کمتر از یک ماه پیش ضیاءالدین دری شصت و پنجمین سالروز تولدش را جشن گرفت اما او ماهها بود که در انتظار پیوند کلیه در بیمارستان به سر میبرد و روز گذشته، آخرین صبح جمعه تقویم زندگیاش ورق خورد و به دیار باقی رفت. دری در این سالها همواره گزیدهکار اما قدرتمند به عرصه نمایش قدم گذاشت و در حالی که سالها بود از سینما فاصله داشت، در تلویزیون آثار قدرتمندی چون «کیف انگلیسی» خلق کرد. وی بارها در ماههای گذشته از طرحها و فیلمنامههای پیش روی خود سخن میگفت که سریال حضرت زینب(س) و سریال «سردار سنجرخان» از جمله آنها بود.
تجربه مشترک دری و انتظامی در باد و شقایق
ضیاءالدین دری با فیلم «صاعقه» در سال 1363 نخستین تجربه کارگردانی خود را از سر گذراند و «لژیون» دیگر اثر او بود که در سالهای ابتدایی دهه 70 جلوی دوربین رفت. «سینما سینماست» در سال 75 تجربه جدید او محسوب میشد که در روایتی متفاوت به پشت صحنه سینما میپرداخت. ضیاءالدین دری در فیلم بعدی خود یعنی «باد و شقایق» بار دیگر پشت صحنه سینما را دستمایه آفرینش اثر جدید خود قرار داد و این بار عزتالله انتظامی یکی از بازیگران این مجموعه بود که در نقش خود یعنی عزتالله انتظامی بازی میکرد و این نخستین و آخرین تجربه مشترک عزتالله انتظامی با ضیاءالدین دری بود. «باد و شقایق» فیلم روایتگر داستان کارگردانی به نام رامین پرتوی است که بابت اعتیاد، کار خود را در تلویزیون از دست داده و زندگی شخصیاش هم دچار مشکلات فراوانی میشود. او که تصمیم به ترک اعتیاد گرفته و در آن موفق میشود، با تشویق عزتالله انتظامی در نقش خود، بار دیگر به دنیای هنر بازمیگردد و اثری سینمایی با مضمون اعتیاد تولید میکند اما در نهایت و در خلال تولید فیلم بار دیگر به اعتیاد بازمیگردد و زندگیاش با آلوده شدن به ویروس ایدز پایان مییابد. این کارگردان همچنین در میانه دهه 80 با 2 فیلم «عشق ممنوع» و «من و دبورا» آخرین تجربه سینمایی خود را رقم زد.
در اوج با کیف انگلیسی
«کیف انگلیسی» درخشانترین اثری بود که دری در تلویزیون روی آنتن برد. تجربهای جدید که مخاطبان را با مضامینی تازه در تلویزیون مواجه میکرد. سریالی تاریخی- سیاسی که با وجود درونمایه به ظاهر خشک آن، مخاطبان عام و خاص را از خود راضی نگه داشته و توانسته بود در کنار قصه دراماتیک خود، بخشی از تاریخ این مرز و بوم را با ظرافتی ویژه برای مخاطب خود نمایش دهد؛ اثری تاریخی که در دهه 1320 روایت میشد، دورانی که یکی از حساسترین مقاطع تاریخی ایران محسوب میشود و تحولات بسیاری از جمله پایان یافتن جنگ دوم جهانی و سقوط رضا شاه و تقابل سهگانه ملی، مذهبی مارکسیستی در آن برهه برجسته به نظر میرسد. اما کیف انگلیسی به صرف داستانگویی در تاریخ برای مردم و مخاطب جذاب نبود، شخصیتپردازی کمنظیر و روایت بازی سیاست در بطن تاریخ بر جذابیت این اثر افزوده بود. روایتی از بازیهای سیاسی که در دل قدرت شکل میگیرد. گروههای اپوزیسیونی که نان مبارزه را میخوردند و در طول زمان خود به استحکام ظلم و حکومت پهلوی کمک میرساندند و عملا از ارکان حکومت میشدند. این سریال روایتی پرکشش و جذاب را با خود به همراه دارد که موجب شده فضای سخت سیاست و قدرت و حرفهای جدی دری در این روایت، جذاب و عامهپسند شوند. دری پس از تجربه موفق کیف انگلیسی سراغ «کلاه پهلوی» رفت. این سریال که در همان حال و هوای کیف انگلیسی سیر میکرد، ابتدای دهه 90 روی آنتن شبکه یک رفت. از آنجا که کلاه پهلوی به کارگردانی خالق کیف انگلیسی تولید شده و از سوی دیگر بنا بود جایگزین مختارنامه در کنداکتور جمعههای شبکه یک شود، انتظارات زیادی را با خود به همراه داشت؛ انتظاراتی که برآورده نشد و دری اگر چه با کلاه پهلوی شکست نخورد اما نمیتوان گفت او بعد از کیف انگلیسی تجربه درخشان دیگری را از سر گذرانده است.
