«روتاری» بنا به تعریف مؤسسان آن، به مفهوم چرخ‌های دوار یک کارخانه به هم پیوسته است که با چرخش هر دنده، چرخ دنده دیگر به حرکت درمی‌آید و در نتیجه کل سیستم متحرک می‌شود. با این تعبیر کلوب روتاری بین‌المللی به دنبال ایجاد یک نظام به هم پیوسته و متشکل جهانی است که با اراده و حرکت دندانه‌های کلوب مادر، تمام این سیستم جهانی در جهت منافع غرب به حرکت درآید.
اعضای کلوب روتاری در هر جامعه، از فعالان و نیروهای کیفی آن جامعه انتخاب می‌شوند و مأموریت اصلی آنها ایجاد حلقه اتصال با قدرت‌های غربی از طریق نظام بین‌المللی با کمک رجال سیاسی و کلان‌سرمایه‌داران است.
سال‌های 50- 1340 سازمان اطلاعات و امنیت کشور (ساواک) فعالیت شدیدی را برای کسب اطلاع از سازمان فراماسونری آغاز کرد. از آنجا که ساواک از بسیاری ماجراها باخبر است، لذا از گزارش‌های این سازمان می‌توان به عنوان منبع استفاده کرد. از دیدگاه ساواک، کلوب‌های روتاری و باشگاه‌های لاینز از سازمان‌های جنبی فراماسونری به شمار می‌روند. تفاوت باشگاه‌های روتاری و لاینز با فراماسونری در ماهیت سازمانی آنها نیست، بلکه در ساختار اجرایی و صور ظاهری آنهاست. دو باشگاه مذکور برخلاف انجمن‌های ماسونی که پنهانکاری، سایه بر فعالیت‌های آنها انداخته بود، محافلی علنی بودند و با مجوز رسمی مقامات اجرایی هر کشور تشکیل می‌شدند. یکی از اسناد ساواک اشاره‌ای به این موضوع دارد:
 به: 321
منبع: 2179
از: 20/هـ/7
تاریخ وقوع: اخیراً شماره گزارش 43297/20/هـ/7
تاریخ رسیدن خبر به رهبر عملیات: 9/2/48
تاریخ: 10/2/48
موضوع: فراماسونری (اظهارات سیدحسن امامی امام جمعه تهران)
دکتر عباس ریاضی‌کرمانی که با امام جمعه تهران درباره فراماسونری ملاقات کرده می‌گفت امام جمعه گفته است فراماسونری سازمان خطرناکی نیست و ما کوشش می‌کنیم تشکیلات آن را علنی کنیم و فعالیت آن را توسعه دهیم. امام جمعه گفته است چون فراماسونری به مذهب و ملیت افراد کاری ندارد هر کس با هر مذهب و هر ملیت می‌تواند در صورتی که واجد شرایط مخصوصی باشد در این سازمان عضویت پیدا کند مانند سازمان تسلیح اخلاقی و «سازمان لاینز» و کلوپ [کلوب] روتاری که تاکنون به صورت علنی فعالیت می‌کرده‌اند. امام جمعه گفته است سازمان سیا یک سازمان جاسوسی به نفع آمریکاست در حالی که فراماسونری متعلق به کشور بخصوصی نیست. توضیح رهبر عملیات: درباره انتشار اسامی افراد عضور لژ فراماسونری و افراد وابسته به سازمان سیا قبلاً گزارشاتی فرستاده شده است. عضویت و حضور زنان در باشگاه روتاری و لاینز برخلاف لژهای ماسونی، آزاد بود و حتی باشگاه‌های روتاری و لاینز ویژه زنان نیز در کنار باشگاه‌های مردان به تکاپوی خود ادامه دادند و حتی هر چند ماه یا چند هفته یک بار، جلسات مشترک به منظور تحکیم مودت و دوستی و تبادل افکار در ایران و جهان تشکیل می‌شد. حضور زنان در صحنه مسائل سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که ویژگی تحولات قرن بیستم است، در وجود باشگاه‌های روتاری و لاینز تجلی خاصی پیدا کرده است. تفاوت دیگر فراماسونری با باشگاه‌های روتاری و لاینز، در پایگاه و نقش اعضای آنهاست. ماسون‌ها بیشتر از میان قشر روشنفکر و تحصیلکرده و دارای مبانی فکری و ایدئولوژیک انتخاب می‌شدند در حالی که در باشگاه‌های روتاری و لاینز غیر از افراد تحصیلکرده، مدیرکل‌ها و صاحبان شرکت‌ها و تکنوکرات‌ها نیز عضو می‌شدند. می‌توان گفت نظام سرمایه‌داری غرب حوزه فعالیت فراماسونری را به مسائل سیاسی و حوزه فعالیت باشگاه‌های فوق را به مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی محدود کرده است.
