حامد عابدی: با آنکه برنامه‌های تلویزیونی واقعیت‌محور از 70 سال پیش در تلویزیون وجود داشتند اما در سال 2000 بود که ژانری به نام «رئالیتی‌شو» با محوریت پرداختن به زندگی و ماجراهای مردم عادی به جای سلبریتی‌ها و افراد مشهور، پای در برنامه‌سازی تلویزیونی گذاشت. رئالیتی‌شوها به زندگی افرادی از جامعه می‌پردازد که آنان عشق را به معنای واقعی تفسیر می‌کنند، تبدیل به ستاره‌هایی نوظهور در جامعه می‌شوند و به بینندگان میلیونی این برنامه‌ها اجازه می‌دهند با رویای امید به آینده، شب‌ها سر به بالین گذارند. اینگونه برنامه‌ها با گسترش روزافزون، علاوه بر درآمدزایی‌های سرشار برای صاحبان رسانه، حجم وسیعی از مخاطبان را نیز با خود درگیر کرده‌اند به‌طوری که میلیون‌ها نفر در سراسر دنیا به تماشای این ژانر مهیج تلویزیونی می‌نشینند و از این برنامه‌ها تاثیر مستقیم یا غیرمستقیم می‌پذیرند. از سوی دیگر امروز جوامع انسانی با معضلات عدیده‌ای مواجه هستند و مردم در اقصی نقاط دنیا از جمله کشور ما با مشکلات اقتصادی و اجتماعی زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند.
اگر با برنامه‌های رئالیتی‌شوی تلویزیونی آشنایی داشته باشید، شاید برای‌تان جالب باشد که بدانید این برنامه‌ها در بسیاری از کشورها طبق آمار، گره‌گشای بسیاری از مشکلات مردم شده‌اند. حتما تا به حال از خود پرسیده‌اید تاثیر اینگونه برنامه‌ها بر جامعه چیست؟ یا چه کسانی تحت تاثیر این برنامه‌ها قرار می‌گیرند؟ آیا برنامه‌هایی چون «فرمانده»، «سرزمین دانایی» و «خانه ما» تاثیر مثبت یا منفی بر بینندگان خود گذاشته‌اند؟ در کشورهای دیگر این برنامه‌ها چه اثری دارند؟ به طور مثال برنامه teen mom
(مادر نوجوان) که از دل برنامه 16 and pregnant (16 و بارداری) بیرون آمد را در نظر بگیرید. این برنامه با تمرکز بر روابط خانوادگی و عاطفی دختران نوجوانی که در سنین کمتر از 16 سالگی باردار می‌شوند، در سال 2009 در آمریکا روی آنتن رفت. استقبال از این برنامه به قدری زیاد بود که تولید آن همچنان ادامه دارد و مجموعه‌های جدید آن ساخته می‌شود. این برنامه درباره مادران نوجوانی است که باید در سنین پایین مسؤولیت یک فرزند کوچک را قبول کنند. برنامه «مادر نوجوان» از مادرانی می‌گوید که قبل از 16 سالگی باردار شده‌اند و زندگی مخاطره‌آمیز و چالش‌های مادری آنان را بررسی می‌کند. تعداد مخاطبان این برنامه از 2میلیون و 100 هزار نفر در فصل اول به 5 میلیون و 600 هزار نفر در فصل دوم رسید و فصول بعدی آن نیز ساخته شد. اما مسأله اصلی آن است که پخش چنین برنامه‌ای چه تاثیری در بارداری دختران، قبل از 16 سالگی داشته است؟ بنا بر گزارشی که نیویورک‌تایمز در ژوئن 2010 پس از پخش سری اول این مجموعه منتشر کرد، بعد از پخش چنین برنامه‌هایی میزان بارداری دختران قبل از 16 سالگی نزدیک به 6 درصد کاهش پیدا کرده است و این یک موفقیت بزرگ برای یک برنامه تلویزیونی محسوب می‌شود، چرا که توانسته است رسالت خود نسبت به جامعه را بدرستی به ثمر برساند. بنا بر پژوهش دیگری که توسط «براد گورهام» در دانشگاه «سایراکوس» نیویورک انجام شد، او ادعا کرد مردم به آسانی از برنامه‌های رئالیتی‌شو تاثیر می‌پذیرند، زیرا آنها سرانجام از رفتارها و واکنش‌هایی که در تلویزیون نشان داده شده در زندگی واقعی خود استفاده می‌کنند.
در کشور ما نیز چند سالی است از این دست برنامه‌ها رواج پیدا کرده است. «سرزمین دانایی» را می‌توان نخستین مستندمسابقه یا رئالیتی‌شوی تلویزیون ایران نامید. در این برنامه گروه‌های شرکت‌کننده، ترکیبی از خانواده‌ها، گروه‌های خانم‌ها و آقایان با تحصیلات دانشگاهی متفاوت اعم از رشته‌های فنی، مهندسی تا پزشکی بودند. ریتم بالا، تنوع تصویری و هیجان یک مسابقه عملی و علمی با وجود آیتم‌های مهیج مثل اسب‌سواری، فرود با راپل از ساختمان و... از ویژگی‌ها برجسته مستندمسابقه «سرزمین دانایی» است. بعد از آن می‌توان به مستندمسابقه «فرمانده» اشاره کرد. در این مسابقه مستند، یک فرمانده نظامی با کمک دستیارانش مراحل مختلفی را برای رقابت شرکت‌کنندگان تعریف می‌کنند و پس از آموزش‌های اولیه مسابقه آغاز می‌شود و فرمانده و دستیارانش بر عملکرد شرکت‌کنندگان نظارت می‌کنند. هر مرحله از مسابقه در یک قسمت از سریال برگزار می‌شود و معمولاً در پایان هر قسمت کسی که بنا به نظر فرمانده ضعیف‌ترین عملکرد را داشته است از مسابقه حذف شده و به خانه بازمی‌گردد. اما شاید مهم‌ترین و تاثیرگذارترین رئالیتی‌شوی تلویزیون را بتوان «خانه ما» قلمداد کرد. در حالی که کشور ما در سال‌های اخیر تحت فشار تحریم‌های یک‌جانبه و غیرانسانی به سر می‌برد، تلویزیون ملی نیز به فراخور شرایط مردم، به تولید برنامه‌هایی برای تبیین سبک زندگی مقاومتی پرداخته است. «خانه ما» را می‌توان مهم‌ترین برنامه صداوسیما که تجلی‌گاه واژه «اقتصاد مقاومتی» است، نامید. برنامه‌ای که طیف گسترده‌ای از کودکان، نوجوانان و بزرگسالان مخاطب بالقوه آن هستند و در شرایط نامطلوب اجتماعی و اقتصادی امروز جامعه ما می‌تواند تاثیری مثبت و شگرف در جامعه از خود به جای گذارد. برنامه‌ای که به دنبال ارائه راهکارهایی عملیاتی و امیدبخش برای خانواده‌ها در شرایط سخت اقتصادی است. چگونه می‌توان با 500 هزار تومان در شرایط کنونی کشور زندگی کرد؟ خانواده‌ها چه راه‌حل‌های خلاقانه‌ای برای این کار دارند؟ با این پول اندک چطور می‌توان به درآمدزایی رسید؟ به خاطر داشته باشید «خانه ما» و امثال این برنامه تنها جامعه را تحت تاثیر قرار نمی‌دهند، بلکه به دنبال تأثیرگذاری بر تک‌تک افراد هستند. پس این بار با نگاه دیگر «خانه ما» را تماشا کنید. تغییر در انتظار شماست.