محمد نجارصادقی: کمتر از 3 ماه تا شروع تحریم‌های آمریکا علیه سازوکار فروش نفت و ارتباطات نظام پولی و بانکی ایران با کشورهای دیگر فرصت مانده و اکثر خریداران نفتی ایران یا میزان خرید خود را کاهش داده‌اند یا در حال تلاش برای توقف آن هستند؛ در این شرایط به نظر می‌رسد وزارت نفت به غیر از تخفیف‌ به مشتریان خارجی برای حفظ بازار، سیاست دیگری را در پیش نگرفته است.
قرار است هند، کره‌جنوبی و ژاپن خرید خود را متوقف کنند؛ فقط چین می‌ماند و شاید روسیه هم مشتری شود؛ این خلاصه رفتار کشورهای مختلف در برابر تحریم نفت ایران است. سنتی بودن روش فروش نفت توسط ایران که تنها باید از مجرای امور بین‌الملل شرکت ملی نفت انجام شود از یک‌سو و مشخص نشدن نحوه تسویه پولی یا تهاتری نفت خام ایران با مشتریان خود از سوی دیگر اصلی‌ترین مشکلات پیش‌رو هستند.
بسته محرمانه فروش نفت
کارشناسان در این شرایط استفاده از ظرفیت بورس نفتی را پیشنهاد داده‌اند که تاکنون دولت به این موضوع هم روی خوشی نشان نداده است. حسن بهرام‌نیا، عضو کمیسیون انرژی مجلس می‌گوید: جلساتی در مجلس برای حل مشکل فروش نفت در زمان تحریم برگزار شد که در بسته‌ای محرمانه در اختیار وزارت نفت گذاشتیم؛ یکی از این راهکارها استفاده از ظرفیت بورس نفتی بود. طبق تحقیقاتی که انجام دادیم بسیاری از شرکت‌های نفتی و پتروشیمی در کشورهای همسایه تمایل دارند از طریق بورس با ما همکاری کنند، چرا که دریافت و پرداخت در حوزه نفتی از این طریق ضمانت می‌شود.
سیدعلی ادیانی، دیگر عضو کمیسیون انرژی مجلس نیز بورس نفت را راه‌حل این مشکل می‌داند. وی در این‌باره گفت: یکی از راهکارهای مهم و اساسی برای خنثی‌سازی آثار مخرب تحریم‌های نفتی آمریکایی‌ها، بهره‌مندی از صنعت بورس است، چرا که با بورس می‌توانیم علاوه‌بر فروش نفت به اشخاص حقیقی و حقوقی، مطالبات خود را فارغ از مشکلات دریافت کرده و هم سطح تولید و صادرات نفت را به میزان قابل توجهی افزایش دهیم. در حال حاضر ایران به خریداران نفت خود تخفیف‌های بی‌سابقه می‌دهد، در کنار این نباید فراموش کرد که همواره  13 درصد از درآمدهای فروش نفت ایران به دلیل مسائل بین‌المللی به دلالان خارجی تعلق می‌گیرد، همه اینها گویای آن است که ایران برای فروش نفت خود هزینه سنگینی تقبل می‌کند؛ سوال اینجاست که چرا یک‌صدم این هزینه‌ها در اختیار بخش خصوصی در قالب بورس قرار نمی‌گیرد؟
بورس نفتی تنها راه عبور از تحریم‌ها
در این میان حسن خسروجردی، رئیس سابق هیات مدیره اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی در گفت‌وگو با «وطن‌امروز» در پاسخ به اینکه از بین راه‌های بورس نفتی، تخفیف در محموله نهایی یا توسل به دلالان خارج از دولت، کدام یک را برای دور زدن تحریم‌ها  مناسب می‌دانید، گفت: در شرایط کنونی از بین راه‌های مطرح شده و دیگر راه‌ها تنها موضوع بورس نفتی را مناسب می‌بینم. وی با بیان اینکه البته تضمین صددرصدی وجود ندارد که در بورس نفتی حتما نفت به طرف خارجی برسد، تصریح کرد: اما از دیگر راه‌های موجود بهتر است و می‌توان آینده امیدوارکننده‌تری را برای آن متصور شد. خسروجردی درباره تجربه شکست بورس نفتی تحت عنوان بورس انرژی در سال 2012، افزود: دلیل شکست بورس در آن مقطع عدم تمایل وزارت نفت وقت بود. در آن دوره همه چیز برای فروش ریالی آماده بود اما وزارت نفت به هر دلیلی با آن مخالفت کرد و طرح بورس انرژی شکست خورد. وی در پاسخ به این پرسش که نگاه وزارت نفت در حال حاضر چگونه است؟ تصریح کرد: شرایط بهتر شده و نگاه مناسب‌تری دارند اما زمان آن را مناسب نمی‌دانند، آنچه مشخص است بورس نفت باید شروع شود و به آن هم باید زمان داد تا مشتریان خود را بشناسد. خسروجردی تنوع‌بخشی به فروشندگان نفت را راه مناسبی برای دور زدن تحریم‌ها عنوان کرد و گفت: وزارت نفت باید به بخش خصوصی اعتماد کند.