 روتاری در ایران
اواخر سال 1332 یکی از روتارین‌های آمریکایی به نام دکتر کراتس به ایران آمد تا برای تشکیل کلوب‌های روتاری در ایران وارد عمل شود. او سرانجام توانست به واسطه هادی امیرابراهیمی که یکی از سرمایه‌داران بود، با دکتر جهانشاه ‌صالح استاد دانشکده پزشکی دانشگاه تهران و وزیر بهداری، سناتور مصطفی تجدد مالک و مدیرعامل بانک بازرگانی ایران و سناتور عباس مسعودی مالک و مدیر مؤسسه اطلاعات تماس حاصل کرده و نخستین کلوب روتاری را در ایران تشکیل دهد.
بعد از دکتر کراتس، یکی از اعضای «انجمن دوستداران آمریکایی خاورمیانه» به نام چارلز کولاک از بیروت وارد تهران شد و با دعوت از بعضی سرمایه‌داران مانند ثابت پاسال، لطف‌الله حی، قاسم لاجوردی و استادان دانشگاه مانند دکتر جهانشاه صالح و دکتر نجم‌آبادی استاد دیگر دانشکده پزشکی دانشگاه تهران و دیگران کلوب روتاری تهران را در سال 35 افتتاح کرد. این کلوب کار خود را در پارک هتل تهران آغاز کرد. نخستین رئیس این کلوب دکتر جهانشاه صالح بود.
 باشگاه‌های لاینز (I.O.N.S.L)
باشگاه لاینز سال 1917 توسط یکی از فراماسون‌های آمریکایی به نام «ملوین جونز» در شهر شیکاگو تأسیس شد و شعبه‌ای از آن در تاریخ پانزدهم فروردین 36 در ایران افتتاح شد و بزودی در حدود 50 شهر ایران شعبه‌هایی دایر کرد. اعضای این باشگاه‌ها در روزهای پنجشنبه سوم هر ماه در یکی از هتل‌های تهران تشکیل جلسه می‌دادند. هدف ظاهری باشگاه‌های لاینز، گسترش نوع دوستی و حمایت از حقوق بشر و کمک به انسان‌های ستم کشیده و از این قبیل است ولی هدف واقعی و پشت‌پرده آنان همانند لژهای فراماسونری و کلوب‌های روتاری، برقراری جامعه جهانی و حکوت جهانی است. بسیاری از اعضای این باشگاه‌ها هم زمان عضو لژهای فراماسونری و کلوب‌های روتاری هم بودند. خسرو هدایت، رئیس شورای عالی مناطق لاینز ایران، ضمن دفاع از فراماسونری، همکاری لاینز را با فراماسون‌ها انکار می‌کرد. البته به روایتی دیگر، تاریخ دقیق تشکیل باشگاه‌های لاینز در ایران مشخص نیست. اما می‌توان حدس زد این باشگاه‌ها از سال 39 هجری شمسی به بعد، فعالیت داشته‌اند. سال مزبور سال فعالیت منطقه 354 الف لاینز در ایران است. مجمع جهانی لاینزها حوزه فعالیت خود را به چند منطقه تقسیم کرده بود و باشگاه‌های لاینز ایران در منطقه 354 قرار داشتند. خود این منطقه نیز از نظر جغرافیایی به چند قسمت تقسیم شده بود که با حروف ابجد نشان داده می‌شدند.