ناامیدی پس از امید
او در حالی که ماههای گذشته مدام در تعامل با رسانهها از ایدههای متنوع تلویزیونی و سینمایی خود میگفت، بعد از مدتی به خاطر مشکل حاد کبدی در بیمارستان بستری و برای پیوند کبد به بیمارستان شیراز منتقل شد و 3 هفته قبل عمل پیوند کبد را با موفقیت پشت سر گذاشت اما عفونت کبد وی پس از پیوند موجب فوت او شد. ضیاءالدین دری در طول این مدت از این میگفت که فیلمنامه سریال حضرت زینب(س) سالهاست در کشوی مدیران سیاستگذار صداوسیما خاک میخورد و اینکه قصد دارد فیلم سینمایی «رئیسعلی دلواری» را در خارج از ایران تولید کند. او همچنین در تلاش بود فیلمنامه مجموعه نمایشی «سردار سنجرخان» را در کردستان به اتمام برساند که اجل به وی مهلت نداد.
پس از دری
تعدادی از هنرمندان و اهالی سینما در صفحات مجازی خود نسبت به درگذشت ضیاءالدین دری واکنش نشان دادند. عزتالله ضرغامی، رئیس پیشین صداوسیما در پیامی آورده است: «درگذشت غمبار 2 ستاره پرفروغ جامعه هنری کشور، سیدضیاءالدین دری، کارگردان سریالهای فاخر «کیف انگلیسی» و «کلاه پهلوی» و عزتالله انتظامی، بازیگر توانمند و شناسنامه هنر بازیگری در ایران را به خانواده محترمشان، ملت ایران و علاقهمندان سینما و هنرهای نمایشی تسلیت میگویم و از خداوند متعال برای آنان رحمت و مغفرت واسعه آرزومندم. جای خالی هر دو عزیز به این آسانی پر نخواهد شد». علی دارابی، معاون امور استانهای صداوسیما هم در پیامی در صفحه مجازی خود با اشاره به درگذشت سیدضیاءالدین دری، کارگردان «کیف انگلیسی» بیان کرد که وی قرار بود سریال «سردار سنجرخان» را بسازد اما اجل به او مهلت نداد. در بخشی از پیام او آمده است: «کیف انگلیسی» و «کلاه پهلوی» ۲ کار ماندگار تلویزیونی او در سالهای اخیر بود. در حال اتمام نگارش مجموعه نمایشی «سردار سنجرخان» تولید مشترک سیمای استانها و صداوسیمای کردستان بود که اجل مهلت نداد». جبار آذین، از منتقدان سینما نیز در پیامی آورد: «در حالی که اهالی هنر در سوگ و اندوه خبر درگذشت انتظامی بزرگند، خبر سفر ملکوتی کارگردان سریالهای کلاه پهلوی و کیف انگلیسی میرسد. ضیاالدین دری، کارگردان دلسوز و حساس و معترض عملکرد غلط نامدیران سینما، در تدارک نگارش و تولید سریالی جدید بود که اجل مهلتش نداد.