سیف‌الله نجاریان: «چرنوبیل واقعه‌ای سیاه است و رنگ دیگری ندارد». این روایت یک عکاس از بقایای نیروگاه اتمی چرنوبیل است. عکاسی که معتقد است عکس رنگی گرفتن از باقیمانده‌های این نیروگاه امکانپذیر نیست، زیرا این رویداد از اساس یک اتفاق سیاه است؛ چرنوبیلی که صحبت ‌کردن از آن، امروز بعد از گذشت 32 سال همچنان وحشتناک است و آنهایی که در عمق فاجعه بودند، با تلخی از آن یاد می‌کنند. آنهایی که در حادثه انفجار رآکتور اتمی چرنوبیل در شوروی آسیب ‌دیده و روایت خود از آن روزها را برای آیندگان بازگو کرده‌اند، امروز هم هیچ امیدی برای آینده ندارند، زیرا یک اتفاق تمام زندگی آنها را تبدیل به خاکستر کرد؛ خاکستری که امروز پس از 32 سال هنوز تهدیدکننده و آسیب‌زاست. مسؤولان شوروی در سخنرانی‌های حزبی‌ - تبلیغاتی خود، از صلح‌آمیز بودن «اتم» شوروی سخن می‌گویند ولی وقتی انفجاری به بزرگی چرنوبیل روی می‌دهد، می‌بینیم این اتم با کسی سر صلح و آشتی ندارد. پس از این اتفاق بود که کشور شوراها از هم فروپاشید، انفجاری که در همان ساعات اول کسی باورش نمی‌شد بتواند زمینه‌ساز سقوط رهبران شوروی باشد. کتاب «زمزمه‌های چرنوبیل» اثر «سویتلانا آلکسیویچ» در واقع روایتی جامع از فاجعه چرنوبیل است که در پی رمزگشایی از راز انفجار در قلب رآکتور هسته‌ای چرنوبیل است. روایتی که آلکسیویچ با دشواری آن را گرد آورده و توانسته در این کتاب به صورت قطعات یک پازل آنها را کنار هم قرار دهد تا خواننده به عمق این فاجعه پی ببرد. البته نباید از وجوه انسانی این کتاب براحتی گذر کنیم. نویسنده در این کتاب برای ساختن روایت خود از یک حادثه بزرگ سراغ مردم رفته و به عبارتی روایت تاریخ از پایین را در کتابش رقم زده است. او در این کتاب برای بازنمایی یک حادثه بزرگ سراغ اقشار گوناگون رفته و همین سبب جامعیت اثرش شده است. پازلی که محصول بیش از ۵۰۰ مصاحبه با افراد مختلف حاضر در ماجرای چرنوبیل است و هرکدام به خواننده کمک می‌کند تصویری شفاف و جامع از این اتفاق را در ذهنش شکل دهد. این خبرنگار و نویسنده اهل بلاروس در این، کتاب زمزمه‌هایی از حادثه‌دیدگان در انفجار چرنوبیل را منعکس کرده که با وجود این، خواننده دچار حیرت و بالاتر از آن وحشت می‌شود. این در حالی است که نویسنده با نحوه اسم‌گذاری روی اثرش طوری نشان داده که انگار این تنها زمزمه‌ای از اصل انفجار در نیروگاه چرنوبیل است و با صدایی که از انفجار برخاسته، فاصله زیادی دارد. آلکسیویچ در طول بیش از ۱۰ سال با آتش‏نشانان، مهارکنندگان، سیاستمداران، پزشکان، فیزیکدانان و برخی دیگر از شهروندان مصاحبه کرده تا بتواند سهمی در بازنمایی یکی از اتفاقات مهم قرن بیستم داشته باشد. این نویسنده به‌خاطر «آثار چندصدایی و خاطرات رنج و شجاعت زمان ما» توانست سال ۲۰۱۵ موفق به کسب جایزه نوبل ادبیات شود؛ اتفاقی که سبب شد ناشران بسیاری دست به کار ترجمه کتاب‌های آلکسیویچ شوند. در حالی که تا پیش از مطرح ‌شدن نام این نویسنده، هیچ اثری از او در بازار کتاب ایران یافت نمی‌شد اما برگزیده شدن او در جایزه نوبل سبب شد آثار این نویسنده به‌سرعت در دستور ترجمه توسط ناشران مختلف قرار گیرد و حتی در برخی موارد ترجمه‌های مختلف از یک اثر وارد بازار نشر ایران شود. یکی از آثاری که از این قاعده پیروی می‌کرد، کتابی است که در این یادداشت به آن اشاره شده است. «زمزمه‌های چرنوبیل» در مدت کوتاهی با ترجمه و اسامی متفاوت در کتابفروشی‌ها در دسترس بود اما دکتر «شهرام همت‌زاده» ترجمه‌ای از این کتاب را روانه بازار کتاب کرد که الحق تفاوت قابل توجهی با دیگر ترجمه‌های مشابه داشت. او که عضو هیأت علمی و مدیر گروه زبان روسی دانشگاه شهید بهشتی است، پس از گذشت یک سال و خوابیدن تب ترجمه آثار نوبلیست بلاروس، ترجمه‌ای از کتاب این نویسنده وارد بازار کتاب کرد. همت‌زاده نشان داد کار با طمأنینه و حوصله چه نتیجه‌ای به بار خواهد آورد. این کتاب با وجود اینکه به نسبت دیگر کتب با یک اختلاف حداقل ۹ ماهه وارد ویترین کتابفروشی‌ها شد ولی با دیگر ترجمه‌های مشابه، قابل قیاس نبود و خواننده بخوبی این مسأله را درک می‌کرد. منصفانه که به این کتاب بنگریم، درمی‌یابیم کتاب «زمزمه‌های چرنوبیل» یک ترجمه صرف از زبان اصلی(روسی) به فارسی نبود، بلکه مترجم در پاورقی‌ها تسلط خود بر فرهنگ دوران شوروی و روسیه را به خواننده گوشزد می‌کند تا جایی که می‌توان با اندکی چشم‌پوشی این ترجمه را یک دایره‌المعارف شوروی‌شناسی دانست که خواننده در متن اصلی با اصطلاحات و عباراتی روبه‌رو می‌شود که مورد استفاده قرار گرفته و همت‌زاده آنها را در پاورقی برای خواننده شرح داده است. البته نباید از موضع «سویتلانا آلکسیویچ» و این کتاب چشم پوشید. نویسنده «زمزمه‌های چرنوبیل» موضعی ضدحکومت شوروی و بلشویک‌ها دارد و یکی از دلایل برنده‌ شدن نویسنده آن در نوبل ادبیات، همین است. همان‌طور که می‌دانیم مواضع سیاسی نوبل بر کسی پوشیده نیست و بی‌شک اگر مواضع ضدبلوک شرقی سویتلانا آلکسیویچ به عنوان نویسنده «زمزمه‌های چرنوبیل» نبود، همان‌طور که تا پیش از این، اسمی از این نویسنده در مجامع ادبی جهان نبود، بعد از این هم نامی از او به میان نمی‌آمد. با این حال نویسنده در نحوه روایتگری خود در این کتاب به هیچ‌وجه موضع‌گیری رسمی نداشته و همواره سعی در بی‌طرفی داشته است ولی در عمق روایت‌ها خواننده حس انزجار و تنفری نسبت به حکومت شوروی پیدا می‌کند که این نشان‌دهنده توانایی آلکسیویچ در همسو‌کردن ذهن خواننده با چیزی است که خود به آن می‌اندیشد. برای مطالعه کتاب «زمزمه‌های چرنوبیل» با ترجمه شهرام همت‌زاده در ۵۰۰ صفحه، باید زمان زیادی صرف کرد،  هرچند به‌خاطر ترجمه خوب و نحوه روایت آن، مطالعه‌اش به‌سرعت به پایان می‌رسد. این کتاب را نشر «کتاب نیستان» با قیمت ۳۲ هزار تومان روانه بازار کتاب کرده است.