منطقه 354 الف، حوزه فعالیت باشگاه‌های تهران را در بر می‌گرفت و از سال 53 منطقه 354 د از الف منشعب شد اما حدود جغرافیایی آن و منطقه‌های 354 ب و ج در دست نیست.
اعضای باشگاه‌های لاینز همچون روتارین‌ها و ماسون‌ها ادعا می‌کنند در امور سیاسی دخالت نمی‌کنند (در اینجا سندی از ساواک آورده‌ایم که خلاف این ادعا را ثابت می‌کند) و حوزه فعالیت آنها مسائل اجتماعی، اقتصادی، خدماتی و فرهنگی است. باشگاه‌های لاینز برخلاف روتاری سختگیری چندانی در عضویت چند نفر از مدیران و اشخاص برجسته یک شغل و صنف ندارند. از این رو در این نوع باشگاه‌ها ممکن است از یک صنف چند نفر عضویت پیدا کنند. پنجمین مجمع لاینز ایران در اصفهان و به ریاست جعفر شریف امامی، رئیس شورای عالی لاینز ایران تشکیل شد.
ساواک با زیر نظر گرفتن فراماسون‌ها از جمله حسین علا به اطلاعاتی دست می‌یابد:
 براساس سند شماره 2:
گزارش ساواک 21862/ 31
تاریخ وصول خبر: 29/2/41
منبع خبر: مأمور ویژه
تاریخ گزارش: 31/2/41
تقویم: ب- 1
یکی از محارم سردار فاخرحکمت اظهار می‌داشت مسافرت‌های حسین علا وزیر دربار شاهنشاهی به فارس و شیراز ظاهراً تحت عنوان سالگرد «انجمن لاینز» صورت گرفته و به منظور انجام مأموریت سیاسی و مخفی است.
مشارالیه افزود انجمن لاینز که یکی از شعبات لژ بزرگ فراماسونری انگلستان است تحت عنوان انجام کارهای عام‌المنفعه بزرگ‌ترین دستگاه خبری دولت انگلستان در کشورهای دنیا محسوب می‌شود و آقای علا وزیر دربار شاهنشاهی که خود از فراماسون‌های معروف و از اعضای بزرگ لژ لندن هستند و ریاست جوامع فراماسونری ایران را به عهده دارند، در این مسافرت به توصیه مقامات انگلستان دستورات محرمانه‌ای به مأموران نفوذی انگلستان در فارس که اکثراً بین عشایر دارای نفوذ و رهبری هستند صادر خواهد کرد، زیرا ممکن است روابط شاهنشاهی و دولت آقای امینی که به صورت مبارزه سیاست انگلستان و آمریکا در ایران درآمده است، وضع نامساعدی به خود گیرد. بدین ترتیب عشایر فارس طبق تعلیماتی که آقای علا به آن خواهند داد برای دولت مرکزی اشکالات بزرگی فراهم خواهند کرد. گوینده افزوده است اکثر رجال فارس و سران عشایر این منطقه فراماسون و تابع دستورات لژ بزرگ لندن هستند و طبعاً تابع نظر و دستورات آقای علا خواهند بود و قرار است آقای علا مدت 6 روز به عنوان بازدید از تخت جمشید در آنجا اقامت کرده و جلساتی با حضور دوستان خود تشکیل داده و سپس به کازرون و بوشهر و لارستان عزیمت کرده و به این طریق مقدمات شورش عشایر را علیه دولت فراهم کنند. مهر فوق محرمانه در سد مذکور، ‌زده شده است.