مسؤولان دستپاچه نشوند!
در همین حال محمدعلی خطیبی، نماینده اسبق ایران در اوپک که در سخت‌ترین دوران تحریم کشورمان، جزو مدیران وزارت نفت بود و در جریان روند فروش نفت ایران قرار داشت، در رابطه با راه‌های دور زدن تحریم‌های جدید آمریکا به «وطن‌امروز» گفت: تحریمی که چند ماه دیگر پیش روی ایران است بسیار کوچک‌تر از تحریم‌های دهه 90 است و نباید مسؤولان دستپاچه شوند.  وی افزود: تجربه تحریم قبلی روش‌های مناسبی را پیش‌روی مسؤولان قرار می‌دهد، نکته اینجاست که آنها نمی‌خواهند به هر دلیلی از تجربه پیشینیان استفاده کنند. خطیبی در بیان راه‌های پیش رو برای دور زدن تحریم‌ها، استفاده از ارزهای‌های ملی را پیشنهاد داد و گفت: یکی از محدودیت‌های ایران موضوع جابه‌جایی پول است، چندین سال است صحبت گذار از دلار توسط مسؤولان مطرح می‌شود که باید هر چه زودتر این اتفاق رخ دهد. وی تصریح کرد: ایران می‌تواند به جای دلار از ارز کشور خریدار بهره گیرد؛ در حال حاضر یوآن چین قابلیت بین‌المللی دارد. تهاتر هم راه دیگری است که در این مسیر می‌توان از آن استفاده کرد. نماینده اسبق ایران در اوپک با پیشنهاد استفاده از پول سوم بین 2 کشور به عنوان ارز مرجع در معاملات نفتی، ابراز داشت: در زمان تحریم‌های دهه 90 موضوع واحد پول آسیایی مطرح شد که با توجه به اینکه بیشتر مشتری‌های ایران از کشورهای آسیایی هستند می‌توانیم از این ظرفیت استفاده کنیم. وی درباره شیوه اخیری که توسط دولت برای فروش نفت استفاده می‌شود و آن هم تخفیف برای جذب مشتری است، گفت: تخفیف به هیچ وجه راه‌حل مناسبی نیست، فضای فروش نفت بین‌المللی و شفاف است. اگر به یک مشتری تخفیف داده شود مشتری‌های دیگر حق اعتراض دارند و این کار می‌تواند تمام بازارهای ایران را از بین ببرد. خطیبی درباره راهکار بورس نفتی برای فروش نفت در زمان تحریم، گفت: اگر به معنای واقعی به دنبال بورس هستیم با این تعریف که طرف‌های خارجی و داخلی در آن بتوانند به خرید و فروش و سوددهی بپردازند در عمل چنین چیزی برای شرایط موجود ایران غیرممکن است. وی تصریح کرد: چنین بورسی نیاز به سیستم‌های مالی بین‌المللی دارد که زیرساخت آن در ایران وجود ندارد. نماینده اسبق ایران در اوپک افزود: به نظر می‌رسد آنچه به عنوان بورس ارزی مطرح شده موضوع تالار حراج است، یعنی اینکه نفت عرضه شود و هر کسی که خواست این نفت را تهیه کند که البته اگر این چنین باشد با بورس نفتی فاصله زیادی دارد.
