حجت سیدعلی‌حسینی*: در عصر نوین جهانی، گسترش فناوری اطلاعات و ارتباطات، مرزهای زمان و مکان را درنوردیده و این پیشرفت‌های علمی عامل جهانی شدن تعاملات بشری در عرصه‌های مختلف از جمله معاملات اقتصادی شده و می‌توان گفت امروز تعاملات اقتصادی از روند سنتی خود پا فراتر گذاشته و پول‌های فضای مجازی و بدون پشتوانه مانند شبکه‌های لایت‌کوین و «بیت‌کوین» در رقابت با ارزهای متعارف در بازار جهانی توجه بسیاری را به خود جلب کرده که نوشته پیش‌رو درصدد بررسی چیستی و چگونگی این مساله است. «ساتوشی ناکاموتو» که اسم ژاپنی مستعار فردی- یا افرادی- است که پروتکل اولیه بیت‌کوین را سال 2008 طراحی و آن را سال 2009 وارد شبکه کرد و خود را در برابر طراحی نرم‌افزار اصلی بیت‌کوین مسؤول دانست اما هیچ‌گاه هویت اصلی آن مشخص نشد. ناکاموتو واحد پولی خلق کرد و آن را بیت‌کوین نامید که ترکیبی از کلمات بیت به معنای واحد اطلاعات کامپیوتری و کوین به معنی سکه است. البته پول اختراع‌شده توسط او هیچ شباهتی به سکه یا اسکناس نداشت، هیچ اثری از کاغذ، مس، نقره یا طلا در ساخت این پول عجیب نبود؛ نوآوری اینترنتی‌ای که طراحان اصلی آن توانسته‌اند آن را در مدت کوتاهی از یک ایده به یک واقعیت اثرگذار بر دنیای اقتصاد تبدیل کنند.
چیستی بیت‌کوین
درباره چیستی بیت‌کوین تعاریف متفاوتی عرضه شده است. معمولاً به بیت‌کوین پول دیجیتال، ارز مجازی، ارز الکترونیکی یا ارز رمزنگاری‌شده می‌گویند. بر اساس برخی گزارش‌ها نظام پرداختی بیت‌کوین یک سامانه خصوصی است که هیچ موسسه مالی سنتی متعارفی در تراکنش‌ها وجود ندارد و این نظام کاملاً غیرمتمرکز است؛ نظام مالی‌ای که از مرزهای بانکداری سنتی فراتر رفته و بدون پشتوانه و وجود نهاد قانونگذار، جای خود را در سیستم مالی دنیا باز کرده است و همه تراکنش‌ها توسط کاربران این سیستم انجام می‌شود.
علت محبوبیت بیت‌کوین
نحوه کار بیت‌کوین با روش‌های سنتی متفاوت است به طوری‌که برای ایجاد یک حساب در سیستم بانکداری سنتی باید با یک بانک قرارداد بست و تمام تراکنش‌ها به بانک نیاز دارد به‌نحوی‌که هر دو سوی تراکنش در بانک نمایان است اما در شبکه بیت‌کوین هیچ‌یک از این محدودیت‌ها وجود ندارد و افراد به‌منظور ایجاد یک شبکه مالی جدید نیازی به هیچ مجوزی ندارند. پرداخت و دریافت فوری هر مبلغ از بیت‌کوین در هر موقع از شبانه‌روز و در هر کجای جهان امکان‌پذیر است و هیچ روز تعطیل و هیچ محدودیتی در کار نیست. کارمزد بسیار پایین و بی‌تأثیری تحریم بر باز کردن حساب بیت‌کوین از ویژگی‌های این اعتبار است. بیت‌کوین قابلیت تبدیل شدن به سایر ارزها در فضای واقعی را هم دارد. بیت‌کوین پول یا ارز مخصوص و تراکنش‌ها را با واحد پولی جدید این سیستم انجام می‌دهد.
تهدیدهای پول مجازی
مشکلات فنی زیادی از جمله پیچیدگی‌های فنی این پروژه هست که راه را برای وقوع بحران‌های غیرقابل‌پیش‌بینی باز می‌کند. پیشینه بیت‌کوین نشان می‌دهد این طرح 2 بار در سال 2010 و 2013 دچار مشکل فنی و باعث کاهش فوری و شدید ارزش بیت‌کوین شد. طبق نظر بسیاری از کارشناسان اطلاعاتی رواج استفاده از بیت‌کوین می‌تواند کشف جرائمی مانند دزدی هویت را بسیار سخت‌تر کند، چون تراکنش‌ها توسط سرور منتشرکننده قابل‌ردیابی نیستند. همان‌گونه که ذکر شد پول مجازی ماهیت فیزیکی نداشته و روی رایانه شخصی ذخیره می‌شود، لذا این امکان وجود دارد که با دزدیده شدن کامپیوتر یا هارددیسک، بیت‌کوین‌ها از دست برود یا توسط هکرها دزدیده شود و از این جهت امنیت پایینی دارد. فقدان مرکزیت بیت‌کوین امکان نظارت و کنترل روی آن را بسیار دشوار می‌کند و قابلیت اطمینان این پول را برای کسانی که می‌خواهند از آن استفاده کنند بشدت کاهش می‌دهد. هرچند بیت‌کوین تاکنون با سرعت زیادی توسعه یافته اما هیچ تضمینی وجود ندارد که از این پس نیز همچنان به رشد خود ادامه دهد.