باشگاه‌های لاینز حوزه تهران عبارت بودند از: باشگاه تهران، باشگاه شمال تهران، باشگاه یوسف‌آباد، باشگاه قلهک، باشگاه تجریش و باشگاه ری. باشگاه‌های لاینز فعالیت زیادی در میان جوانان و دانشجویان داشتند و سعی می‌کردند آنها را به سوی خود کشیده و کنترل کنند. یکی از برنامه‌های آنها نفوذ در اردوهای عمران ملی دانشجویان بود که سرانجام موفق شدند مسؤولیت هماهنگی اردوهای عمران ملی دانشجویان را به دست گیرند. دکتر محمدعلی احمدی، از سران باشگاه‌های لاینز ایران و استاد دانشکده علوم اداری دانشگاه تهران و مدرسه عالی حسابداری مؤسسه علوم بانکی بود که مسؤول هماهنگی اردوی عمران ملی دانشجویان شد. او در ضمن عضو لژ فراماسونری رازی هم بود. یکی از انجمن‌هایی که با واسطه باشگاه لاینز متصل به لژ بزرگ فراماسونری ایران می‌شود، انجمن سقراط است. جوانان توسط این انجمن جذب می‌شدند و به ظاهر درباره علم و ادبیات بحث می‌کردند. یکی از اعضای فعال آن اسماعیل رفعتی رئیس پیشاهنگی ناحیه 10 آموزش‌وپرورش تهران بود. باشگاه لاینز ایران، بخشی از فعالیت خود را در روزنامه اطلاعات به اطلاع عموم می‌رساند:
باشگاه لاینز ایران در منزل مهندس علیرضا امیرسلیمانی تشکیل جلسه داده که در این جلسه سیدخلیل‌الله کازرونی رئیس باشگاه لاینز شمال هم حضور داشت. آنها 112 عدد تختخواب به بیمارستان‌های روانی رازی و فیروزآبادی هدیه کردند. باشگاه شعبه‌ای هم در تجریش داشت که متعلق به شیرزنان لاینز بود و اعضای آن اغلب از زنان طبقات مرفه بودند. شعبه‌های دیگر آن عبارت بودند از: آریا، کورش، مهر، رستاخیز، همایون و جزء اینها. باشگاه لاینز نشریه‌ای با عنوان شیرنامه داشت که اخبار و رویدادهای آن را به چاپ می‌رساند و تا انقلاب اسلامی، در ایران منتشر می‌شد.
چهره‌های شاخص لاینز در مراکز فرهنگی
روش و سیاست لژهای فراماسونری در کشورهای جهان سوم از جمله ایران مبتنی بر شکار نخبگان سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و علمی است. آنها تلاش می‌کنند با استحاله فرهنگ مذهبی در فرهنگی که به عنوان فرهنگ جهانی و بین‌المللی معرفی می‌شود، گام به گام کشور را وابسته کنند و در قالب نظام آموزشی و مواد درسی، نسلی را تربیت کنند که از هویت خود دور شود.
مطالعه جریان‌های فرهنگی و سیاسی 150 سال  اخیر ایران، این نکته را اثبات می‌کند که استعمار با جذب و ساماندهی استادان دانشگاه در لژهای فراماسونری، کلوب‌های روتاری و باشگاه‌های لاینز از توان و انرژی آنها در جهت مطامع خود بهره‌برداری کرده و با توزیع آنان در حوزه‌های فرهنگ، اقتصاد و سیاست، جامعه ما را به سمت اهداف خود کشانده است.
 رؤسای دانشگاه تهران
از آغاز تأسیس دانشگاه تا تاریخ استقلال آن (سال تحصیلی 22- 1313) ریاست دانشگاه با وزیر وقت فرهنگ (دکتر مرآت) بود. پس از استقلال دانشگاه، تعیین رئیس آن انتخابی شد و برای نخستین بار دکتر علی‌اکبر سیاسی، عضو انجمن طرفداران حکومت جهان که خود قانون استقلال دانشگاه را به تصویب رسانده بود، به ریاست دانشگاه تهران نایل شد. به موجب این قانون رئیس دانشگاه از میان رؤسای دانشکده‌ها و براساس رأی شورای دانشگاه انتخاب و به فرمان شاه منصوب می‌شد.