مشکلات چین با آمریکا بر سر نفت ایران
مشکلات چین و آمریکا به عنوان 2 ابرقدرت اقتصادی شرق و غرب در رابطه با تعهدات‌شان نسبت به وظایف خود در WTO  و توافقنامه پاریس کم بود که حالا موضوع خریدن یا نخریدن نفت ایران توسط چین هم به آن اضافه شده است. وال‌استریت ژورنال در این باره نوشت: «مقامات آمریکایی به‌تازگی تهدید کردند همه کشورهایی را که پس از اعمال تحریم‌های نفتی علیه ایران از این کشور نفت بخرند تحریم خواهند کرد و این مسأله شامل چین به عنوان بزرگ‌ترین واردکننده نفت ایران نیز می‌شود». این نشریه توضیح داد: «البته دولت آمریکا به کشورهایی که تلاش کنند خرید نفت از ایران را کاهش دهند، مجوز ادامه واردات از این کشور را خواهد داد». هند، کره‌جنوبی  و ژاپن عمده واردکنندگان آسیایی نفت ایران اعلام کرده‌اند در حال متوقف کردن خرید نفت از ایران هستند. چین با این‌حال از قبول درخواست آمریکا برای کاهش خرید نفت از ایران خودداری کرده‌، هر چند گفته است میزان واردات خود را از ایران افزایش نخواهد داد.
بر اساس این گزارش چین، بزرگ‌ترین مشتری نفت ایران روزانه حدود ۶۵۰ هزار بشکه نفت از تهران خریداری می‌کند که ۷ درصد کل نیاز این کشور به واردات نفت را تامین می‌کند. با قیمت‌های فعلی ارزش این میزان صادرات نفت به سالانه حدود ۱۵ میلیارد دلار می‌رسد که می‌توان آن را یک‌پنجم درآمد ارزی ایران تخمین زد.
 

جنگ تخفیفی بین ایران و عربستان
عربستان‌سعودی بزرگ‌ترین تولیدکننده عضو اوپک، تولید نفت خود را برای جبران افت تولید کشورهای دیگر افزایش داده و از طرف دیگر قیمت‌های خود را به بازار آسیا برای جذب مشتریان بیشتر کاهش داده است. سعودی‌ها اوایل ماه میلادی جاری قیمت گرید «عرب لایت» را برای بازار آسیا ۷۰ سنت در هر بشکه کاهش دادند. شرکت ملی نفت ایران نیز به تازگی قیمت فروش رسمی گرید «ایران لایت» را به میزان ۸۰ سنت در هر بشکه کاهش داد که بیشترین تخفیف در طول 14 سال گذشته است.  بر این اساس قیمت فروش گرید‌های «ایران لایت»، «ایران هوی»، «فروزان» و «سروش» به آسیا، اروپای شمال غربی و مدیترانه بین ۵۰ سنت تا 45/1 دلار با توجه به بازار کاهش پیدا کرده است. قیمت فروش «ایران هوی» و «فروزان» به آسیا در مقایسه با گریدهای سعودی مشابه به پایین‌ترین سطح از سال ۲۰۰۰ رسید. همچنین مشتریان نفتی ایران از مزیت هزینه حمل رایگان بهره می‌برند. بلومبرگ نیز مدعی شده است ایران قیمت فروش رسمی همه گریدهای خود به همه بازارها برای سپتامبر را کاهش داده و تلاش کرده است پیش از اجرای تحریم‌های آمریکا در نوامبر، حداکثر درآمد را از فروش نفت کسب کند.  تهران قیمت گریدهای نفتی خود را در مقایسه با گریدهای مشابه سعودی به پایین‌ترین میزان در بیش از یک دهه گذشته کاهش داده است.