا بودن تعرفه‌های گمرکی مانعی بزرگ بر سر راه محصولات کشاورزی ایران شده است. در حال حاضر تعرفه ورود محصول ایران به هند 36 تا 50 درصد است، در حالی که اغلب محصولات هندی(مثل برنج) با تعرفه 5 درصدی وارد ایران می‌شود و لازمه رفع این مشکل برقراری تعرفه ترجیحی میان 2 کشور است. بر این اساس قرار است هیأتی از وزارت جهاد کشاورزی به سرپرستی علی‌اکبر مهرفرد، معاون توسعه بازرگانی و صنایع کشاورزی در پایان دی‌ماه برای حل مسأله به هند سفر ‌کند. سیدرضا نورانی، رئیس اتحادیه ملی محصولات کشاورزی با انتقاد از تعرفه بالایی که هند برای صادرات به این کشور در نظر می‌گیرد آن هم با وجود حجم تجاری زیادی که با ایران دارد، می‌گوید هند در برخی موارد تعرفه 50 درصدی روی محصولات کشاورزی می‌بندد، در حالی که این موضوع برای کشورهای دیگری مانند افغانستان یا پاکستان صدق نمی‌کند. به‌گفته نورانی، ما سالانه بخش زیادی از برنج و چای مورد نیاز خود را از هند وارد می‌کنیم و تعرفه برنج را از 25 درصد به 15 درصد کاهش داده‌ایم، در حالی که هندی‌ها سختگیری‌های خاص خود را برای واردات محصولات ایران دارند که زعفران از جمله آنهاست و همین امر سبب می‌شود قیمت ما در بازارهای صادراتی این کشور رقابتی نباشد. نورانی با اشاره به اینکه هند یکی از واردکنندگان سیب‌درختی است، خاطرنشان کرد: سالانه بیش از 500 هزار تن سیب به هند صادر می‌شود که 210 هزار تن آن از کشور چین است؛ امسال نیز با توجه به قطع واردات سیب از چین، ایران می‌تواند با حجم تولید سیب درختی که دارد، وارد بازار کشور هند شود. نورانی در ادامه با اشاره به اینکه دولت عراق ورود برخی محصولات جالیزی ایران از جمله کاهو، شلغم، چغندر، کلم و گل کلم را ممنوع کرده است، این رویداد را جدید نمی‌داند و اضافه‌ می‌کند: قبلا نیز دولت عراق هر زمان که  مایل بوده واردات برخی کالاها را ممنوع کرده است؛ این مساله بی‌سابقه نیست و هر از گاهی برای محصولاتی مانند هندوانه، سیب‌زمینی، سیب درختی و گوجه‌فرنگی رخ می‌دهد.
دیپلماسی اقتصادی ضعیف است
نورانی بر این باور است که دولتمردان باید دیپلماسی اقتصادی را تقویت کنند، چرا که در حوزه صادرات به عراق هر روز با یک مساله جدید روبه‌رو هستیم. وی تأکید کرد: باید یک تصمیم قاطع در این زمینه گرفته شود، چرا که این اقدامات باعث ضرر صادرکنندگان می‌شود و از آنجا که ایشان اطلاعات روز و لحظه‌ای ندارند بنابراین محصولات خود را تا مرز می‌برند و ناگهان متوجه می‌شوند صادرات ممنوع شده است، همین امر سبب می‌شود خسارت قابل توجهی متوجه آنان شود. وی می‌گوید پس از ژانویه صادرات محصولات جالیزی ایران به روسیه آغاز خواهد شد. نورانی با بیان اینکه تجارت یک جاده دوطرفه است، اظهار داشت: متاسفانه ما با بسیاری از کشورهایی که مراوده تجاری داریم در یک جاده یک طرفه قرار گرفته‌‌‌‌‌ایم که از جمله آنها می‌توان به هند، پاکستان، چین و کره‌جنوبی اشاره کرد؛ فقط عراق نیست که درباره آن به چنین مشکلی برخورد کرده‌‌‌‌‌‌ایم. اگر تعرفه‌‌های واردات و صادرات را بررسی کنیم متوجه می‌شویم تعرفه واردات از این کشورها به ایران خیلی پایین است، در حالی که تعرفه صادرات از ایران به آن کشورها به‌قدری بالاست که قابل رقابت نیست.