جایگاه سیاسی بیت‌کوین
پول از جمله ابزارهای اعمال کنترل بر اقتصاد کلان کشورها و بخش مهمی از زندگی انسان‌هاست، طی دهه‌های گذشته تاکنون فناوری اطلاعات و ارتباطات به‌نظام بانکی خدمات بزرگی عرضه کرده است. بانکداری الکترونیکی بهترین شاهد این مدعاست. بین کشورهای جهان 3 کشور برتر اقتصادی- آمریکا، چین و آلمان- در کشاکش رد یا قبول این پدیده‌اند برخی ماهیت ارز و پول بودن بیت‌کوین را رد می‌کند و می‌گویند بیت‌کوین یک کالای مجازی خاص است که جایگاه حقوقی معادل ارز ندارد و نمی‌تواند به‌عنوان ارز در بازار جریان یابد، زیرا توسط یک مرجع پولی منتشر نمی‌شود. در مقابل برخی دیگر بیت‌کوین را به‌عنوان یک ابزار مالی جدید و به‌مثابه یک ارز شخصی و در جایگاه یک واحد محاسبه به شمار می‌آورند. بر همین اساس صاحبنظران، 2 آینده کاملاً متناقض یعنی شکست نظام بیت‌کوین یا تحقق نظام اقتصادی جهانی جدید بیت‌کوین را پیش‌بینی کرده‌اند ولی در هر صورت آینده بیت‌کوین وابسته به تأثیر و تأثر عوامل پیرامونی آن است اما چه بیت‌کوین موفق به تحقق آینده مطلوب ایجادکنندگانش شود و چه کاملاً از هم فروپاشد، در برهه کنونی تأثیرپذیری نظام جهانی از این سیستم وجود دارد.
تحلیل و بررسی
اقتصاددانان درباره بقا و دوام بیت‌کوین چندان خوشبین نیستند و رشد سریع آن را نیز به‌حساب هیجان غیر عقلایی کاربران گذاشته‌اند که سراغ بیت‌کوین آمده‌اند، زیرا وقتی بتوانیم یک واحد پولی الکترونیک خصوصی داشته باشیم، معنایش این است که می‌توانیم واحدهای پولی متعددی از این نوع را داشته باشیم همان‌گونه که تابه‌حال حدود 63 نوع پول مجازی به بازار اقتصاد ورود کرده‌اند، به این ترتیب هیچ تضمینی وجود ندارد که دیگران همان واحد پولی را که شما استفاده می‌کنید، بپذیرند. در هر صورت حامیان بیت‌کوین معتقدند ساختار غیرمتمرکز این واحد پولی باعث می‌شود تعقیب آن برای دولت‌ها و مراجع قانونی به‌طور تقریبی غیرممکن باشد، همچنین رفتارهای متضاد کشورهایی نظیر آمریکا، چین و آلمان به‌عنوان 3 اقتصاد برتر دنیا با این پدیده نوظهور نشان می‌دهد این پول مجازی را به‌عنوان یک ارز در گردش با پشتوانه نپذیرفته‌اند. از طرف دیگر همین گسترش فناوری‌های تازه و ارتباطات جهانی مبتنی بر «شبکه» را می‌توان از مهم‌ترین نمادهای «جهانی‌شدن» دانست، به عبارت دیگر فناوری‌های ارتباطی را می‌توان قانون «فراحاکمیتی» خواند و به روند رو به رشد آن خوشبین بود، زیرا تشکیل شبکه‌های ارتباطی می‌تواند روند قانونگذاری‌های انحصاری در دنیای اقتصاد را مختل کند و از طریق شبکه‌های مجازی به‌هم‌پیوسته‌ای افراد بر تعاملات خود توافق کرده و با سرعتی باورنکردنی، عرصه‌های مختلفی از شئون سیاسی، اقتصادی و حاکمیتی مبتنی بر قدرت‌طلبی را تضعیف کنند و تقسیم قدرت اقتصادی با ارزهای بدون پشتوانه را به جای واحدهای اعتباری موجود به رسمیت ملل برسانند. با این وجود چنین به نظر می‌رسد که در آینده در عرصه اقتصاد جهانی اینچنین شرکت‌هایی رونق گیرند و اعتبار قدرت‌های اقتصادی را در هم شکنند.
*پژوهشگر مطالعات اسلامی
منبع: پژوهشکده بین‌المللی امام رضا(ع)