گروه سیاسی: وزارت امور خارجه از دیروز یکشنبه اول بهمن 96 با چارت جدید شروع به کار کرد. تغییرات محمدجواد ظریف در وزارت امور خارجه که طی 40 سال گذشته بی‌سابقه بوده است باعث شده حالا او و عباس عراقچی، یار و همکارش در ماجرای برجام، به عنوان نفرات اول و دوم وزارت امور خارجه شناخته شوند.
به گزارش «وطن امروز»، بر اساس تغییرات جدید در وزارت امور خارجه، این وزارتخانه به 2 سطح تفکیک شده است؛ یک لایه با قدرت تصمیم‌گیری و اختیار بسیار زیاد (شامل وزیر و معاون سیاسی) و یک لایه شامل مدیران کل، روسای ادارات و کارشناسان با قدرت و دامنه اختیار کم. بر اساس چارت جدید که پروژه محمدجواد ظریف بوده و او طی 3 سال گذشته برای تحقق آن تلاش کرده است، معاونت اروپا و آمریکا، معاونت عربی و آفریقا و معاونت آسیا و اقیانوسیه حذف شده و در معاونت سیاسی و زیر نظر عباس عراقچی قرار خواهند گرفت. بر این اساس، غلامرضا انصاری، سفیر ایران در هندوستان نیز به عنوان معاون دیپلماسی اقتصادی فعالیت خواهد کرد.
بر اساس تغییرات جدید، مرتضی سرمدی به عنوان قائم‌مقام وزیر امور خارجه، غلامحسین دهقانی معاون امور حقوقی و بین‌المللی، حسین پناهی‌آذر معاون ایرانیان و امور مجلس، بهرام قاسمی سخنگو و رئیس مرکز دیپلماسی عمومی و رسانه‌ای، سیدمحمدکاظم سجاد‌پور رئیس مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی، محمدتقی صابری به عنوان معاون اداری و مالی، حسین جابری‌انصاری دستیار ارشد وزیر در امور ویژه سیاسی و حسن قشقاوی به عنوان مشاور وزیر منصوب شدند. بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه درباره جزئیات این تغییرات گسترده و بی‌سابقه توضیحاتی ارائه کرده است. قاسمی می‌گوید این طرح جدید نیست و از 3 سال پیش در وزارت امور خارجه و توسط آقای ظریف مطرح بوده است. قاسمی به فارس گفت: در ساختار جدید سلسله‌مراتب شامل وزیر، معاون وزیر، مدیرکل، رئیس اداره و کارشناس است و افزود: در ساختار جدید تعداد پرسنل کمتر نشده بلکه جابه‌جا شده یا تغییر نام پیدا کرده‌اند. قاسمی در توضیح تغییرات اعمال شده و ساختار ایجاد شده افزود: فعلا 8 اداره کل دوجانبه خواهیم داشت و این ادارات به صورت انحصاری در اختیار معاونت سیاسی نخواهند بود و علاوه بر آن میزهای قبلی بین ادارات و به صورت تخصصی‌تر براساس تقسیم‌بندی جغرافیایی تقسیم شده‌اند. سخنگوی وزارت امور خارجه این 8 اداره کل را شامل اداره کل خلیج‌فارس، اداره کل خاورمیانه عربی و شمال آفریقا، اداره کل غرب آسیا، اداره کل اوراسیا، اداره کل آفریقا، اداره کل آسیا و اقیانوسیه، اداره کل اروپا و اداره کل آمریکا برشمرد. وی درباره تعیین مدیران کل نیز گفت: با توجه به اینکه ساختار جدید روز یکشنبه شروع به کار کرد، تا حدی که میسر بوده مدیران کل و روسای ادارات در پی تغییراتی که در معاونان صورت پذیرفت باید انتخاب شوند و کار خودشان را آغاز کنند، چرا که باید برای همه آنهایی که دارای پست و سمت هستند، حکم جدید صادر شود. قاسمی در ادامه با اشاره به تغییر نام معاونت کنسولی و مجلس به معاونت ایرانیان و امور مجلس خاطرنشان کرد مسائل کنسولی در این حوزه قرار می‌گیرد و حذف نشده است ولی در این نامگذاری جدید خواستند به نوعی بحث ایرانیان و موضوع ایرانیان را به صورت برجسته‌تری مطرح کرده و به آن اهمیت ویژه‌تری بدهند. وی ضمن تشریح فعالیت‌های دستیار ارشد وزیر در امور ویژه سیاسی عنوان کرد حسین جابری‌انصاری عالی‌ترین مذاکره‌کننده ما در آستانه باقی خواهد ماند.
من و عراقچی!