سال 1322 در نحوه انتخاب رئیس دانشگاه تغییری پدید آمد، به این معنی که برحسب قانون جدید، رئیس دانشگاه به موجب رأی شورای دانشگاه از بین 3 نفر از استادانی که رتبه هیچ‌یک از آنها از «نُه» استادی کمتر نباشد، به پیشنهاد وزیر فرهنگ و انتخاب شاه برای مدت 3 سال منصوب می‌شد. به موجب قانون جدید، از تاریخ 18 دی ماه 33 دکتر منوچهر اقبال استاد دانشکده پزشکی و عضو کلوب روتاری و باشگاه لاینز، طبق رأی شورای دانشگاه و فرمان «شاه» به ریاست دانشگاه منصوب شد. اعضای شورای سیاست‌گذاری دانشگاه تهران در دهه چهل،  12 نفر بودند که همگی عضو لژهای فراماسونری و روتاری و لاینز و سایر مراکز وابسته به این جریان‌ها بوده‌اند که مشخصاً مهندس هوشنگ سیحون (رئیس دانشکده هنرهای زیبا) عضو کلوب روتاری شمال و باشگاه لاینز فردوسی بود. از میان اساتید دانشگاه در یک فهرست 30 نفره که همگی عضو لژهای فراماسونری و روتاری و لاینز و سایر مراکز وابسته به این جریان‌ها بوده‌اند، افراد زیر عضو باشگاه لاینز بوده‌اند:
- دکتر منوچهر اقبال، استاد دانشکده پزشکی و عضو باشگاه لاینز
- دکتر خانبابا بیانی، مدیر گروه تاریخ دانشکده ادبیات و عضو لژ فراماسونری سعدی
- دکتر علی‌پاشا صالح، استاد زبان انگلیسی دانشکده ادبیات و مترجم سفارت آمریکا، عضو کلوب روتاری و باشگاه لاینز (برادر دکتر جهانشاه‌ صالح رئیس دانشگاه تهران)
 دانشگاه شیراز
قدرتمندترین فرد استان فارس، دکتر قربان، رئیس دانشگاه شیراز بود که حتی استانداران فارس که از میان نزدیکان دربار انتخاب می‌شدند، توان مقابله با او را نداشتند. وی غیر از ریاست دانشگاه شیراز، بیش از 50 شغل و پست کلیدی این استان را نیز در اختیار داشت. وی سال 1342 به ریاست باشگاه لاینز استان فارس رسید. او از اعضای مؤسس کلوب روتاری شیراز نیز بود. ارتشبد «حسین فردوست» که همه فعالیت‌های اطلاعاتی و ضداطلاعاتی رژیم پهلوی را در دست داشت، دکتر قربان را در شمار عناصر و عوامل سازمان جاسوسی انگلستان می‌داند. دکتر قربان به عنوان یک بهایی و عضو فعال شبکه فراماسونری و روتاری، نظرات عناصر بیگانه و محافل استعماری بویژه صهیونیست‌ها را در حوزه تعلیم و تربیت جوانان ایرانی اجرا می‌کرد و شدت وابستگی او به حدی بود که نام وی در لیست اعضای انجمن دوستداران آمریکا و نظایر آن دیده می‌شود. در بین اساتید دانشگاه شیراز در یک فهرست 19 نفره به نام دکتر محمد ساجدی استاد دانشکده پزشکی و عضو باشگاه لاینز نیز برمی‌خوریم.