تغییرات بی‌سابقه در وزارت امور خارجه در وهله اول تمرکز بیشتر محمدجواد ظریف برای اعمال نظر و همچنین ارتقای قدرت عباس عراقچی را نشان می‌دهد. عراقچی که تا پیش از این معاون حقوقی و امور بین‌الملل بوده، حالا در پست معاون سیاسی وزارت امور خارجه، عهده‌دار مسؤولیت 3 معاونت منطقه‌ای اروپا و آمریکا، عربی و آفریقا و آسیا و اقیانوسیه است. بر اساس چارت جدید، امور مربوط به برجام نیز زیر نظر عراقچی و تحت مدیریت او انجام می‌شود. از سوی دیگر با توجه به افزایش تعداد مدیران کل از 24 به 32 نفر که فعالیت آنها به صورت مستقیم توسط ظریف و عراقچی صورت می‌گیرد، جایگاه مرتضی سرمدی به عنوان قائم‌مقام وزارت امور خارجه نیز تا حدود زیادی کمرنگ شده است.
اما نکته دیگر درباره تغییرات جدید، کاهش توان کارشناسی در دستگاه وزارت امور خارجه است. در چارت قبلی، هر معاونت دارای مدیران کل زیرمجموعه بوده است اما در تغییرات جدید، مدیران کل به صورت مستقیم زیر نظر وزیر و همچنین معاون سیاسی فعالیت خواهند کرد. این اقدام موجب می‌شود سیکل کارشناسی دچار عیب شود، ضمن اینکه با توجه به جایگاه وزیر، حضور 32 مدیرکل زیر نظر مستقیم وزیر، موجب ترافیک کاری و در پیامد آن اخلال در پیگیری امور می شود.
اگرچه محمدجواد ظریف پیش از این در دفاع از این چارت گفته بود هدف تغییرات گسترده در وزارت امور خارجه تحقق چابک‌سازی است اما به نظر می‌رسد نخستین پیامد این تغییرات، پرمشغله شدن شخص وزیر و تعلل در پیگیری امور و تحلیل قدرت و توان کارشناسی است. به همین خاطر بوده است که در ابتدای انقلاب اسلامی و برای افزایش توان کارشناسی، معاونت سیاسی حذف و 3 معاونت منطقه‌ای ایجاد شد. حالا اما محمدجواد ظریف به دنبال بازگرداندن ساختار وزارت امور خارجه به گذشته است. از سوی دیگر با افزایش تنش‌های منطقه‌ای، قطعا حضور بدنه کارشناسی و تقویت کار کارشناسی در اولویت قرار می‌گیرد. اکنون اما با حذف معاونت مربوط (معاون عربی و آفریقا) سیکل کارشناسی معیوب شده است. به عنوان نمونه، امور منطقه، در اختیار معاون پرمشغله سیاسی، یعنی عباس عراقچی قرار گرفته است. در این وضعیت قطعا شاهد افزایش اصطکاک کارشناسی و ملاحظات وزیر امور خارجه خواهیم بود. بر این اساس، گویا آنچه در وزارت امور خارجه اولویت داشته است، افزایش تمرکز نفوذ ظریف بوده است. موضوعی که هم با برکشیدن عباس عراقچی و هم با نظارت مستقیم بر مدیران کل، مشهود است.
خوش به حال منطقه!
درباره افزایش قدرت عباس عراقچی، یار برجامی محمدجواد ظریف در چارت جدید وزارت امور خارجه، یک نکته ویژه وجود دارد و آن ورود وی به مسائل بسیار مهم منطقه است. پیش از این مسائل مربوط به دیپلماسی منطقه‌ای توسط معاون عربی و آفریقای وزارت امور خارجه پیگیری می‌شد. حسین امیرعبداللهیان تا سال گذشته عهده‌دار این مسؤولیت بود. با این‌حال اما با افزایش تنش‌ها در منطقه، محمدجواد ظریف او را برکنار و حسین جابری‌انصاری را جایگزین او کرد. همان زمان برخی شائبه‌ها درباره دلیل برکناری امیرعبداللهیان و تمایل برخی کشورهای منطقه‌ای به تغییر او مطرح شد. فعالیت جابری‌انصاری در این سمت نیز به یک‌سال رسید و حال این عباس عراقچی است که عهده‌دار امور منطقه‌ای شده است. نکته ویژه درباره عراقچی اتصال این عنصر برجامی با تحولات مربوط به منطقه است. نکته مهم دیگر درباره عراقچی آن است که حضور او به عنوان معاون سیاسی و مسؤول مستقیم منطقه، با فشار 3 کشور اروپایی حاضر در برجام برای مذاکرات موشکی و سیاست‌های منطقه‌ای ایران همزمان شده است، بنابراین با توجه به ماهیت و مختصات رفتار عباس عراقچی که در موضوع برجام آشکار شده است، شاید این نگرانی ایجاد شده که رفتار دیپلماسی ایران در منطقه تا حدودی تابع بده‌بستان‌های پیدا و پنهان برجامی شود.