حزب رستاخیز
حزب رستاخیز که 11 اسفند سال 53 تأسیس شد و تنها حزب رسمی در اواخر دوران پهلوی شناخته می‌شد، روی شاخ ماسون‌ها می‌چرخید. رحیم زهتاب فرد، عضو هیأت اجرایی موقت حزب رستاخیز، عضو لژ جمعیت یاران و باشگاه لاینز بوده است. روزنامه آیندگان در تاریخ 17/2/1354 اسامی چند تن از 55 عضو هیأت اجرایی موقت حزب رستاخیز ملت ایران را چنین معرفی کرد: «لیلی امیرارجمند، جمشید آموزگار، مهناز افخمی، منوچهر آزمون، مصطفی الموتی، حسین تجدد، محمدرضا حریری، رحیم زهتاب‌فرد، احمد قریشی، رضا قطبی، مهدی قاسمی، منوچهر گنجی، قاسم لاجوردی، داریوش همایون، محمد معتضد باهری، جواد منصور، فرهنگ مهر، قاسم معتمدی، نصرالله مقتدر مژدهی، هوشنگ نهاوندی، پرویز ناتل خانلری، ناصر یگانه». از اعضای 55 نفره اولین هیأت اجرایی موقت حزب رستاخیز، حداقل 26 نفر سابقه عضویت در لژهای فراماسونری یا باشگاه‌های روتاری و لاینز را دارند، اسامی برخی از آنان از این قرار است: جمشید آموزگار (عضو لژ ایران شاپیتر، لژ آمریکایی‌ها و وابسته به باشگاه روتاری تهران مرکزی)، منوچهر آزمون (عضو فراماسونری)، مصطفی الموتی (عضو لژهای تهران و ژاندارک و دانش و نیز رئیس باشگاه روتاری تهران مرکزی)، حیدرقلی برومند (عضو لژهای دانش، ژاندارک و اصفهان)، محمدرضا حریری (عضو فراماسونری)، غلامرضا خیراندیش (عضو لژ کسری)، رحیم زهتاب فرد (عضو لژ جمعیت یاران و باشگاه لاینز)، منوچهر تسلیمی (معاون لژ ابوعلی سینا و دبیر لژهای مولوی و کمال سقراط)، احمد قریشی (عضو لژهای نور و میترا)، قاسم لاجوردی (عضو لژ ستاره سحر)، دکتر محمد معتضد باهری (عضو لژ تهران)، جواد منصور (عضو لژهای مولوی تهران، فروغی، کورش و دانش و عضو باشگاه روتاری تهران مرکزی)، دکتر فرهنگ مهر (عضو لژهای کاوه و سعدی و کمال اندیشه و فروغی و عضو باشگاه روتاری تهران مرکزی)، دکتر قاسم معتمدی (عضو فراماسونری)، دکتر نصرالله مقتدر مژدهی (عضو فراماسونری)، دکتر هوشنگ نهاوندی (عضو لژهای فارابی، آفتاب، فروغی و امیرکبیر و لژ بزرگ ایران و شیراز و عضو باشگاه روتاری رشت)، دکتر پرویز ناتل‌خانلری (عضو فراماسونری) و دکتر ناصر یگانه (عضو لژهای تهران، خیام، سعدی، دانش، کورش، فروغی، شاپیتر کورش و کمال سقراط و عضو باشگاه روتاری شمیران)؛ ناصر یگانه سال 1973 به درجه مارک ارتقا یافت. دکتر حبیب‌الله دادفر (عضو لژ سعدی)، دکتر منوچهر گنجی (عضو باشگاه روتاری تهران مرکزی) و داریوش همایون (ماسون و عضو باشگاه روتاری تهران مرکزی).
در بررسی سوابق انفرادی قبل از انقلاب، گاهی به عبارتی برمی‌خوریم که اعلام می‌کند شخص، عضو باشگاه‌ها، انجمن‌ها، جمعیت‌ها، کانون‌هایی به نام... بوده است که بعضاً عبارات و مفاهیمی که در برگیرنده نام و فعالیت دستجات و گروه‌هاست، روشن نیست. مطلب حاضر درباره باشگاه لاینز تهیه شده که توضیحات زیر ضروری است:
1- در تدوین مقاله فقط از اسناد و پرونده‌های موضوعی ساواک استفاده شده است.
2-  به نظر می‌رسد مطالب مطروحه به اندازه کافی گویاست، لذا از تحلیل مطالب خودداری شده است.
3- لاینز به معنای شیران است.
4- لئو به معنای شیر جوان است.
***
منبع: فصلنامه مطالعات تاریخی